Και αντίπαλοι και συμπολίτες

Και αντίπαλοι και συμπολίτες

4' 23" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Δ​​ύο θεμελιώδη ερωτήματα: είναι δυνατόν μια κυβέρνηση, με κακές έως άθλιες επιδόσεις, να κάνει κάτι καλό στη διαχείριση ενός συγκεκριμένου θέματος; Είναι δυνατόν να διαφωνείς με μια κυβέρνηση ριζικά, αλλά να υπερψηφίζεις μια νομοθετική πρωτοβουλία της αν κρίνεις ότι αυτή υπηρετεί το εθνικό συμφέρον;

Αν διαθέτεις πολιτική υπευθυνότητα, η απάντηση είναι καταφατική. Ναι, δεν είναι λογικώς αδύνατον να προκύψει κάτι καλό από μια άθλια κυβέρνηση. Ναι, ασκείς ευσυνείδητα τον ρόλο σου ως βουλευτής όταν δίνεις προτεραιότητα στο συλλογικό, όχι στο στενά κομματικό, συμφέρον. Αν, αντιθέτως, εμφορείσαι από άνευ αρχών προσωπικό ή κομματικό καιροσκοπισμό και/ή εκλαμβάνεις τον κομματικό ανταγωνισμό ως άμετρη σύγκρουση σε ένα παίγνιο μηδενικού αθροίσματος, η απάντηση είναι αρνητική.

Στην Ελλάδα πλεονάζουν οι ανεύθυνοι, σπανίζουν οι συνετοί πολιτικοί – δεν προέκυψε τυχαία η κατάντια μας. Το φαινόμενο έχει ιστορικές ρίζες και διαπερνά οριζοντίως το πολιτικό σύστημα. Υπάρχουν και εξαιρέσεις.

Τον Μάιο 1979, ο οραματιστής πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής υπέγραψε την είσοδο της Ελλάδας στην τότε ΕΟΚ (μετέπειτα Ε.Ε.). Ηταν μια στρατηγική απόφαση κολοσσιαίας σημασίας. Πώς αντέδρασε το ΠΑΣΟΚ ως αξιωματική αντιπολίτευση; Αποχώρησε από τη Βουλή, καταγγέλλοντας τη συμφωνία ως «αποικιοκρατική»! «Αν ενταχθούμε στην ΕΟΚ», έλεγε ο Ανδρέας Παπανδρέου το 1976, «έπειτα από 15 χρόνια θα έχει καταληστευθεί ο εθνικός μας πλούτος, θα έχει ρυπανθεί ανεπανόρθωτα το περιβάλλον, θα μεταναστεύσουν τα νιάτα της χώρας […]». Οι γνωστές αρλούμπες κάθε δημαγωγού.

Για την Ευρώπη των λαών

Το ενδιαφέρον, όμως, είναι αλλού. Υπήρχαν δύο μικρά αριστερά κόμματα στη Βουλή του 1979, η ΕΔΑ και το ΚΚΕ εσωτερικού, τα οποία, αν και είχαν ριζικές διαφωνίες με τη συντηρητική κυβέρνηση Καραμανλή, υπερψήφισαν τη συμφωνία ένταξης. Με τον ήπιο, υπεύθυνο και συγκροτημένο λόγο τους ο Ηλίας Ηλιού και ο Λεωνίδας Κύρκος αποτέλεσαν μια πολιτική παραφωνία: υποστήριξαν τη συμφωνία, ερμηνεύοντάς την μέσα από το δικό τους ιδεολογικό πρίσμα «για την Ευρώπη των λαών».

Ηταν μια ζηλευτή πράξη πολιτικής υπευθυνότητας. Η προγραμματική αντιπαλότητα με την κυβέρνηση Καραμανλή δεν μετατράπηκε σε καθολική σύγκρουση. Πρόκειται για υπόδειγμα σύνθετης πολιτικής πράξης: και όχι και ναι. Οχι σε μια ιδεολογικώς αντίθετη κυβέρνηση, ναι σε μια κυβερνητική πράξη που προάγει το συλλογικό καλό.

Οι αντίπαλοι δεν είναι εχθροί αλλά μέλη της ίδιας πολιτικής κοινότητας. Και αντίπαλοι και συμ-πολίτες.

Η συμφωνία των Πρεσπών είναι σημαντική για τη χώρα. Η μη επικύρωσή της από τη Βουλή των Ελλήνων θα είχε τεράστιο διπλωματικό κόστος. Επιλύοντας ένα χρόνιο πρόβλημα εξωτερικής πολιτικής, η Ελλάδα ικανοποιεί πολλαπλώς τα στρατηγικά συμφέροντά της (συνεργασία στα Βαλκάνια, επικέντρωση στην τουρκική απειλή, συσσώρευση πολιτικού κεφαλαίου με τους συμμάχους). Η χώρα κάνει τους αναγκαίους συμβιβασμούς, προστατεύοντας τον πυρήνα των αξιώσεών της. Το ότι η συμφωνία παρήχθη από έναν δημαγωγό πρωθυπουργό –μιμητή του Ανδρέα Παπανδρέου– είναι αδιάφορο. Οι εκπλήξεις δεν είναι άγνωστες στην πολιτική. Ενας φαυλοκράτης πρωθυπουργός μπορεί να καθιερώσει θεσμούς αξιοκρατίας (π.χ. ΑΣΕΠ), όπως ένας δημοσιονομικά ανεύθυνος πρωθυπουργός να προωθήσει ορθές οικονομικές πολιτικές (π.χ. ιδιωτικοποίηση της Ολυμπιακής και του ΟΤΕ).

Είναι θεμιτό να υπάρχουν διαφορετικές αναγνώσεις της συμφωνίας των Πρεσπών. Οι συμβιβασμοί της (ιθαγένεια και γλώσσα) επιδέχονται κριτική. Αυτό ισχύει για οποιαδήποτε σημαντική συμφωνία-τομή, η οποία διευθετεί επίμαχα θέματα, γύρω από τα οποία έχουν παγιωθεί αντιλήψεις και συμφέροντα. Δείτε π.χ. τη Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής μεταξύ Βρετανίας, Δημοκρατίας της Ιρλανδίας, και των κομμάτων της Βόρειας Ιρλανδίας, το 1998. Ο ηγέτης του βορειοϊρλανδικού Δημοκρατικού Ενωσιακού Κόμματος Ιαν Πέισλι καταδίκασε τη Συμφωνία ως τη «μητέρα όλων των προδοσιών». Το ίδιο ακριβώς ισχυρίζονταν αρκετοί αντίπαλοί του. Η Συμφωνία, όμως, εμπέδωσε για πρώτη φορά την ειρήνη στην περιοχή.

Καιροσκόποι

Στο μέτρο που η επίλυση ενός μείζονος προβλήματος απαιτεί συμβιβασμούς, παρέχεται αναπόφευκτα πρώτη ύλη στους καιροσκόπους και στους δημαγωγούς. Είναι εγγενές στοιχείο του δημαγωγικού λόγου να εκμεταλλεύεται τον άδηλο χαρακτήρα του μέλλοντος για να υποσχεθεί μια καλύτερη εξέλιξη από αυτή που προδιαγράφεται στο παρόν – αυτοί θα έκαναν καλύτερη διαπραγμάτευση, θα αποσπούσαν μεγαλύτερη συναίνεση, θα ήταν πιο αποφασιστικοί, κ.ο.κ. Πάντα υπάρχει ένας Πέισλι, ένας Σαμαράς ή ένας Αχιλλέας Καραμανλής να μιλήσει για «αιώνια εθνικά δίκαια» που παραχαράσσονται, ένας άλαλος πρώην πρωθυπουργός να πει εκ του ασφαλούς ότι «βιάστηκες», ή ένας εν αναμονή πρωθυπουργός να σε καταγγείλει ότι αγνοείς το «λαϊκό αίσθημα».

Αν ο Κων. Καραμανλής ακολουθούσε το λαϊκό αίσθημα, η Ελλάδα ίσως ακόμη εκλιπαρούσε την είσοδό της στην ΕΟΚ/Ε.Ε. Ακριβώς επειδή ο Σημίτης ακολούθησε το λαϊκό αίσθημα το 2001, ανέστειλε την επείγουσα μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού, μέχρι που ήρθε η καταστροφή. Για να υπηρετήσει τον λαό του, ο υπεύθυνος ηγέτης οφείλει ενίοτε να του «αντιλογεί». Ωθούμενος από το πολιτικό συμφέρον του, ο δημαγωγός ηγέτης τείνει να προσφεύγει σε μεταφυσικές-εξωιστορικές θεωρήσεις, εφόσον εκεί αισθάνεται ασφαλής – μακριά από τη συνθετότητα του ιστορικού παρόντος. Αν κριτήριο του ηγέτη είναι η αιωνιότητα, όχι ο ιστορικός χρόνος και η συγκυρία (ο αριστοτελικός «καιρός»), καμία ανθρώπινη συμφωνία-προϊόν διαπραγμάτευσης δεν πρόκειται να τον ικανοποιήσει. Η μεταφυσική θεώρηση πάντα θα είναι καθαρότερη από κάθε ατελή ανθρώπινη δημιουργία.

Την τιμή της πολιτικής υπευθυνότητας δεν τη διέσωσαν αυτοί που κομπάζουν αυτάρεσκα στους διάφορους «κύκλους ιδεών», αλλά αυτοί που διακινδυνεύουν κάτι για χάρη του εθνικού συμφέροντος. Ο κ. Θεοδωράκης θα μπορούσε να περισώσει το κόμμα του ψηφίζοντας «παρών» ή καταψηφίζοντας τη συμφωνία. Δεν το έκανε. Το πολιτικό του σκεπτικό (όχι στην κυβέρνηση Τσίπρα, ναι στη συμφωνία) ήταν ένα εξαιρετικό δείγμα σύνθετης πολιτικής πράξης, αντάξιο του επιπέδου του Ηλία Ηλιού και του Λεωνίδα Κύρκου. Στην ελληνική πολιτική αγορά, όμως, δεν ευδοκιμούν οι Θεοδωράκηδες αλλά οι Ψαριανοί.

* Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στα Πανεπιστήμια Κύπρου και Warwick.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή