Το να διορθώσεις τα προβλήματα μιας χώρας είναι δύσκολο. Το να διορθώσεις τα προβλήματα μιας χώρας με συσσωρευμένες στρβλώσεις παθογένειες αιώνων, η οποία μάλιστα είναι και χρεοκοπημένη, είναι σχεδόν αδύνατο. Από πού να αρχίσεις; Τα προβλήματα δεν είναι μόνο πολλά και πολύ μεγάλα, είναι και αλληλένδετα. Δεν μπορείς να φτιάξεις το ένα αν δεν φτιάξεις πρώτα το άλλο. Πας να φτιάξεις το ένα, σου χαλάει το άλλο. Τα προβλήματα της Ελλάδας είναι σαν παλιά καλώδια που τα έχεις αφήσει πολύ καιρό μόνα τους, με αποτέλεσμα να έχουν μπουρδουκλωθεί τόσο πολύ που μοιάζει εντελώς αδύνατο να τα ξεμπλέξεις. Και τα καλώδια μπορείς να τα πετάξεις στα σκουπίδια και να πάρεις άλλα, μια χώρα όχι. Οπότε τι κάνεις; Από πού αρχίζεις;
Έχω μια ιδέα, και η ιδέα μου είναι η εξής: Να το πάμε ανάποδα. Επιτρέψτε μου να σας εξηγήσω.
Όπως πιθανότατα ξέρετε, υπάρχουν διάφοροι δείκτες που συντάσσονται από παγκόσμιους οργανισμούς και άλλους φορείς, που αξιολογούν τις διάφορες χώρες σε συγκεκριμένους τομείς. Στον δείκτη "Doing Business" της Παγκόσμιας Τράπεζας, για παράδειγμα, που μετρά το πόσο εύκολο είναι να λειτουργεί μια επιχείρηση σε μία χώρα, η Ελλάδα είναι 72η από 190 χώρες, χαμηλότερα από την Κόστα Ρίκα, το Μαρόκο και το Βιετνάμ. Στο "δείκτη δημοκρατίας" του Economist, που μετρά την ποιότητα της δημοκρατίας σε διάφορες χώρες του κόσμου, ερχόμαστε είμαστε 38οι από 167. Στο δείκτη Global Competitivenes του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ (WEF) που μετρά το πόσο ανταγωνιστική είναι κάθε οικονομία του πλανήτη, ερχόμαστε 57οι από 140. Υπάρχουν κι άλλοι τέτοιοι δείκτες, βεβαίως. Πότε πότε διαβάζετε σε άρθρα και ειδήσεις πόσο χάλια τα πάει η χώρα μας σε κάποιον από αυτούς. Η χρησιμότητά τους συνήθως περιορίζεται σε ένα στιγμιαίο, ψυχολογικά χρήσιμο αυτομαστίγωμα, και μετά ξεχνιούνται.
Όλοι αυτοί οι δείκτες αποτελούνται από υπο-δείκτες που καταγράφουν την κατάσταση σε συγκεκριμένους τομείς της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής δραστηριότητας σε διάφορες χώρες. Ο "Doing Business", για παράδειγμα, λαμβάνει υπ' όψιν πράγματα όπως η ευκολία σύστασης μιας επιχείρησης, το κόστος της ηλεκτρικής ενέργειας, τη διαδικασία αδειοδότησης και την εργασιακή νομοθεσία. Ο "δείκτης δημοκρατίας" μετράει το πόσο ελεύθερες είναι οι εκλογές, το πόσο προστατεύονται τα πολιτικά δικαιώματα των πολιτών, ή το πόσο αποτελεσματικά λειτουργούν οι θεσμοί του κράτους. Ο "δείκτης ανταγωνιστικότητας" του WEF περιλαμβάνει 12 υπο-δείκτες που με τη σειρά τους περιλαμβάνουν 98 υπο-υπο-δείκτες, από τη δυνατότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος να χρηματοδοτεί μικρομεσαίες επιχειρήσεις μέχρι την ποιότητα του οδικού δικτύου.
Η Ελλάδα, βεβαίως, δεν τα πηγαίνει χάλια παντού. Στον υπο-δείκτη "διακρατικό εμπόριο" του Doing Business, ο οποίος μετράει πόσο εύκολα ή δύσκολα εξάγονται ή εισάγονται προϊόντα, είμαστε σε σχετικά καλό επίπεδο (βαθμός 93/100, 31οι στον κόσμο). Στο "δείκτη δημοκρατίας" τα πάμε μια χαρά τόσο στην εκλογική διαδικασία (όπου παίρνουμε ίδιο βαθμό με τη Σουηδία και την Ολλανδία) όσο και στην προστασία των πολιτικών ελευθεριών. Αλλά δεν τα πάμε καθόλου καλά στον "πολιτικό πολιτισμό" και τη "λειτουργία της κυβέρνησης". Πίσω στο Doing Business, είμαστε στον πάτο όσον αφορά τη διαχείριση περιουσίας και ακινήτων -153οι στη λίστα (καθώς δεν έχουμε κτηματολόγιο και οι διαδικασίες καθυστερούν πάρα πολύ), και τα πάμε χάλια και στη δικαστική επίλυση διαφορών -132οι (χρειάζονται 1580 ημέρες για να τελεσιδικίσει μια υπόθεση). Στο "δείκτη ανταγωνιστικότητας" είμαστε σχετικά καλά στον υπο-δείκτη "υγεία" (20οι στον κόσμο σε προσδόκιμο ζωής) και την αναλογία καθηγητών προς μαθητές (6οι) αλλά μόλις 119οι στην ανάπτυξη κριτικής σκέψης και 135οι (έκτοι από το τέλος!) στην “στόχευση της κυβέρνησης προς το μέλλον”, καθώς η δικιά μας κυβέρνηση δεν ασχολείται καλά καλά ούτε με το παρόν.
Οπότε η ιδέα θα ήταν η εξής: Αντί να προσπαθούμε να φτιάξουμε μια ολοκληρωμένη στρατηγική με πολιτικές και μεταρρυθμίσεις για την σωτηρία της χώρας, να το πάμε ανάποδα. Να πιάσουμε τα νούμερα, τους δείκτες στους οποίους τα πηγαίνουμε εντελώς χάλια, και να βάλουμε ως αποκλειστικό στόχο τη βελτίωσή τους. Όχι τη βελτίωση "της οικονομίας" ή "του επιχειρηματικού κλίματος". Των συγκεκριμένων αριθμών. Τι χρειάζεται για να βελτιωθεί η βαθμολογία μας και η θέση μας στη λίστα της "προστασίας μικροεπενδυτών"; Τι μέτρα πρέπει να πάρουμε για να βαθμολογηθούμε καλύτερα του χρόνου στην “ποιότητα της επαγγελματικής κατάρτισης”; Θα πρότεινα σε όποιον κυβερνώντα ενδιαφέρεται να επιλέξει μερικούς υπο-υποδείκτες από τη λίστα του “δείκτη ανταγωνιστικότητας”, αυτούς στους οποίους πάμε χάλια, στους οποίους είμαστε από τη θέση 100 και κάτω (είναι 26) και να προσπαθήσει να πετύχει την δραματική βελτίωση της θέσης της χώρας σε αυτά τα εντελώς συγκεκριμένα θέματα στη λίστα του επόμενου χρόνου.
Βεβαίως, κάποιος θα επισημάνει ότι κάποιοι από αυτούς τους επιμέρους δείκτες δεν είναι πάντα απόλυτα ακριβείς ή πως δίνουν μόνο αποσπασματική εικόνα του προβλήματος ή ότι η μεθοδολογία είναι προβληματική ή ότι, βεβαίως, “οι άνθρωποι δεν είναι αριθμοί”. Δεκτά όλα. Όμως το ελληνικό πρόβλημα είναι σαν μια ομάδα με πάρα πολλούς καλούς παίκτες, που ο προπονητής δεν ξέρει ποιον να βάλει και ποιον να αφήσει στον πάγκο. Στο ανάποδο. Εμείς δεν ξέρουμε ποια τραγωδία να λύσουμε πρώτη. Προτείνω, λοιπόν, για λόγους σημειολογίας και ευκολίας, να πιάσουμε τους δείκτες. Να αφήσουμε τη “μεγάλη εικόνα” στην άκρη και να πιάσουμε μία-μία τις λεπτομέρειες. Υποπτεύομαι πως με αυτό το κόλπο, κόβοντας το πρόβλημα σε μικροσκοπικά κομματάκια, μπορεί το αποτέλεσμα να μας εκπλήξει. Μπορεί να βρεθούμε μια χρονιά, το 2020 ίσως, ή το 2021, με τα νουμεράκια αλλιώτικα, τις θέσεις μας στις συγκεκριμένες λίστες όλες διψήφιες (η, γιατί να μην στοχεύσουμε στ’ αστρα, ακόμα και μονοψήφιες) και ξαφνικά να κοιτάξουμε τριγύρω και να διαπιστώσουμε ότι στην πορεία κι άλλα πράγματα διορθώθηκαν, πράγματα ορατά στον πραγματικό κόσμο και ξαφνικά, εκεί που δεν το περιμέναμε, χωρίς να το έχουμε σχεδιάσει, έχουμε γίνει κάτι σαν κανονική χώρα.