H δολοφονία του Jamal Ahmad Khashoggi, κατά τα φαινόμενα με την έγκριση της ηγεσίας της Σαουδικής Αραβίας, έχει ήδη προκαλέσει συνέπειες κατά πολύ σοβαρότερες από το γεγονός αυτό καθεαυτό. Οπως μας θύμισε με άρθρο του ο Ρίτσαρντ Χάας, πρόεδρος του Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων στις ΗΠΑ και πρώην υψηλόβαθμος αξιωματούχος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, «πολύ συχνά στη Μέση Ανατολή, μία κακή περίπτωση μπορεί να γίνει χειρότερη. Ο πρίγκιπας διάδοχος δημιούργησε μία κακή περίπτωση. Ο στόχος είναι να δημιουργήσουμε επαρκή όρια, ώστε να μη γίνει χειρότερη». Ωστόσο, οι χειρισμοί του προέδρου Τραμπ έχουν βάλει ήδη τη σφραγίδα τους στις μελλοντικές εξελίξεις.
Στρατηγικοί στόχοι της αμερικανικής πολιτικής, όπως η ενεργειακή ασφάλεια και η επίλυση του Μεσανατολικού, φαίνεται να περνούν σε δεύτερη μοίρα, για πρώτη φορά, γιατί δίνεται προτεραιότητα στην πραγματοποίηση ξένων επενδύσεων σε υποδομές στις ΗΠΑ ή αγορές αμερικανικών οπλικών συστημάτων, που ωστόσο προς το παρόν εξαντλούνται σε επιστολές προθέσεων παρά σε έργα. Αυτό που απομένει είναι η ζημιά. Αφενός, η εικόνα των ΗΠΑ ως προασπιστριών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων διεθνώς έχει πληγεί ανεπανόρθωτα, ιδίως όσο διαρκεί η θητεία της κυβέρνησης Τραμπ. Αφετέρου, η πολιτική των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή και στον Κόλπο έχει δεχθεί τεράστιο πλήγμα. Δεν είναι τόσο η αποφυγή μιας έστω ήπιας κριτικής ή καταδίκης του πρίγκιπα διαδόχου, όσο συνολικά η αποδοχή, αν όχι ενθάρρυνση, της συμπεριφοράς του έναντι των πολιτικών αντιπάλων του εντός της χώρας αλλά ακόμη και πέρα από τα σύνορά της.
Τα στρατηγικά συμφέροντα των ΗΠΑ λειτουργούν εδώ ως αφήγημα, προκειμένου να δικαιολογηθούν πράξεις και παραλείψεις της κυβέρνησης Τραμπ, που σαφώς δεν διευκολύνουν τη σταθερότητα της περιοχής. Ο πολύπειρος Τζέιμς Μπέικερ, πρώην υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ επί προεδρίας του αποθανόντος Τζορτζ Μπους, έκανε προσφάτως τον παραλληλισμό της δολοφονίας Κασόγκι με τα γεγονότα της πλατείας Tienanmen του Πεκίνου το 1989. Βασικό επιχείρημά του ήταν ότι, στην περίπτωση της Κίνας, ο πρόεδρος Μπους επιθυμούσε να διασώσει τη γεωπολιτική σχέση μεταξύ των δύο χωρών και παράλληλα να στείλει ένα μήνυμα στην κινεζική ηγεσία ότι οι δολοφονίες δεν θα γίνονταν ανεκτές στο μέλλον ως μέσο αντίδρασης. Σε καμία περίπτωση δεν ήθελε να δώσει στην παγκόσμια κοινή γνώμη την εντύπωση ότι οι ΗΠΑ προσέγγιζαν τέτοιες περιπτώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων ως κυνικός «χάρτινος τίγρης». Για να το πετύχει αυτό δύο μόλις ημέρες μετά τα γεγονότα ανακοίνωσε σειρά κυρώσεων εναντίον της κινεζικής κυβέρνησης. Ωστόσο, την ίδια ώρα κατέβαλε προσπάθειες να διατηρήσει ζωντανές τις διπλωματικές σχέσεις ΗΠΑ – Κίνας και κατ’ επέκταση τη στρατηγική σχέση τους.
Η αναλογία με την περίπτωση Κασόγκι είναι σαφής. Η στρατηγική σχέση των ΗΠΑ με τη Σαουδική Αραβία έχει εξέχουσα σημασία. Κατά συνέπεια, στον χειρισμό του θέματος προέχει σαφώς η διατήρησή της. Ωστόσο, εκεί σταματά η σχέση των δύο γεγονότων. Κατ’ αρχάς, η σημασία της Κίνας για τις ΗΠΑ δεν ήταν ίδια με αυτή που έχει σήμερα η Σαουδική Αραβία. Η Κίνα ήταν ήδη η ανερχόμενη υπερδύναμη, στοιχείο που οι ΗΠΑ δεν μπορούσαν να παραβλέψουν. Ο πρόεδρος Μπους ο πρεσβύτερος φρόντισε να στηρίξει τη δημόσια εικόνα των ΗΠΑ ως προς τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά δεν παραμέλησε τις στρατηγικές προτεραιότητες που η χώρα του διαχρονικά ακολουθούσε. Αντιθέτως, ο πρόεδρος Τραμπ, κατά την πρόσφατη περίπτωση Κασόγκι αλλά και με τη συνολική πολιτική του έναντι του Μπιν Σαλμάν διακόπτει άτσαλα την πολιτική ισορροπημένης προσέγγισης των θεμάτων εξωτερικής πολιτικής όλων των προηγούμενων προέδρων.
Η διατήρηση της στρατηγικής σχέσης με τη Σαουδική Αραβία έχει προτεραιότητα, ωστόσο με δηλώσεις και ενέργειες τόσο δικές του όσο και του επικεφαλής της αμερικανικής διπλωματίας, όχι μόνον δεν επιχειρείται ο περιορισμός αλλά αντιθέτως μάλλον ενθαρρύνθηκε η εκτός ορίων πολιτική του πρίγκιπα διαδόχου. Η δολοφονία Κασόγκι πιθανώς να είχε αποφευχθεί γιατί ήταν δυστυχώς το τελευταίο και πιο οδυνηρό επεισόδιο θρασύτατων ενεργειών, όπως η ουσιαστικά φυλάκιση επί εβδομάδες αντιπάλων στο ξενοδοχείο Ριτζ Κάρλτον, η απαγωγή του προέδρου του Λιβάνου, η φυλάκιση των γυναικών που διεκδικούσαν το δικαίωμα στην οδήγηση, λίγο προτού αυτή επιτραπεί και βεβαίως η βαθιά ρήξη που έχει επέλθει μεταξύ των χωρών του Κόλπου.
Εάν θεωρήσουμε ότι στρατηγικές προτεραιότητες των ΗΠΑ παραμένουν η ενεργειακή ασφάλεια της χώρας και η επίλυση του Παλαιστινιακού, είναι δύσκολο να δεχθούμε πως η άνευ όρων αποδοχή των ενεργειών του πρίγκιπα διαδόχου και η έλλειψη πρωτοβουλιών για την επούλωση των πληγών, που προκαλεί η ρήξη στο εσωτερικό του Συμβουλίου Συνεργασίας των Χωρών του Κόλπου (GCC), διευκολύνουν προς αυτή την κατεύθυνση. Οπως επεσήμανε, μέσω Τwitter, ο πρώην πρωθυπουργός του Κατάρ, Hamad Bin Jassim, «οι χώρες του Κόλπου χρειάζονται το Βασίλειο (εννοεί τη Σαουδική Αραβία)… και το Βασίλειο είναι σταθερότητα για την περιοχή». Αντιθέτως, με τις κινήσεις Τραμπ και των πολύ κοντινών συνεργατών του, διαταράσσεται περαιτέρω η σταθερότητα στην περιοχή και διογκώνονται τα προβλήματα, γεγονός που ασφαλώς δεν εξυπηρετεί τα συμφέροντα της Αμερικής ούτε κατ’ επέκταση της Ελλάδας και συνολικότερα της Ε.Ε.
Στην πολιτική τίποτε δεν είναι αδύνατο. Οπως μεταλλάσσονται οι συνθήκες, έτσι πρέπει να προσαρμόζεται και η πολιτική. Η απαράδεκτη και θρασύτατη δολοφονία Κασόγκι θα μπορούσε να προσεγγιστεί από τις ΗΠΑ, πέρα από την καταδίκη και τις κυρώσεις που αρμόζει να επιβληθούν, ως η χρυσή ευκαιρία μιας πιο ισορροπημένης προσέγγισης στα ζητήματα του Κόλπου και της Μέσης Ανατολής ευρύτερα. Οπως είπε ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, «ποτέ μην αφήνεις μία καλή κρίση να πάει άχρηστη». Αργά ή γρήγορα, οι ισορροπίες στην περιοχή πρέπει να αποκατασταθούν. Ισως ο πρόεδρος Τραμπ, στεκόμενος με σεβασμό μπροστά στον αποβιώσαντα πρόεδρο Μπους, θα έπρεπε να δανειστεί λίγη από τη συνετή στάση με την οποία αυτός αντιμετώπισε το κινεζικό ζήτημα το 1989.
* Ο κ. Παν. Γ. Μίχαλος είναι πρ. γενικός γραμματέας Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων και Αναπτυξιακής Συνεργασίας του υπουργείου Εξωτερικών.