Υπάρχει ένα βιβλίο που είναι γραμμένο για τα παιδιά και απευθύνεται και στους μεγάλους. Ενα παραμύθι που έχει αλλάξει τη ζωή πολλών ανθρώπων. Οχι θεαματικά. Εχει όμως προσθέσει ένα λιθαράκι στη φιλοσοφία τους και στον τρόπο που βλέπουν τα πράγματα. Συχνά και χωρίς να το ξέρουν, αφού τα αποφθέγματά του κυκλοφορούν «ορφανά» στο χαοτικό Διαδίκτυο. Αυτοί που το έχουν διαβάσει –και σε πολλές περιπτώσεις παραπάνω από μία φορά– είναι εύκολο να σου εξηγήσουν τι είναι αυτό το «μαγικό» που έχει αυτό το βιβλίο. Ενα βιβλίο που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1943. Για την πλειοψηφία, η μεγαλύτερη αλήθεια που προκύπτει από αυτό είναι το «μυστικό» που λέει η αλεπού στον «Μικρό Πρίγκιπα»: Μόνο με την καρδιά μπορείς να δεις καθαρά. Την ουσία δεν τη βλέπουν τα μάτια.
Το εξώφυλλο του «Μικρού Πρίγκιπα» (εκδόσεις Πατάκη).
Ο «Μικρός Πρίγκιπας» είναι επί της ουσίας ένας ύμνος στην αγάπη και τη φιλία. Μια ρομαντική εκδοχή του πώς θα θέλαμε/μπορούσε να είναι ο κόσμος μας. Μέσα στις σελίδες του ανακαλύπτεις πολλά μικρά μυστικά. Για τον καθένα υπάρχει διαφορετικό σημείο ενδιαφέροντος στο πολυμεταφρασμένο βιβλίο του Γάλλου Αντουάν ντε Σεντ-Εξιπερί. Αφήνοντας για λίγο στην άκρη την ιστορία, που έχει μεταφραστεί σε 250 γλώσσες, θα σταθούμε στην εισαγωγή. Για την ακρίβεια στην αφιέρωση που κάνει ο συγγραφέας:
«Στον Leon WERTH
Θα ήθελα να ζητήσω συγγνώμη απ’ τα παιδιά που αφιέρωσα το βιβλίο αυτό σ’ ένα μεγάλο· ωστόσο, έχω μια σοβαρή δικαιολογία: αυτός ο μεγάλος είναι ο πιο καλός μου φίλος σε τούτο τον κόσμο. Εχω και μια άλλη δικαιολογία: αυτός ο μεγάλος όλα τα καταλαβαίνει, ακόμη και τα παιδικά βιβλία. Εχω και μια τρίτη δικαιολογία: αυτός ο μεγάλος ζει στη Γαλλία, όπου πεινάει και κρυώνει. Εχει τόσο μεγάλη ανάγκη από κάποια παρηγοριά. Αν όλοι οι παραπάνω λόγοι δεν είναι αρκετοί, πολύ θα το ήθελα ν’ αφιερώσω τούτο το βιβλίο στο παιδί που ήταν άλλοτε αυτός ο μεγάλος. Ολοι οι μεγάλοι ήταν κάποτε παιδιά (Μα λίγοι ίσως ανάμεσά τους το θυμούνται). Διορθώνω, λοιπόν, την αφιέρωσή μου: Στον Leon WERTH ΟΤΑΝ ΗΤΑΝ ΜΙΚΡΟ ΠΑΙΔΙ».
Καλός φίλος
Ποιος είναι, λοιπόν, ο άνθρωπος στον οποίο ο Εξιπερί έχει αφιερώσει ένα από τα πιο πολυδιαβασμένα βιβλία; Ο Λέον Βερτ ήταν σίγουρα ένας πολύ καλός φίλος του «αεροπόρου» συγγραφέα. Για εκείνον έχει γράψει κι ένα ακόμα βιβλίο του με τίτλο «Γράμμα σ’ έναν όμηρο» (στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πατάκη). Εκδόθηκε την ίδια χρονιά αλλά γράφτηκε ένα χρόνο νωρίτερα όσο ο συγγραφέας βρισκόταν σε εξορία στην Αμερική.
Συμβολικό κείμενο, στο οποίο απευθύνεται σε πρώτο πρόσωπο στον εβραϊκής καταγωγής φίλο του αλλά κατ’ επέκταση και σε όλους τους συμπατριώτες του, είναι γραμμένο στη σκιά του πολέμου και εμπνευσμένο από αληθινά περιστατικά. Μιλάει για τη λυτρωτική σημασία της φιλίας και τον θεμελιώδη ρόλο που παίζει ο σεβασμός απέναντι στον άνθρωπο ως πνευματική ουσία και ως βάση του πολιτισμού. «Τι σημασία έχει πού είσαι, στο διπλανό δωμάτιο ή στην άλλη μεριά του πλανήτη; Η παρουσία του φίλου που φαινομενικά είναι μακριά μπορεί να είναι πιο έντονη και από μια αληθινή παρουσία», γράφει ο Εξιπερί.
Από τον Πατάκη κυκλοφορεί στα ελληνικά και το «Γράμμα σ’ έναν όμηρο».
Ο Λέον Βερτ ήταν και ο ίδιος συγγραφέας και κριτικός τέχνης. Γεννήθηκε το 1878 στο Ρεμιρεμόν, κοντά στα Βόσγια όρη της Γαλλίας. Ο πατέρας του, Αλμπερτ, ήταν υφασματέμπορος και η μητέρα του, Σοφία, αδερφή του φιλοσόφου Φρεντερίκ Ρου. Από μικρός είχε έφεση στα γράμματα και ήταν πολύ καλός μαθητής αλλά παράτησε την ακαδημαϊκή του καριέρα για να γίνει αρθρογράφος σε διάφορα περιοδικά. Ζώντας μια μποέμικη ζωή, αφοσιώθηκε στο γράψιμο και στις κριτικές τέχνης.
Ο Βερτ ήταν δικτυωμένος στους λογοτεχνικούς κύκλους της Γαλλίας και διατηρούσε φιλία με αρκετούς συναδέλφους του. Οταν ξέσπασε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και παρόλο που ήταν ιδεολογικά αντίθετος και είχε εκπληρωμένες στρατιωτικές υποχρεώσεις, αναγκάσθηκε να εμπλακεί. Μέχρι που αρρώστησε. Το συγγραφικό του έργο είχε αντιπολεμικό χαρακτήρα, έκανε σκληρή κριτική στην αποικιοκρατία, στον σταλινισμό αλλά και στο ναζιστικό κίνημα. Αναρχικός ο ίδιος, δεν μπορούσε να μην αποτυπώνει τις απόψεις του στα γραπτά του.
Μετά τη Μάχη της Γαλλίας η οικογένεια του Βερτ παρέμεινε στη χώρα παρόλο που είχαν βοήθεια για να μεταναστεύσουν. Το 1941 ο Βερτ χρειάστηκε να δηλώσει ότι είναι Εβραίος και τα βιβλία του απαγορεύτηκε να εκδίδονται. Η σύζυγός του, Σούζαν, είχε ενεργή δράση στην Αντίσταση και αξιοποίησε το διαμέρισμά τους στο Παρίσι για να φυγαδεύει Εβραιοπούλες, Βρετανούς και Καναδούς πιλότους, για να οργανώνει αντιστασιακές συγκεντρώσεις αλλά και σαν αποθήκη για πλαστές ταυτότητες και παράνομες ραδιοφωνικές μεταδόσεις. Ο γιος του, Κλοντ, συνέχισε τις σπουδές του και αργότερα έγινε γιατρός.
Ο Βερτ έζησε φτωχικά και με αντίξοες συνθήκες κοντά στα Ορη του Γιούρα. Μόνος, με τις θερμοκρασίες να είναι ιδιαίτερα χαμηλές και συχνά πεινασμένος. Το 1946 εκδόθηκε το ημερολόγιό του με τίτλο Déposition. Μετά τον πόλεμο συνεργάστηκε με το περιοδικό Liberté de l’Esprit ενώ κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κυριαρχίας ανήκει σε συγκεκριμένη πολιτική παράταξη που είχε αντιπολεμικές πεποιθήσεις. Πέθανε στις 13 Δεκεμβρίου 1955 στο Παρίσι.
Ο Λέον Βερτ το 1914, στρατιώτης στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το 1931 γνώρισε τον Αντουάν ντε Σεντ-Εξιπερί. Ηταν η αρχή μιας δυνατής φιλίας. Ηταν αρχικά ένας από τους πιο κοντινούς φίλους του Εξιπερί έξω από τον κύκλο του «Ταχυδρομείου του Νότου». Δεν είχαν πολλά κοινά. Ο Βερτ ήταν αναρχικός, ο πατέρας του Εβραίος και δεξιός υποστηρικτής των Μπολσεβίκων. Ηταν μάλιστα 22 χρόνια μεγαλύτερος από τον φίλο του. Σε συνδυασμό με τον σουρεαλιστικό τρόπο γραφής και την εμπειρία του ως συγγραφέας, διαφοροποιούνταν εμφανώς ως προς τον Εξιπερί. Ο νεαρός συγγραφέας όμως θαύμαζε τη γραφή του για την ευθύτητά της και έγραψε ότι η ουσία του ήταν «η έρευνα για την αλήθεια, η παρατηρητικότητα και η χρησιμότητα της πεζογραφίας του».
«Συγγραφικός μέντορας»
Ο θαυμασμός του ήταν ξεκάθαρος. Στην ανάλυση του «Γράμμα σ’ έναν όμηρο» η ομότιμη Γαλλίδα καθηγήτρια Φρανσουάζ Γκερμπόντ σημειώνει πως ο Βερτ ήταν ο συγγραφικός μέντορας του Εξιπερί. Εκτός από τα δύο βιβλία τα οποία του έχει αφιερώσει, τον αναφέρει σε τρία ακόμα έργα του.
Την περίοδο που γράφτηκε ο «Μικρός Πρίγκιπας», στην αρχή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Εξιπερί ζούσε σε ένα διαμέρισμα στην καρδιά της Νέας Υόρκης και σκεφτόταν τους συμπατριώτες του στη Γαλλία και τους φίλους του. Ο Βερτ έζησε διακριτικά τον πόλεμο, στο χωριό του στα ορεινά κοντά στην Ελβετία όπου ήταν «μόνος, κρύωνε και πεινούσε» και όπου δεν είχαν θετική άποψη για τους Γάλλους πρόσφυγες. Ο Εξιπερί μπήκε στην Αεροπορία της Γαλλίας το 1943. Επέστρεψε τονίζοντας: «Δεν μπορώ να είμαι μακριά από αυτούς που πεινούν… Φεύγω για να είμαι ενωμένος με τους αγαπημένους μου».
Στο τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το οποίο ο Εξιπερί δεν έζησε για να δει, ο Βερτ είπε: «Ειρήνη, χωρίς τον Τόνιο (όπως τον αποκαλούσε), δεν είναι ολοκληρωτικά ειρήνη». Ο Λέον Βερτ δεν είχε δει το κείμενο για το οποίο ήταν «υπεύθυνος» παρά μόνο πέντε μήνες μετά τον θάνατο του φίλου του. Ο Γάλλος εκδότης του Εξιπερί, Γκαλιμάρντ, του έστειλε μια ειδική έκδοση.
Οταν ο φίλος του εξαφανίστηκε στη Μεσόγειο τον Ιούλιο του 1944, ο Βερτ το έμαθε από το ραδιόφωνο. Χωρίς να έχει ακούσει ακόμα για τον «Μικρό Πρίγκιπα», τον Νοέμβριο ανακάλυψε ότι ο φίλος του είχε εκδώσει στις Ηνωμένες Πολιτείες μια χρονιά πριν ένα παραμύθι όπου απεικόνιζε τον εαυτό του και ήταν αφιερωμένο στον Βερτ.