ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ
Περί τα ζώα ιστορίαι
εκδ. Ζήτρος
Μετά τον θάνατο του Πλάτωνα (347 π.Χ.) ο Αριστοτέλης εγκαταστάθηκε αρχικά στην Ασσο της Μ. Ασίας και αργότερα στη Μυτιλήνη, ανανεώνοντας ταυτόχρονα τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα και τους στόχους των ερευνών του. Ο κόσμος των ζώων και των φυτών ήταν, για τον Σταγειρίτη φιλόσοφο, μια νέα ανακάλυψη, η οποία τον γοήτευσε. Με οξυδέρκεια ο Αριστοτέλης παρατήρησε αυτόν τον κόσμο και στη συνέχεια προχώρησε με μεγάλη προσοχή στην ανάλυση των καταγεγραμμένων στοιχείων της παρατήρησής του.
Καρπό της προσπάθειάς του αποτελούν τα φυσιογνωστικά του έργα. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει το «Περί τα ζώα ιστορίαι», μια αξιοθαύμαστη συλλογή εντυπωσιακού στον όγκο του ζωολογικού υλικού και εγκυκλοπαιδικού χαρακτήρα, που εξέδωσαν πρόσφατα οι εκδόσεις Ζήτρος (προλογίζει ο Δημήτρης Λυπουρλής).
Πρόκειται για μια πραγματεία με έκδηλη την προσωπική σφραγίδα του Αριστοτέλη στο ύφος και στον τρόπο γραφής, όπως σημειώνει στην επαρκέστατη εισαγωγή του ο μεταφραστής και σχολιαστής της έκδοσης Αλέξανδρος Βασιλειάδης.
Το έργο διαιρείται σε τρεις ενότητες. Η πρώτη (βιβλία 1-4) έχει ως κεντρικό της θέμα την ανατομία των ζώων, τη μελέτη δηλαδή των μερών στα έμβια όντα, η δεύτερη (βιβλία 5-7) περιγράφει τους τρόπους αναπαραγωγής και η τρίτη (βιβλία 8-9) εξετάζει τη συμπεριφορά τους και τον τρόπο ζωής τους. Στο τελευταίο, δέκατο, βιβλίο εξετάζονται το θέμα της στειρότητας στον άνθρωπο και οι αιτίες που την προκαλούν.
Για τη σύνταξη του έργου, ο Αριστοτέλης στηρίχτηκε σε στοιχεία από παλαιότερα έργα (προσωκρατικοί, Ηρόδοτος, Ησίοδος), αλλά και στις επιτόπιες παρατηρήσεις στην Τρωάδα και στη Λέσβο. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, σημειώνει ο Βασιλειάδης, ο «αναγνώστης» έδωσε τη θέση του στον παρατηρητή, και η εμπειρία εμπλούτισε τη θεωρητική γνώση. Για τα θέματα που δεν είχε προσωπική πείρα ζητούσε τη συνδρομή των πιο «ειδικών»: των βοσκών, των κυνηγών, των ψαράδων ή των μελισσοκόμων. Συμβουλεύεται, επίσης, τους κτηνίατρους για τις αρρώστιες των ζώων, τους κτηνοτρόφους για να πληροφορηθεί τη διαδικασία παρασκευής τυριού και αυτούς που σφάζουν ζώα ή κάνουν ζωοθυσίες.
Ανάμεσα στις παρατηρήσεις που έκανε ο Αριστοτέλης, ορισμένες αποτελούν σταθμό στην ιστορία της βιολογίας. Είναι, λοιπόν, ο Αριστοτέλης αυτός που αναγνώρισε πως τα κητώδη ανήκουν στα θηλαστικά, που διέκρινε τα χόνδρινα ψάρια από τα οστέινα, που περιέγραψε την ανάπτυξη του νεοσσού των πουλιών και την εμφάνιση της καρδιάς, ή που αναφέρθηκε με ακρίβεια στη λειτουργία του αγγειακού συστήματος των θηλαστικών.
Η συμβολή του Σταγειρίτη φιλοσόφου στη βιολογία και στη φιλοσοφία με το έργο του «Περί τα ζώα ιστορίαι» θα μπορούσε να συνοψιστεί στην εξής πρόταση: η ανάλυση και η ερμηνεία της φύσης γίνεται, τώρα, με όρους της βιολογίας και της φυσικής.
* Ο κ. Χαράλαμπος Β. Στεργιούλης είναι δρ Βυζαντινής Φιλολογίας ΑΠΘ, φιλόλογος στα Ιδιωτικά Εκπαιδευτήρια Ν. Μπακογιάννη.