Το σοβαρότερο σχίσμα στον χριστιανισμό εδώ και αιώνες ετοιμάζεται να προκαλέσει η Ουκρανία, επιδιώκοντας την αυτοκεφαλία της Ουκρανικής Εκκλησίας και των δεκάδων εκατομμυρίων πιστών της. Τις τελευταίες εβδομάδες, οι ουκρανικές υπηρεσίες ασφαλείας έχουν ανακρίνει ιερείς, πιστούς στο Πατριαρχείο Μόσχας, έχουν πραγματοποιήσει έρευνες σε ενοριακά γραφεία καταφέρνοντας να εξοργίσουν τη Ρωσία. «Θέλουν να μας εκφοβίσουν», λέει ο πατέρας Βασίλι Νάτσεφ, που παραμένει πιστός στο Πατριαρχείο Μόσχας και εκλήθη για ανάκριση στα γραφεία της Ουκρανικής Υπηρεσίας Ασφαλείας SBU.
Η νέα αυτοκέφαλη Ουκρανική Εκκλησία αναμένεται να εξασφαλίσει αύριο την ανεξαρτησία της, ανήμερα των ρωσικών Χριστουγέννων, σύμφωνα με το παλαιό ημερολόγιο. Ο νεοεκλεγείς επικεφαλής της, μητροπολίτης Επιφάνιος, θα ταξιδέψει τη Δευτέρα στην Κωνσταντινούπολη για να λάβει την ευλογία του Οικουμενικού Πατριάρχη. Η προοπτική νέας αυτοκέφαλης Ουκρανικής Εκκλησίας έχει προκαλέσει την οργή της ρωσικής πολιτικής και εκκλησιαστικής ηγεσίας, ενισχύοντας τα σενάρια που θέλουν τη Μόσχα να επιδιώκει –ακόμη και διά της βίας– το ναυάγιο του σχεδίου της ουκρανικής αυτοκεφαλίας. Ο Βασίλ Χριτσάκ, επικεφαλής της SBU, προειδοποίησε τον Δεκέμβριο ότι το σχίσμα «μπορεί να σταθεί αφορμή για στρατιωτική εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία». Τους ουκρανικούς φόβους ενισχύει η στάση ορισμένων Ουκρανών ιερέων, οι οποίοι παραμένουν πιστοί στο Πατριαρχείο Μόσχας και στηρίζουν την προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσία.
Την ίδια στιγμή, ο ελάχιστα δημοφιλής Ουκρανός πρόεδρος Ποροσένκο στηρίζει τις ελπίδες επανεκλογής του στην αναβίωση του ουκρανικού εθνικισμού, υπό το σύνθημα «στρατός, γλώσσα, πίστη».
O Πούτιν
Από την άλλη, ο Ρώσος πρόεδρος Πούτιν, που εμφανίζει εδώ και χρόνια τον εαυτό του ως υπερασπιστή της ρωσικής ορθοδοξίας, έχει επενδύσει πολλά στη διατήρηση της Εκκλησίας του Κιέβου υπό τη σκέπη του Πατριαρχείου Μόσχας.
Μιλώντας τον Δεκέμβριο στην ετήσια συνέντευξη Τύπου της προεδρίας, ο Βλαντιμίρ Πούτιν υπογράμμισε την πρόθεση της Μόσχας να αντιταχθεί στο σχίσμα, προειδοποιώντας ότι κάθε αναδιανομή εκκλησιαστικής περιουσίας «μπορεί να καταλήξει σε διένεξη, ακόμη και σε αιματοχυσία». Πίσω από τις δογματικές διαφωνίες κρύβεται η διανομή κεφαλαίων, ακινήτων και πολιτικής ισχύος, που πηγάζουν από την εκμετάλλευση της εκκλησιαστικής περιουσίας. Η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία ανήκει στην αρμοδιότητα της Μόσχας από το 1686, όταν –υπό την πίεση της Ρωσίας– απομακρύνθηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Τον Δεκέμβριο, ο Ουκρανός πρόεδρος Ποροσένκο και 200 επίσκοποι συγκεντρώθηκαν στον καθεδρικό ναό της Αγίας Σοφίας του Κιέβου για να εκλέξουν τον προκαθήμενο της νέας αυτόνομης Ουκρανικής Εκκλησίας.
Η διατήρηση της Ουκρανίας στο Πατριαρχείο Μόσχας θεωρείται αναγκαία από τη Ρωσία, για τη διατήρηση του αφηγήματος της χιλιόχρονης ιστορίας της χώρας. Ο Μέγας Βλαδίμηρος, πρίγκιπας του Κιέβου του 10ου αιώνα, που ασπάστηκε τον χριστιανισμό, θεωρείται εθνικός ήρωας της Ρωσίας και ένας από τους ιδρυτές του ενιαίου ρωσικού κράτους. Για την Ουκρανία, όμως, η εκκλησιαστική πρωτοκαθεδρία της Μόσχας αντιβαίνει στις εθνικιστικές επιδιώξεις του Κιέβου. «Η Ουκρανική Εκκλησία δεν αποτελεί μέρος της ρωσικής ιστορίας, αλλά ανήκει στη διακριτή ουκρανική εθνική ταυτότητα», λέει ο Αντρέι Γιουράς, διευθυντής του τμήματος θρησκευτικών θεμάτων του υπουργείου Πολιτισμού της Ουκρανίας. Η ουκρανική υπηρεσία ασφαλείας SBU, ουδέποτε καταδίωξε πιστούς, οι οποίοι έχουν εκφράσει την πρόθεση να παραμείνουν υπό τη σκέπη του Πατριαρχείου Μόσχας, προσπαθώντας μόνο να διασφαλίσει «πραγματική θρησκευτική ισότητα» με τις διώξεις εναντίον ιερέων, ανοικτά προσκείμενων στους εχθρούς της Ουκρανίας, εξηγεί ο κ. Γιουράς.
Οι ανακριθέντες ιερείς φαίνεται ότι σχετίζονται με την έκδοση φυλλαδίου, με εμπρηστικό 12σέλιδο περιεχόμενο, από την άγνωστη μέχρι στιγμής οργάνωση «Ενωση για την Προστασία της Ορθοδοξίας». Το φυλλάδιο καταγγέλλει την Εκκλησία του Κιέβου ως αιρετική, χαρακτηρίζοντας τον πατριάρχη Μόσχας Κύριλλο τον μόνο νόμιμο επικεφαλής της Ορθοδοξίας στη Ρωσία και στην Ουκρανία.