Ενώ γράφονται οι γραμμές αυτές, οι προβλεπόμενες φάσεις της διαδικασίας υιοθετήσεως της συμφωνίας των Πρεσπών, διαδέχονται η μία την άλλη. Η διαδικασία στις εθνικές πρωτεύουσες για την υιοθέτηση του νέου ονόματος της ΠΓΔΜ και στις διμερείς σχέσεις προβλέπεται να επακολουθήσει, αν και προεξοφλείται χρονοβόρος και ενδεχομένως προβληματική. Η επίσης προβλεπόμενη ευρωπαϊκή ενταξιακή διαδικασία της γείτονος στην Ε.Ε. θα απαιτήσει αρκετά χρόνια και η κατάληξή της είναι αβέβαια.
Υφίστανται όμως δύο επιπλέον σημαντικότατα ζητήματα. Το πρώτο ενυπάρχει σε κάθε διεθνή συμφωνία (τα ερωτηματικά αναφορικά με την καλόπιστη και ορθή εφαρμογή της)· το δεύτερο αφορά στις εσωτερικές παραμέτρους της συγκεκριμένης συμφωνίας, τον συσχετισμό τους με τα ανοικτά εθνικά θέματα και τον τρόπο με τον οποίο έχει ήδη επηρεάσει το ελληνικό πολιτικό σύστημα.
Για τους σκοπούς του παρόντος, σκόπιμο είναι να επικεντρωθώ στο δεύτερο, δηλαδή στις εσωτερικές ελληνικές παραμέτρους, για να επισημάνω τα εξής: πρώτον, η συμφωνία των Πρεσπών φιλοδοξεί να αντιμετωπίσει ένα εθνικό ζήτημα ανοικτό επί δεκαετίες, με βαθιές ιστορικές και γεωπολιτικές καταβολές. Αποτελεί την πρώτη απόπειρα επιλύσεως ενός ανοικτού εθνικού ζητήματος μετά τις συμφωνίες της Ζυρίχης/Λονδίνου (1959) που έλυσαν τότε το Κυπριακό και ίδρυσαν την Κυπριακή Δημοκρατία. Για την Ελλάδα, οι Πρέσπες συνομολογήθηκαν στο τέλος μιας δεκαετούς οικονομικής κρίσεως, η οποία δεν επηρέασε μόνον αποφασιστικά τους οικονομικούς δείκτες της χώρας αλλά και –το κυριότερο– επέφερε σημαντικές αλλοιώσεις στον κοινωνικό ιστό. Μικρό δείγμα των τελευταίων η αποδημία 400.000 νέων ανθρώπων σε παραγωγική ηλικία και η τρομακτική συμπίεση της μεσαίας τάξης.
Η συμφωνία των Πρεσπών είναι, επίσης, αποτέλεσμα μιας διαπραγμάτευσης, η οποία έλαβε χώρα σε περίοδο έντονης πολώσεως. Προσήγγισε ένα αδιαμφισβητήτως βεβαρυμένο εθνικό θέμα, το οποίο χαρακτηριζόταν ανέκαθεν από διαιρετικά χαρακτηριστικά. Οι εθνικοί μας διαπραγματευτές δεν επέδειξαν κανένα ενδιαφέρον για τη σφυρηλάτηση ομοψυχίας ή έστω ενός minimum εθνικής συναίνεσης επί των βασικών διαπραγματευτικών τους στοχεύσεων. Ως αποτέλεσμα οι προθέσεις τους, πραγματικές ή εικαζόμενες, βάλλονται σήμερα στο εσωτερικό της χώρας ως υπονομευτικές του πολιτικού συστήματος και κυρίως του συσχετισμού των δυνάμεων και των συνιστωσών του. Ακόμα χειρότερα: έχουν ανεπιθύμητο και διαφοροποιημένο αντίκτυπο σε διαφορετικές περιοχές της χώρας, αλλά και μεταξύ διαφορετικών πληθυσμών των αποδήμων.
Επιπλέον, επειδή η συγκυρία της συμφωνίας των Πρεσπών συμπίπτει με το θεωρητικό τέλος της πικρής οικονομικής δεκαετίας της χώρας μας και επειδή η εξωτερική υποστήριξή της έχει ξεπεράσει κάθε εκτιμώμενο διεθνές εν προκειμένω ενδιαφέρον, δημιουργούνται πολιτικές υποψίες και αναπτύσσονται συνωμοσιολογικές θεωρίες περί του ποιος την υπαγόρευε και ποιον συμφέρει.
Ασχέτως του περιεχομένου της, η συμφωνία αποτελεί έναν αναγκαίο αλλά πικρό συμβιβασμό προς την κατεύθυνση αντιμετωπίσεως των ανοικτών εθνικών μας θεμάτων. Σε άρθρο μου προ πενταετίας στην «Καθημερινή» («Ανοικτά εθνικά θέματα: διαπραγματεύσιμα ή μη;»), έγραφα ότι τα εθνικά θέματα απαιτούν λύσεις υπό όρους και προϋποθέσεις, σημαντικότερες των οποίων είναι ο σεβασμός του διεθνούς δικαίου, η υποστήριξη των λύσεων αυτών από τις εγχώριες ελίτ, και η έγκαιρη και ειλικρινής ενημέρωση της εθνικής κοινής γνώμης.
Ο εν γένει χειρισμός του ζητήματος των Πρεσπών και η σχετική ρητορική (συχνά παραμορφωτική και υποτιμητική για τους αντιδρώντες), δυστυχώς πόρρω απέχουν από τη δημιουργία ενός θετικού προηγουμένου και ενός προτύπου, που θα ήσαν απαραίτητο να αποτελέσουν αξιοποιήσιμους παράγοντες για την αντιμετώπιση ανάλογων εκκρεμών εθνικών θεμάτων μείζονος σημασίας στο μέλλον. Οσον δε αφορά στις επιπτώσεις τους στο εσωτερικό πολιτικό γίγνεσθαι της χώρας και στην ευστάθεια και αξιοπιστία του, το συμπέρασμα είναι έτι αρνητικότερο. Χάθηκε μια εξαιρετική ευκαιρία, την επαύριο της σταδιακής εξόδου της χώρας από την οικονομική κρίση, να εμβολιασθεί το πολιτικό σύστημα της χώρας με ορισμένα χαρακτηριστικά, βελτιωτικά της λειτουργίας του και της αισθητικής του, στον χώρο της κυβερνητικής πολιτικής, με όχημα την εξωτερική πολιτική και ειδικά τα εθνικά θέματα.
Είναι απολύτως βέβαιο ότι αργά ή γρήγορα ανάλογα ανοικτά εθνικά ζητήματα θα τεθούν στο τραπέζι και στη βάσανο των διαπραγματεύσεων και των συμβιβασμών. Το εσωτερικό μέτωπο θα απαιτήσει προετοιμασία, ειλικρίνεια, διαφάνεια, ποιότητα χειρισμών και συνολικότερες προσεγγίσεις.
* Ο κ. Γεώργιος Σαββαΐδης είναι πρέσβης ε.τ. και πρώην γενικός γραμματέας του υπουργείου Εξωτερικών.