ΛΕΩΝ ΤΟΛΣΤΟΪ
Οικογενειακή ευτυχία
πρόλογος: Δημήτρης Στεφανάκης μτφρ.: Σταυρούλα Αργυροπούλου
σελ. 155, εκδ. Μεταίχμιο
Δέκα χρόνια προτού γράψει το αριστούργημά του «Πόλεμος και Ειρήνη» και σχεδόν είκοσι προτού καταπιαστεί με την πιο παθιασμένη ηρωίδα του, Αννα Καρένινα, ο τριαντάχρονος Τολστόι γράφει την «Οικογενειακή ευτυχία». Εχει προηγηθεί η ολοκλήρωση της ημι-αυτοβιογραφικής τριλογίας του «Παιδική ηλικία», «Η ζωή ενός αγοριού» και «Νιότη» για την οποία ξεχωρίζει, λαμβάνοντας εύσημα από τον Ιβάν Τουργκένιεφ. Με τη νουβέλα «Οικογενειακή ευτυχία» εδραιώνεται ο συγγραφέας Τολστόι. Στη σκιαγράφηση της νεαρής ηρωίδας του Μάσα βλέπουμε το πρώτο υλικό από πολλά θέματα που θα τον απασχολήσουν στα μεγάλα του αριστουργήματα και φυσικά την ικανότητά του να καταβυθίζεται στη γυναικεία ψυχοσύνθεση με αριστοτεχνική μαεστρία.
Η ηρωίδα
Ο ίδιος ο Τολστόι έμεινε νωρίς ορφανός από γονείς και ανατράφηκε μαζί με τα αδέλφια του από συγγενείς. Οταν έχασε και τον αδερφό του Νικολάι το 1860 αναζήτησε μια σύζυγο με την επιθυμία δημιουργίας μιας νέας οικογένειας. Η Μάσα, η ηρωίδα του στην «Οικογενειακή ευτυχία» είναι δεν είναι 15 ετών όταν χάνει τη μητέρα της. Εχει ήδη προηγηθεί ο θάνατος του πατέρα της. Στο σπίτι μένουν εκείνη, η μικρότερη αδελφή της και η γκουβερνάντα τους Κάτια. Αραιά μπαινοβγαίνει ο στενός φίλος του πατέρα, ο Σεργκέι Μιχαΐλιτς, είκοσι χρόνια μεγαλύτερός της, δείχνοντας τρομερή αγάπη για τη νεαρή Μάσα, κάτι που εκπλήσσει και τον ίδιο. Στα σχέδιά του δεν υπήρχε το πλάνο για δημιουργία οικογένειας, αφού ένιωθε ότι είχε ήδη μεγαλώσει. Στη νουβέλα ο Τολστόι μέσα σε ένα πυκνογραμμένο και βαθιά υπαρξιακό κείμενο περιγράφει με τρομερή ευαισθησία και ακρίβεια τη μετάλλαξη της ηρωίδας του από έφηβη σε γυναίκα και κατόπιν σε μητέρα.
Η οξυδερκής Μάσα γοητεύεται και ερωτεύεται τον Σεργκέι, τον κάνει να ξαναπιστέψει με τη γοητεία της στον έρωτα και να επενδύσει σε μια νέα ζωή μαζί της, παρά τους φόβους του για το νεαρό της ηλικίας της. Καμία σχέση όμως δεν είναι μόνον ρόδινη και η εξέλιξη των ηρώων ξεκινούν από το τέλειο σμίξιμο για να μεγαλώσουν μαζί αλλά και ξεχωριστά, μέσα από μικρούς και μεγάλους αποχωρισμούς.
Στη μικρή νουβέλα του ο Τολστόι προετοιμάζει τη μετέπειτα ηρωίδα του Αννα Καρένινα. Η Μάσα βρίσκεται στις αρχές του έγγαμου βίου έχοντας ήδη ζήσει εφηβικά, πρωτόγνωρα, έναν έρωτα για τον προστάτη της, φίλο του πατέρα της, σχεδόν σωτήρα της Σεργκέι. Εκείνος έχοντας ζήσει ήδη τη ζωή του, στα μέσα της τέταρτης δεκαετίας του, βλέπει στο πρόσωπο της νεαρής Μάσα μια δεύτερη ευκαιρία. Να κάνει απογόνους και να ζήσει μια ήρεμη και ουσιαστική ζωή.
Στην «Οικογενειακή ευτυχία» ο Τολστόι προετοιμάζει τη μετέπειτα ηρωίδα του, Αννα Καρένινα.
Εκείνη παρασύρεται από τον έρωτα και αφήνεται σε εκείνον, θέλει να νιώθει αυτή την ένταση που προκαλεί η παρουσία του, πολύ γρήγορα όμως ανακαλύπτει ότι η ζωή έχει χαρές που εκείνη δεν γνώριζε. Επιθυμεί την εξωστρέφεια, την κοινωνικότητα, το φλερτ και τις νέες κοινωνικές γνωριμίες, την αναζήτηση της ταυτότητάς της και της γυναικείας της υπόστασης μέσα από το βλέμμα των άλλων, ανδρών και γυναικών.
Οταν έρχεται ο πρώτος απόγονος, εκείνος είναι έτοιμος για πατέρας, εκείνη όμως όχι. Δεν έχει ακόμα ζήσει όσα θα ήθελε. Και βιώνει την απόσταση και την υπομονή του συζύγου της ως εγκατάλειψη. Το πάθος καιροφυλακτεί στη γυναικεία ψυχή, παρόλο που η Μάσα δεν φτάνει στο βάθος και στην τόλμη της Αννας Καρένινα. Η μετάβασή της –που γίνεται οδυνηρά μεν αλλά πιο πολύ στην ψυχική πραγματικότητα, δεν συνοδεύεται από πράξεις– συμφιλιώνεται με το παρόν της μητρότητας και με την αποδοχή όλων όσα χάθηκαν από τον έρωτα που έχει ημερομηνία λήξης.
Ο Τολστόι φαίνεται να κατανοεί σε βάθος ότι ο γάμος σκοτώνει τον έρωτα. Oτι ο έρωτας θυσιάζεται αναγκαστικά για να γεννηθούν παιδιά. Oτι η γονεϊκότητα πολλές φορές φέρνει τους ανθρώπους αντιμέτωπους με τη μοναξιά τους, γιατί τα τέκνα πλέον αναζητούν φροντίδα, όχι οι εραστές. Hπια και υπόγεια, ο συγγραφέας που έζησε την Ειρήνη αλλά και τον Πόλεμο στον γάμο του, προοικονομεί τη μητέρα όλων των Μαχών. Την οικογενειακή εστία.