ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΕΛΛΗΣ
Δήμος και Αγορά
εκδ. Ευρασία, 2018, σελ. 482
«Τα οικονομικά επιχειρούν να αποκαλύψουν το κόστος σε χρόνο, χρήμα και ενέργεια που έχει κάθε βιοτική μας δραστηριότητα· εμποδίζουν τους ονειροπόλους να αγνοήσουν τη σπάνι των πόρων…».
Μόνον τυχαίο δεν είναι ότι αυτά τα λόγια της Σούζαν Ακερμαν παρατίθενται ήδη στην προμετωπίδα της πρωτοποριακής μονογραφίας του διακεκριμένου συναδέλφου Γιώργου Δελλή, καθηγητή Δημοσίου Δικαίου στη Νομική Σχολή του ΕΚΠΑ. Ο συγγραφέας καθιστά εξαρχής σαφές ότι το δημόσιο δίκαιο δεν μπορεί πλέον να παραμένει αδιάφορο έναντι των διδαγμάτων της οικονομικής επιστήμης. Το εύρος των επιμέρους θεματικών που καλύπτει η μονογραφία του Γιώργου Δελλή είναι εντυπωσιακό: από τις βασικές θεωρίες των οικονομικών και της οικονομικής ανάλυσης του δικαίου μέχρι την εμπεριστατωμένη εφαρμογή τους σε πάσης φύσεως ζητήματα που απασχολούν το δημόσιο δίκαιο, όπως η ερμηνευτική προσέγγιση του Συντάγματος και η αναθεωρητική διαδικασία, το πρόβλημα της συλλογικής δράσης, η αρχιτεκτονική των θεσμών (με εξαντλητική εδώ πραγμάτευση του ρόλου Βουλής, πρωθυπουργού, κυβέρνησης, ΟΤΑ, κ.ο.κ.), αλλά και οι όροι αποτελεσματικότητας της διοικητικής δικαιοσύνης.
Στο πλαίσιο αυτό, σημαντική θέση καταλαμβάνει, μεταξύ άλλων, η θεωρία περί «δημόσιας επιλογής», κατά την οποία οι ρυθμιστικές επιλογές νομοθετικών ή κυβερνητικών σωμάτων συχνά πάσχουν εξ επόψεως ορθολογικότητας ή αποτελεσματικότητας, καθώς τα σώματα αυτά αποτελούν σύνολα ατόμων που διαγκωνίζονται μεταξύ τους για την ικανοποίηση περισσότερο ιδιωτικών παρά δημοσίων συμφερόντων, ενώ η προκρινόμενη κάθε φορά ρύθμιση ή πολιτική αποτελεί ακριβώς αποτέλεσμα της επιβολής κάποιων ιδιωτικών συμφερόντων επί άλλων ή, έστω, συγκερασμό των αλληλοσυγκρουόμενων συμφερόντων (έτσι λ.χ. ισχυρές ομάδες συμφερόντων εξασφαλίζουν φορολογικά προνόμια, συντεχνίες κατώτατες αμοιβές επί ζημία του κοινωνικού συνόλου, κ.ο.κ.).
Ετι σπουδαιότερη για το δημόσιο δίκαιο είναι η εκμετάλλευση της θεωρίας των παιγνίων και, προπάντων, των διδαγμάτων που απορρέουν από το «δίλημμα του φυλακισμένου». Εν προκειμένω, με ενάργεια αναδεικνύει ο συγγραφέας το πρόβλημα της συλλογικής δράσης και ιδίως την επονομαζόμενη «τραγωδία των κοινόχρηστων αγαθών» (καθαρή ατμόσφαιρα, νερό, δρόμοι, κ.ο.κ.), που θέτει το καίριο ηθικο-πολιτικό ζήτημα της απόλαυσης των αγαθών αυτών και από εκείνους τους εγωιστικά σκεπτόμενους κοινωνούς που αρνούνται να συμβάλουν στη διατήρησή τους ή να καταβάλουν αντίτιμο για τη χρήση τους, ήτοι από τους λεγόμενους «λαθρεπιβάτες». Οι τελευταίοι επιθυμούν να απολαμβάνουν το αγαθό ανέξοδα, επαφιέμενοι όμως στην οικονομική θυσία των υπόλοιπων κοινωνών. Εάν, ωστόσο, όλοι οι κοινωνοί –ή, έστω, οι περισσότεροι– υιοθετήσουν την ίδια αντικοινωνική ή παραβατική συμπεριφορά, τότε όλοι θα είναι σε χειρότερη θέση, αφού το αγαθό πιθανότατα θα υποστεί πλέον ανεπανόρθωτο πλήγμα.
Χαρακτηριστικό εδώ το παράδειγμα των δημόσιων συγκοινωνιών: ο μεμονωμένος λαθρεπιβάτης πράγματι μεγιστοποιεί το ατομικό του όφελος, αφού απολαμβάνει την υπηρεσία χωρίς να πληρώνει εισιτήριο εάν, όμως, όλοι οι χρήστες κάνουν το ίδιο, τότε όλοι θα βρεθούν σε χειρότερη θέση, αφού οι συγκοινωνίες θα καταρρεύσουν. Στις περιπτώσεις αυτές χρειάζεται η επέμβαση της πολιτείας, η οποία με την επιβολή κυρώσεων θα πρέπει να κρατήσει χαμηλό τον αριθμό των παραβατών, έτσι ώστε να περιφρουρηθεί η περαιτέρω λειτουργία του δημοσίου αγαθού, επ’ ωφελεία του κοινωνικού συνόλου.
Ο εμπλουτισμός
Με λόγο τολμηρό και ρεαλιστικό, ο Γιώργος Δελλής αμφισβητεί, εντέλει, πολλά από τα «θέσφατα του δημοσίου δικαίου»· δεν επιχειρεί όμως την αποδόμηση, αλλά τον εμπλουτισμό του. Για εκείνον, «η λύση διέρχεται […] από την οικονομική ανάλυση, η οποία αποδίδει στην πραγματικότητα τη σημασία που της αρμόζει». Ακόμη κι αν διαφωνεί κανείς μαζί του, θα αναγνωρίσει ωστόσο ότι ο Δελλής έθεσε τις βάσεις για μία καινοτόμο μεθοδολογική προσέγγιση του δημοσίου δικαίου, που αξίζει να προσεχθεί και να μελετηθεί. Επέτυχε, προεχόντως, να διατυπώσει τους όρους για μία αποτελεσματική συνύπαρξη Δήμου και Αγοράς, δημοσίου δικαίου και οικονομικής θεωρίας. Ετσι, μοιάζει να αφαίρεσε τελικώς τα πέπλα από τους «Εραστές» του Μαγκρίτ –που κοσμούν το ωραίο εξώφυλλο του βιβλίου–, επιτρέποντας σε Δήμο και Αγορά να συνδιαλεχθούν με ειλικρίνεια και ρεαλισμό.
* Ο κ. Αντώνης Γ. Καραμπατζός είναι αναπλ. καθηγητής στη Νομική Σχολή ΕΚΠΑ.