Τον Φεβρουάριο του 1979 στην Τεχεράνη επικρατούσε το χάος. Ο καρκινοπαθής Μοχάμεντ Ρεζά Παχλεβί, ο υποστηριζόμενος από τους δυτικούς απόλυτος μονάρχης, είχε φύγει στην εξορία από τα μέσα Ιανουαρίου, αφήνοντας πίσω του ένα αδύναμο συμβούλιο αντιβασιλέων. Την 1η Φεβρουαρίου, ο αγιατολάχ Ρουχολά Χομεϊνί, ο πνευματικός πατέρας της Ισλαμικής Επανάστασης, επέστρεψε από το Παρίσι, όπου ήταν εξόριστος. Και στην ιρανική εκδοχή των «δέκα ημερών που συγκλόνισαν τον κόσμο» πραγματοποιούνταν μεγάλες διαδηλώσεις μέχρι την κατάρρευση της κυβέρνησης στις 11 Φεβρουαρίου.
Εκστατικοί οι Ιρανοί χόρευαν στους δρόμους, παίζοντας το παιχνίδι της γάτας με το ποντίκι με τους στρατιώτες, καθώς φιλοκυβερνητικοί ελεύθεροι σκοπευτές πυροβολούσαν από τις στέγες. Ο κόσμος φιλούσε στο μέτωπο τους κληρικούς που καθοδηγούσαν την Επανάσταση.
Πριν από σαράντα χρόνια, οι Ιρανοί φούσκωναν από υπερηφάνεια, ελπίδα και προσδοκίες για ένα καλύτερο μέλλον. Ονειρα ελευθερίας και ανεξαρτησίας από τις ΗΠΑ γέμιζαν με πάθος τους επαναστάτες. Αλλά η μεγάλη και ταχεία αλλαγή μπορεί να αφήσει μεγάλα, ανεπούλωτα τραύματα. Υπήρξαν μαστιγώματα, απαγχονισμοί, ακρωτηριασμοί και μαζικές φυλακίσεις. Χιλιάδες άνθρωποι πέθαναν και εκατοντάδες χιλιάδες εγκατέλειψαν τη χώρα, κάποιοι προσπαθώντας να σώσουν την ζωή τους. Δεν επέστρεψαν ποτέ.
Αυτό που γεννήθηκε μετά τα πρώτα αιματοβαμμένα χρόνια ήταν πραγματικά επαναστατικό: μία ισλαμική Δημοκρατία, ένα θεοκρατικό καθεστώς οικοδομημένο στις ιδεολογικές επιλογές του αγιατολάχ Χομεϊνί.
Ούτε ποτό ούτε ποδήλατο
Νέοι κανόνες επιβλήθηκαν. Απαγόρευαν οτιδήποτε θα μπορούσε να κάνει τον κόσμο να ξεφύγει από την… ορθή οδό και να τους αποτρέψει από το να κατακτήσουν την παραδείσια, μετά θάνατον, ζωή. Σκληροί έλεγχοι στα ΜΜΕ απομόνωσαν τους Ιρανούς από τη δυτική επιρροή, απόλυτος διαχωρισμός των δύο φύλων δημοσίως, υποχρεωτική μαντίλα για τις γυναίκες, απαγόρευση του οινοπνεύματος και των μουσικών οργάνων στην τηλεόραση, νόμοι που απαγόρευαν στις γυναίκες να κάνουν ποδήλατο. Οι νέοι κανόνες εφαρμόζονταν με ζήλο –συχνά με βία– από την αστυνομία ηθών και τις παραστρατιωτικές δυνάμεις Μπασίτζ.
Αλλά με το πέρασμα των ετών, καθώς η πρώιμη επαναστατική ορμή αντικαταστάθηκε στους περισσότερους ανθρώπους από την επιθυμία μιας πιο φυσιολογικής ζωής, οι κανόνες αυτοί άρχισαν να αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης. Αν και το πολιτικό σύστημα παραμένει βασικά το ίδιο, η κοινωνία μεταβάλλεται αργά. Αυτές οι αλλαγές όμως είναι τεράστιες και το Ιράν, που γιόρτασε την 40ή επέτειο της Επανάστασης την 11η Φεβρουαρίου, βρίσκεται πολύ πιο κοντά στη «φυσιολογική χώρα» που θέλουν οι Ιρανοί. Οταν επισκέφθηκα για πρώτη φορά το Ιράν ως νεαρός δημοσιογράφος, στην 20ή επέτειο της επανάστασης, η χώρα εξακολουθούσε να ενσαρκώνει την «χομεϊνική» της εικόνα. Οι ουρανοξύστες ήταν διακοσμημένοι με αντιαμερικανικές τοιχογραφίες και με τα πορτρέτα των μαρτύρων του πολέμου με το Ιράκ. Στους δρόμους κυκλοφορούσαν σχεδόν αποκλειστικά τα λευκά εγχώρια αυτοκίνητα Paykans, ενώ σε ένα μικρό πάρκο αγόρια και κορίτσια συναντιόντουσαν μυστικά, μακριά από τα βλέμματα των συγγενών και της αστυνομίας ηθών.
Εκείνη την εποχή είδα ένα τελείως διαφορετικό Ιράν στο εσωτερικό των σπιτιών. Διασχίζοντας το κατώφλι βρισκόσουν σε μία διαφορετική πραγματικότητα, όπου οι κανόνες που ίσχυαν στους δρόμους καταργούνταν. Ο κόσμος διηγείτο ιστορίες και γελούσε. Ακουγόταν και περσική ποπ που είχε εισαχθεί λαθραία από το Λος Αντζελες. Συχνά τη μουσική ακολουθούσε και κάποιος με τύμπανο ή, όταν αυτό δεν υπήρχε, κοπανώντας μία κατσαρόλα. Ολοι χαίρονταν τα πάρτι του Σαββατοκύριακου, τα οποία ήταν απαγορευμένα.
Με το πέρασμα των ετών, όλα αυτά άρχισαν να ξεφεύγουν από το εσωτερικό των σπιτιών και μπορεί πλέον κανείς να δει την κανονικότητα αυτής της χώρας στους δρόμους.
Η πραγματικότητα και οι πολιτικοί
Οι εικόνες με τον έξω κόσμο, το Ιντερνετ και ιδιαίτερα η δορυφορική τηλεόραση διαδραμάτισαν κομβικό ρόλο στο να αλλάξουν τα πράγματα στο Ιράν. Σήμερα, αγόρια και κορίτσια κάνουν μαζί παρέα στα πάρκα, φιλιούνται στα σκοτεινά και αγκαλιάζονται κατά τη διάρκεια των ροκ συναυλιών. Το Instagram, που δεν παρεμποδίζεται στο Ιράν, έφερε επανάσταση στον τρόπο που οι Ιρανοί βλέπουν τους εαυτούς τους. Αυτή η εφαρμογή καθοδήγησε την αλλαγή σε μία χώρα όπου τα πάντα είναι κρυμμένα. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι η πολιτική στη χώρα είναι μία διαφορετική ιστορία. Υπήρξε η «Πράσινη Επανάσταση» του 2009, όταν ο κόσμος διαμαρτυρήθηκε για τις εκλογές της νοθείας. Αλλά καταστάλθηκε βίαια και αυτοί που λαμβάνουν τις αποφάσεις παρέμειναν οι ίδιοι. Ωστόσο, καθώς τόσα ταμπού έχουν γκρεμιστεί, οι ηγέτες στο Ιράν θα πρέπει να αποφασίσουν κατά πόσον θα μεταφράσουν τις κοινωνικές αλλαγές σε νέους νόμους ή θα προσπαθήσουν να διατηρήσουν τα σαραντάχρονα ιδανικά της Επανάστασης.