Οι οργανωμένες οικοτουριστικές δραστηριότητες προσφέρουν συγκινήσεις και μπορούν να ωφελήσουν τις τοπικές κοινωνίες, αρκεί να γίνονται υπεύθυνα.
Στο θαλάσσιο πάρκο στις Αζόρες κολυμπάς με τα δελφίνια και συμμετέχεις σε γκρουπ παρατήρησης φαλαινών. Στο αρχιπέλαγος Σβάλμπαρντ, στη Νορβηγία, διοργανώνονται κρουαζιέρες για να δουν οι επισκέπτες –από σχετικά κοντά– πολικές αρκούδες. Στους πρόποδες των νότιων Καρπαθίων μπορεί κανείς να βρεθεί κοντά –και με ασφάλεια– στις απειλούμενες καφέ αρκούδες. Ειδικοί οδηγοί ξεναγούν γκρουπ στα δάση της Σιέρα Μορένα, στην Ισπανία, για την παρατήρηση του ιβηρικού λύγκα και στα δάση της Στοκχόλμης για την παρατήρηση λύκων. Το birdwatching έχει φανατικό κοινό στις Πρέσπες, στη λίμνη Κερκίνη, ακόμα και στην Αθήνα.
ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΄Ή ΕΙΣΒΟΛΗ
«Οι δραστηριότητες στη φύση, ιδιαίτερα οι οργανωμένες, που μας φέρνουν κοντά σε κάποιο απειλούμενο ή προστατευόμενο είδος, μπορεί να έχουν θετικά αποτελέσματα τόσο για εμάς όσο και για την άγρια ζωή ή μπορεί, αντίθετα, να προκαλούν προβλήματα. Εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίο ασκούνται», λέει η Παναγιώτα Μαραγκού, επιστημονική συντονίστρια προστασίας βιοποικιλότητας του WWF Ελλάς. «Ως γενική αρχή, οι τουριστικές επιχειρήσεις αυτού του τύπου, εφόσον οργανώνονται με υπεύθυνο τρόπο, βασίζονται και προβάλλουν την έννοια της άγριας φύσης, ώστε αφενός να ενισχύσουν την ευαισθητοποίηση του κοινού και να προωθήσουν την προστασία και τη διατήρηση απειλούμενων ειδών και αφετέρου να προωθήσουν εναλλακτικές πηγές εισοδήματος για τις τοπικές –κυρίως–κοινωνίες, οι οποίες με αυτόν τον τρόπο γίνονται φύλακες και προστάτες αυτών των ειδών. Για να έχουν, συνεπώς, νόημα αυτές οι δράσεις ως προς την προστασία των ειδών, αλλά και για να είναι γενικώς επιτυχημένες, πρέπει οι τοπικές κοινωνίες να αισθάνονται ότι η άγρια ζωή και ο τουρισμός είναι κομμάτι από το μέλλον τους και ότι μπορούν να “κερδίσουν” από τον συνδυασμό».
Οικοτουρίστες εντοπίζουν ίχνη λύκων στις Γαλλικές Άλπεις, σε εκδρομή του γραφείου Undiscovered Mountains. (Φωτογραφία: Undiscovered Mountains/Sally Jackson)
Ο τουρισμός άγριας φύσης (wildlife tourism) συνδυάζει την ευαισθησία του οικοτουρισμού και τις συγκινήσεις του τουρισμού περιπέτειας, κερδίζοντας το δικό του μερίδιο στην αγορά της τουριστικής βιομηχανίας. Το Undiscovered Mountains, με έδρα το Κάρντιφ, είναι ένα ταξιδιωτικό γραφείο που ειδικεύεται στον τουρισμό περιπέτειας σε όλη την Ευρώπη. Ανάμεσα στις δραστηριότητες που προσφέρει είναι και ο εντοπισμός λύκων στις Γαλλικές Άλπεις. «Η εκδρομή διεξάγεται μόνο δύο φορές τον χρόνο, ώστε να διατηρούμε περιορισμένο το αποτύπωμά μας στην άγρια φύση. Αυτός είναι και ο λόγος που δεν δημιουργούμε γκρουπ μεγαλύτερα των έξι ατόμων. Διαμένουμε σε απομονωμένα καταφύγια, στα οποία ως πρακτορείο έχουμε αποκλειστική πρόσβαση. Φυσικά, τα καταλύματα αυτά δεν διαθέτουν ρεύμα ή ίντερνετ, αλλά μια πολύ αποδοτική ξυλόσομπα», περιγράφει η Susie Turnbull, εκπρόσωπος του γραφείου. Τι βαθμό επικινδυνότητας μπορεί να έχει ένα τέτοιο σαφάρι; Η κ. Turnbull είναι καθησυχαστική. «Κρατάμε 30 μέτρα απόσταση από την αγέλη και ο οδηγός μας είναι έμπειρος».
Τις ίδιες διαβεβαιώσεις παρέχει και ο βιολόγος Javier Talegοn, που από το 2013 ξεναγεί γκρουπ στα λημέρια του ιβηρικού λύκου στην ισπανική οροσειρά της Sierra de la Culebra. «Οι λύκοι φοβούνται τους ανθρώπους, και μάλιστα κρύβονται από αυτούς. Λογικό, αφού ο άνθρωπος είναι το είδος εκείνο που τους απειλεί περισσότερο από όλα τα άλλα. Δεν είναι πάντως εύκολο να έρθεις σε επαφή μαζί τους. Κινούνται κυρίως τη νύχτα, ενώ είναι ενεργοί μόνο επτά ώρες την ημέρα. Γι’ αυτό και δεν υπάρχει εγγύηση ότι θα δούμε λύκους. Εμείς αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι την αυγή, σε απόλυτη ησυχία, αφού έχουμε μελετήσει τα σημάδια, να τοποθετήσουμε τα τηλεσκόπιά μας και να περιμένουμε. Θέλει υπομονή. Στη διάθεσή μας έχουμε μόλις δύο ώρες. Αν σε εκείνο το διάστημα δεν τους πετύχεις, σημαίνει πως τους έχασες. Έχεις, όμως, πάντα την ευκαιρία να δεις ελάφια, αγριόχοιρους και αλεπούδες, να κατασκηνώσεις στο δάσος, να μάθεις για τη βιοποικιλότητα της Sierra de la Culebra, αλλά και πώς να συμπεριφέρεσαι στη φύση. Ο λύκος είναι η αφορμή. Τα τελευταία δύο χρόνια είχαμε 950 πελάτες. Οι περισσότεροι είναι άνθρωποι της πόλης, 35-45 ετών, ανώτερης εκπαίδευσης, και είμαι σίγουρος πως δεν ήρθαν μόνο να δουν λύκους. Όπως είμαι σίγουρος πως αυτοί οι άνθρωποι στο εξής θα υποστηρίζουν δράσεις υπέρ της φύσης και της άγριας ζωής».
ΓΙΝΕ ΕΘΕΛΟΝΤΗΣ
Η ελληνική, μη κυβερνητική περιβαλλοντική οργάνωση MOm υλοποιεί το πρόγραμμα Northern Aegean Dolphin Project στο Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου Βορείων Σποράδων, συνδυάζοντας τον εθελοντισμό, την επιστημονική παρατήρηση και τον τουρισμό. «Το συγκεκριμένο πρόγραμμα έχει στόχο την καταγραφή του πληθυσμού των δελφινιών στην περιοχή, ώστε να είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε την κατάσταση του Πάρκου, μια και τα δελφίνια βρίσκονται στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας της περιοχής, οπότε οποιαδήποτε μεταβολή στα αποθέματα ψαριών, ενδεχόμενη μόλυνση ή υποβάθμιση του οικοσυστήματος αποκαλύπτεται μέσω αυτής της διαδικασίας», εξηγεί ο διαχειριστής του προγράμματος, Δημήτρης Τσιάκαλος. «Η ιδιαιτερότητά του έγκειται στη συμμετοχή εθελοντών –απλών πολιτών, φοιτητών και επιστημόνων– οι οποίοι βοηθούν τους συντονιστές του προγράμματος να φωτογραφίσουν και να καταγράψουν τα δελφίνια. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι συμμετέχοντες και να ευαισθητοποιούνται για την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά και να νιώθουν ότι συμμετέχουν ενεργά σε κάτι πολύ σημαντικό, χωρίς να έχουν απαραίτητα ειδικές γνώσεις.
Παρατήρηση δελφινιών στα νερά του Ατλαντικού ωκεανού, στις Αζόρες. (Φωτογραφία: VISUALHELLAS.GR)
Η πρακτική αυτή ονομάζεται “citizen science” και υπάρχουν αρκετά παραδείγματα από αντίστοιχα προγράμματα στο εξωτερικό». Το Northern Aegean Dolphin Project «τρέχει» τους καλοκαιρινούς μήνες (από αρχές Ιουνίου έως μέσα Σεπτεμβρίου) και δέχεται σε ετήσια βάση δεκάδες εθελοντές από όλο τον κόσμο (από τις ΗΠΑ, τη Σιγκαπούρη, την Κίνα, την Αυστραλία, το Ισραήλ και φυσικά την Ευρώπη). Μάλιστα, κάποιοι από αυτούς έρχονται κάθε χρόνο φέρνοντας μαζί φίλους και οικογένεια. (Για πληροφορίες σχετικά με το πρόγραμμα, επισκεφθείτε την ιστοσελίδα northernaegeandolphinproject.com.)
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ
Η Ελλάδα αποτελεί μία από τις πλουσιότερες σε βιολογική ποικιλότητα χώρες στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και στον κόσμο. Έχει 1.043 είδη σπονδυλωτής πανίδας, 47 από τα οποία συναντώνται μόνο στην Ελλάδα και 613 είναι προστατευόμενα.
Ολόκληρη η Ελλάδα είναι λοιπόν ένα παρατηρητήριο άγριας ζωής. Τι λέει γι’ αυτό το εθνικό μας νομοθετικό πλαίσιο; «Με την εξαίρεση των περιοχών απόλυτης προστασίας της φύσης, όπου επιτρέπεται μόνο η επιστημονική έρευνα, για τις υπόλοιπες κατηγορίες προστατευόμενων περιοχών δεν υπάρχει ενιαίο νομοθετικό πλαίσιο που να ορίζει την άσκηση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, συμπεριλαμβανομένου και του τουρισμού. Τα νομοθετήματα προστασίας περιοχών τις χωρίζουν συνήθως σε διαφορετικές ζώνες και για κάθε ζώνη ισχύουν επιμέρους προβλέψεις και ρυθμίσεις», εξηγεί η κ. Μαραγκού.
Οι αργυροπελεκάνοι είναι οι «σταρ» της Κερκίνης. (Φωτογραφία: Δημήτρης Βλάικος)
Ωστόσο, οι επενδύσεις στον συγκεκριμένο τομέα είναι περιορισμένες. Το βάρος συνήθως πέφτει στις μονάδες φιλοξενίας, εστίασης και μεταφορών, παρότι αφθονούν οι προορισμοί για συνειδητούς και εκκολαπτόμενους οικοτουρίστες, που στην ουσία μά προτρέπουν να ανακαλύψουμε την Ελλάδα από την αρχή. Από τους πιο χαρακτηριστικούς είναι ίσως το Εθνικό Πάρκο της λίμνης Κερκίνη με τα 300 είδη πουλιών και τους νεροβούβαλους, το φαράγγι της Σαμαριάς με τα 450 είδη χλωρίδας και τα κρι κρι, η Μεγάλη και η Μικρή Πρέσπα…
// ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΤΑΞΙΔΙΩΤΕΣ //
1. Είτε στη θάλασσα είτε στη στεριά, φροντίζουμε να μην πλησιάσουμε μετωπικά και υπερβολικά κοντά το ζώο.
2. Το αφήνουμε στην ησυχία του και δεν το ενοχλούμε. Δεν προσπαθούμε να το ακουμπήσουμε ή να το χαϊδέψουμε.
3. Δεν κάνουμε απότομες κινήσεις και θορύβους, για να γυρίσει για μια καλή φωτογραφία ή για να έρθει πιο κοντά. Δεν τραβάμε φωτογραφίες με φλας. Οφείλουμε να θυμόμαστε ότι πρόκειται για άγρια ζώα, τα οποία ενδέχεται να τρομάξουν ή και να στρεσαριστούν από ενδεχόμενη συνάντησή τους με τον άνθρωπο ή ακόμη και να γίνουν επιθετικά (ιδιαίτερα όταν πρόκειται για μητέρες με μικρά).
4. Σε οποιαδήποτε περίπτωση, αν το ζώο είναι ανήσυχο ή τρέπεται σε φυγή, σταματάμε την παρατήρηση και απομακρυνόμαστε.
5. Ποτέ δεν ταΐζουμε ένα άγριο ζώο, ακόμα και αν μας φανεί ήρεμο. Αν ένα ζώο μας φανεί πεινασμένο ή ταλαιπωρημένο, ενημερώνουμε το δασαρχείο ή τον τοπικό φορέα διαχείρισης.
6. Μένουμε κοντά στην ομάδα μας και στα μονοπάτια, τόσο για τη δική μας ασφάλεια, όσο και για να ελαχιστοποιήσουμε την αναστάτωση που προκαλεί η ανθρώπινη παρουσία στην άγρια ζωή. Θυμόμαστε ότι κάποια φυτά, ιδιαίτερα σε μεγάλα υψόμετρα, μεγαλώνουν με πολύ αργό ρυθμό, και έτσι το δικό μας «τσαλαπάτημα» μπορεί να έχει πιο μακροπρόθεσμες επιπτώσεις από ό,τι φανταζόμαστε.
7. Αφήνουμε πίσω μας μόνο τις πατημασιές μας και παίρνουμε μαζί μας μόνο αναμνήσεις: δεν ξεριζώνουμε και δεν κόβουμε λουλούδια, κλαδιά, βολβούς, ρίζες, κ.λπ., και γενικά δεν προκαλούμε φθορά στη βλάστηση ή στα φυσικά χαρακτηριστικά μιας περιοχής. Προφανώς, σε αυτές τις περιοχές το κάπνισμα δεν επιτρέπεται (πολλά θηλαστικά έχουν εξαιρετικά ανεπτυγμένη την αίσθηση της όσφρησης) και επίσης δεν πετάμε σκουπίδια.
* Πηγή: WWF Ελλάς
// ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΜΙΑ ΟΙΚΟΑΠΟΔΡΑΣΗ //
Καφέ αρκούδα στα νότια Καρπάθια. (Φωτογραφία: VISUALHELLAS.GR)
1. Βεβαιωνόμαστε ότι ο/η συνοδός και οδηγός της δραστηριότητας έχει την κατάλληλη εκπαίδευση, όχι μόνο όσον αφορά θέματα ασφάλειας στη φύση, αλλά και όσον αφορά τα βασικά θέματα βιολογίας, οικολογίας και συμπεριφοράς των ειδών που θα παρατηρήσουμε. Σε κάποιες περιοχές ή χώρες αυτοί οι οδηγοί είναι πιστοποιημένοι. Έτσι, εξασφαλίζεται η δική μας ασφάλεια, τηρούνται οι κανόνες που απαιτούνται για την ελαχιστοποίηση της πιθανής ενόχλησης των ζώων, ενώ πολύ σημαντικό είναι ότι με αυτόν τον τρόπο μαθαίνουμε και κατανοούμε καλύτερα τη ζωή που παρατηρούμε, μεγιστοποιώντας στο βέλτιστο την εμπειρία μας.
2. Ζητάμε εγκαίρως ενημερωτικό υλικό (φυλλάδια, πληροφορίες για τα είδη, χάρτες, κ.λπ.). Σε κάποιες περιοχές υπάρχουν «οδηγοί καλής συμπεριφοράς για την παρατήρηση των προστατευόμενων ειδών», όπως συμβαίνει στο Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου.
3. Ρωτάμε και ενημερωνόμαστε για τα σημαντικά ενδιαιτήματα των ειδών που πρόκειται να παρακολουθήσουμε, ανάλογα με το είδος και την εποχή. Για παράδειγμα, ποτέ δεν δεχόμαστε να μπούμε σε σπηλιές που μπορεί να φιλοξενούν φώκιες, αποφεύγουμε σημεία με πιθανές φωλιές, χειμερινές φωλιές αρκούδας, κ.ο.κ.
4. Βεβαιωνόμαστε ότι οι διοργανωτές έχουν εξασφαλίσει τις κατάλληλες άδειες για τη φωτογράφιση και την κινηματογράφηση των ειδών.
5. Βεβαιωνόμαστε ότι οι διοργανωτές της δραστηριότητας δεν επιχειρούν να προσελκύσουν τα ζώα (π.χ. ταΐζοντάς τα).
6. Αναγνωρίζουμε και κατανοούμε ότι τα άγρια ζώα είναι απρόβλεπτα και ότι είναι πιθανό τελικά να μην τα παρατηρήσουμε.
7. Υποστηρίζουμε το έργο των φορέων που ασχολούνται με την προστασία της φύσης.
* Πηγή: WWF Ελλάς