Αστέρι λαμπερό και ασάλευτο στον ουρανό, όπως το θέλησε ο ποιητής Τζον Κιτς, αλλά και δέντρο αειθαλές, πιστό, πράσινο έλατο, σύμφωνα με το δημοφιλές τραγούδι, συναποτελούν την ετήσια συμβολική κορύφωση των Χριστουγέννων. Βαθιές μέσα στο χώμα οι ρίζες του δέντρου, άπιαστο στα ουράνια το αστέρι, εγγυώνται, ωστόσο, με τον τρόπο του το καθένα, ασφάλεια και σταθερότητα, τις προϋποθέσεις, με άλλα λόγια, της ελπίδας. Μόνο που η ελπίδα, όπως την προσφέρουν τα αστέρια και τα δέντρα, έχει υφή παραμυθένια, μαγική, πηγάζοντας απευθείας από το ασυνείδητο. Και δεν θα μπορούσε, βέβαια, να λειτουργήσει αν τα μοτίβα της δεν ήταν γερά εμπεδωμένα εκεί ακριβώς, στον κόσμο του παραμυθιού, 365 ημέρες τον χρόνο, ώστε να φωταγωγηθούν επιδραστικά για τις ανάγκες των γιορτών. Για του λόγου το αληθές, πραγματοποιούμε εδώ μια περιδιάβαση στον κόσμο του παιδικού βιβλίου, αναζητώντας αστέρια και δέντρα που προϋπάρχουν των Χριστουγέννων – και θα υπάρχουν και κατόπιν.
Μαγικές ιστορίες για δέντρα
Ελιές, συκιές, δάφνες, ιτιές αλλά και υπερφυσικά φιδόδεντρα και πλήθος άλλα φυτά οργιάζουν, κυριολεκτικά, στα 37 λαϊκά παραμύθια που υπό τον τίτλο «Ο δέντρος» συνέλεξε και αφηγείται η Αγνή Στρουμπούλη στην καλαίσθητη έκδοση του «Καλειδοσκόπιου». Η φύση, σκοτεινή και φωτεινή ταυτόχρονα, προπάντων όμως πανίσχυρη, κρύβεται σε αυτά τα δέντρα και τα άλλα φυτά-σύμβολα, που φυλάγουν σαν μυστικό τους χυμούς τους για να τους προσφέρουν κάποτε μέσα σε πυκνούς από νόημα καρπούς.
Το φούξια-πράσινο «Αστρικό χωριό» από την Κατερίνα Κρις, ένας εκρηκτικά πολύχρωμος κόσμος χαράς και γλυκύτητας.
Η Στρουμπούλη κρατά τον ρυθμό της προφορικής αφήγησης, καθώς και το ύφος και τις διαλέκτους, συμπληρώνοντας τις απαραίτητες επεξηγήσεις. Συμπεριλαμβάνει στη συλλογή της μεταφρασμένα παραμύθια άλλων λαών σε ήδη δημοσιευμένες ή και ανέκδοτες μεταφράσεις.
Ξεχωρίζει ανάμεσά τους η γνωστή Ραπουνζέλ, ευφυώς αποδιδόμενη ως «κόρη του μαϊντανού», δηλαδή «Μαϊντανέλα». Πολύτιμο βιβλίο για όποιον αγαπά τα λαϊκά παραμύθια αλλά και για όποιον επιχειρεί «φωναχτές» αναγνώσεις σε μικρά ή μεγαλύτερα ακροατήρια (κατάλληλο για όλες τις ηλικίες, ανάλογα με το κέφι και τις ικανότητες του «παραμυθά»).
Με τον «Ζωγράφο του δάσους» οι εκδόσεις Νεφέλη συνεχίζουν την παράδοση των τελευταίων χρόνων που τις θέλει να μεταφράζουν καλή γαλλική λογοτεχνία για παιδιά με έμφαση στην εντυπωσιακή εικονογράφηση. Εδώ η –στοιχειώδης, κατάλληλη και για πολύ μικρά παιδιά– ιστορία βασίζεται σε ταινία του γνωστού και βραβευμένου Λικ Ζακέ («Το ταξίδι του αυτοκράτορα»): ο γηραιός κύριος Φρανσίς που ζωγραφίζει τα δέντρα γίνεται μάρτυρας καταστροφής του εξωτικού δάσους από πυρκαγιά και της μαγικής αναγέννησής του με τη βοήθεια του πανύψηλου δέντρου μοαμπί.
«Πώς να πιάσεις ένα αστέρι» του Ολιβερ Τζέφερς.
Το δέντρο συμπλέκεται μαγικά με τα αστέρια, αφήνοντας τα δάκρυα-λουλούδια του να σπείρουν την ελπίδα στο καμένο χώμα: «Σα μυριάδες άστρα που φωτίζουν ξάφνου τη νύχτα, τα ευωδιαστά του δάκρυα πέφτουν απ’ τον ουρανό, καλύπτοντας σιγά σιγά τη γη μ’ ένα καστανοκόκκινο χαλί».
Εκεί όμως που η υπόθεση «δέντρο» απογειώνεται ως αντικείμενο μυθοπλασίας είναι στο «Ευχόδεντρο» (αγγλιστί Wishtree) της βραβευμένης Κάθριν Απλγκεϊτ, ευρηματικά μεταφρασμένο από τη Σέβυ Σπυριδογιαννάκη (εκδόσεις Ψυχογιός). Πρωταγωνιστεί και αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο μια γέρικη βελανιδιά, ο Ρεντ, και τα πλάσματα που φιλοξενεί πάνω και μέσα του («Δεν είμαι απλώς ένα δέντρο, ξέρετε. Είμαι ένα σπίτι. Μια κοινότητα»). Η ιστορία, στην οποία εκτός από τον Ρεντ πρωταγωνιστεί η πανέξυπνη Μπόνγκο, το κοράκι, αλλά και μαμάδες-ζώα με μωρά-οπόσουμ, μωρά-κουκουβάγιες, μωρά-ρακούν, δυο γάτες, ένας σκίουρος και, φυσικά, τα παιδιά της γειτονιάς, βασίζεται στην αγγλική και στη σκωτσέζικη παράδοση των γραπτών ευχών που, δεμένες σε κουρελάκια, στολίζουν συγκεκριμένα δέντρα μία φορά τον χρόνο. Πρόκειται για το είδος εκείνο του παιδικού βιβλίου που μιλάει για σκληρά πράγματα με τρυφερότητα και χιούμορ χωρίς να υποτιμά την ευφυΐα των παιδιών, τόσο καλογραμμένο ώστε να διαβάζεται μονορούφι και από ενηλίκους. Από τις ελάχιστες, πραγματικά, φορές που το ζήτημα του ξένου, του πρόσφυγα, του μετανάστη γίνεται αντικείμενο της παιδικής και εφηβικής λογοτεχνίας χωρίς γλυκερές ψευτοσυγκινήσεις και διδακτισμούς, με ζυγιασμένη χρήση της φύσης, της ιστορίας, της παράδοσης και του μύθου (για παιδιά άνω των 9-10 ετών και άνω).
Αγγίζοντας το όνειρο
Κι ενώ τα δέντρα αντιπροσωπεύουν τις απτές, τις γειωμένες δυνάμεις του αναγκαίου παραμυθιού, τα αστέρια λάμπουν αέρινα και μακρινά, λικνίζοντας στο παλλόμενο φως τους την προοπτική ενός άλλου εαυτού, ενός φωτεινού, απρόσβλητου από την καθημερινότητα μέλλοντος. Στην τρυφερή «Αστερόσκονη» η συγγραφέας (Τζιν Γουίλις) και η ικανή εικονογράφος (Μπράιονι Μέι Σμιθ) αγγίζουν το ευαίσθητο ζεύγος μεγάλη – μικρή αδερφή. Η αστρική καταγωγή και ο αστρικός προορισμός γεφυρώνουν, εντέλει, το χάσμα και επουλώνουν το τραύμα (κατάλληλο και για πολύ μικρές αναγνώστριες).
Αν, όμως, το αστέρι παρέμενε για πάντα άπιαστο, το παραμύθι δεν θα επιτελούσε τη βασική του λειτουργία, που είναι η παραμυθία, η παρηγοριά. Αραγε είναι τυχαίο που δυο χαρακτηριστικά πολυσχιδείς συγγραφείς-εικονογράφοι παιδικής λογοτεχνίας, ο πολυβραβευμένος Ολιβερ Τζέφερς και η Κατερίνα Κρις δεν διστάζουν να υλοποιήσουν στις πολύχρωμες σελίδες τους το όνειρο;
Η αστρική καταγωγή και ο αστρικός προορισμός γεφυρώνουν, εντέλει, το χάσμα και επουλώνουν το τραύμα.
Ο Τζέφερς, πολύτροπος καλλιτέχνης των οπτικοακουστικών και εικαστικών τεχνών και περφόρμερ, η Κρις, βραβευμένη διαφημίστρια, επιτρέπουν με μεγάλη φυσικότητα την πρόσβαση σε ό,τι μοιάζει αδύνατον. «Πώς να πιάσεις ένα αστέρι» είναι ο τίτλος του βιβλίου του Τζέφερς (ηλικίες 2+), υποβάλλοντας ήδη την πεποίθηση ότι για να το καταφέρεις δεν χρειάζεται παρά να ακολουθήσεις κάποιες οδηγίες χρήσης. «Το αγόρι αποφάσισε ότι θα προσπαθούσε να πιάσει ένα αστέρι», κι αν το κατάφερε, αυτό οφείλεται στο ότι υπήρξε εξαιρετικά επίμονο, αισιόδοξο, ευρηματικό και ευέλικτο. Διαβάζοντας την απλή και πανέξυπνη ιστορία ώς το τέλος –όπου το «διαβάζοντας» θα πρέπει οπωσδήποτε να συμπεριλάβει ισότιμα και τις εικόνες– βλέπουμε ότι η επιτυχία κρίθηκε, εντέλει, στη μετατόπιση της οπτικής γωνίας από τον ουρανό στη θάλασσα και από κει στην αμμουδιά: το αστέρι βρισκόταν κάτω από τα πόδια (μας)!
Φρεντερίκ Μανσό, «Ο ζωγράφος του δάσους».
Η Κατερίνα Κρις, πάλι, αντιστρέφει τα πράγματα. Δεν χρειάζεται να διανυθεί καμιά απόσταση, αφού το φούξια-πράσινο «Αστρικό χωριό», ένας εκρηκτικά πολύχρωμος κόσμος χαράς και γλυκύτητας κατασκευάζεται με κάθε λεπτομέρεια στις σελίδες του ομώνυμου βιβλίου της (ηλικίες 6+). Προβλέπεται εκεί χάρτης αλλά και «συμβόλαιο ιδιοκτησίας αστρικού σπιτιού» που δεν πρέπει να παραλείψουν να συμπληρώσουν οι μικροί αναγνώστες (η υπογράφουσα διαπίστωσε, αναδιφώντας την οικογενειακή βιβλιοθήκη, πως η σχετική σελίδα είχε συμπληρωθεί λεπτομερώς και με μελάνι από την επίδοξη ιδιοκτήτρια…). Ενα σωρό «αστερίσκοι» βρίσκουν την επεξήγησή τους στο τέλος του βιβλίου, ενώ στην αρχή του ξεκαθαρίζεται η βάση που το στηρίζει: το αστρικό χωριό βρίσκεται εδώ, δηλαδή στη φαντασία μας.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ
ΑΓΝΗ ΣΤΡΟΥΜΠΟΥΛΗ
Ο δέντρος
Εικονογράφηση: Αλεξάνδρα Μπακάλου
εκδ. Καλειδοσκόπιο
ΦΡΕΝΤΕΡΙΚ ΜΑΝΣΟ
Ο ζωγράφος του δάσους
μτφρ.: Θεόφιλος Μπαχτσεβάνης
εκδ. Νεφέλη
ΚΑΘΡΙΝ ΑΠΛΓΚΕΪΤ
Ευχόδεντρο
μτφρ. Σέβυ Σπυριδογιαννάκη
εκδ. Ψυχογιός
ΤΖΙΝ ΓΟΥΙΛΙΣ
Αστερόσκονη
Εικονογράφηση: Μπράιονι Μέι Σμιθ
μτφρ.: Μάρω Ταυρή
εκδ. Μεταίχμιο
ΟΛΙΒΕΡ ΤΖΕΦΕΡΣ
Πώς να πιάσεις ένα αστέρι
μτφρ.: Φίλιππος Μανδηλαράς
εκδ. Ικαρος
ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΡΙΣ
Αστρικό χωριό
εκδ. Πατάκη