«Περισσότερο από το brain drain (σ.σ.: τη διαρροή επιστημόνων στο εξωτερικό) ανησυχούμε για το πώς θα πετύχουμε τη δημιουργία ενός οικοσυστήματος που θα προσελκύει ερευνητές. Μέχρι τώρα έχουμε καταφέρει να δημιουργήσουμε εξαιρετικές ερευνητικές ομάδες, στις οποίες συμμετέχουν και μη Εσθονοί ερευνητές που επιθυμούν να κάνουν καριέρα στην Εσθονία. Δυσκολευόμαστε όμως να τους κρατήσουμε στη χώρα για μεγάλες χρονικές περιόδους και να ενισχύσουμε τη συμμετοχή τους στην τοπική αγορά εργασίας, γιατί οι μισθοί και οι χρηματοδοτήσεις που προσφέρουμε δεν είναι ανταγωνιστικοί διεθνώς. Οπότε συχνά τα πιο λαμπρά μυαλά έλκονται τελικά από ερευνητικά κέντρα παγκοσμίου φήμης».
Η φράση –από πρόσφατη συνέντευξη στην «Κ»– είναι της Μάιλς Ρεπς, υπουργού Ερευνας και Τεχνολογίας της Εσθονίας, και δείχνει την αγωνία της να ανεβάσει το επίπεδο της έρευνας με προσέλκυση σημαντικών επιστημόνων από το εξωτερικό. Κι αυτό, παρά το γεγονός ότι η μικρή αυτή «βαλτική τίγρη» –μια από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες χώρες του κόσμου, με κατά κεφαλήν ΑΕΠ πολύ υψηλότερο από το ελληνικό– είναι μια από τις πλέον προηγμένες τεχνολογικά κοινωνίες στον κόσμο. Το 2005 ήταν η πρώτη χώρα της οποίας ο πληθυσμός (1,3 εκατομμύριο) ψήφισε στις εκλογές μέσω Ιντερνετ, ενώ οι μαθητές της κατατάσσονται τρίτοι στον πλανήτη μετά τη Σιγκαπούρη και την Ιαπωνία στα τεστ της PISA.
Σε εμάς, αντίθετα, ο σπουδαγμένος στο εξωτερικό υπουργός Παιδείας Κ.Γαβρόγλου δείχνει μεγάλη καχυποψία στην εξωστρέφεια των ελληνικών πανεπιστημίων. Αντιστέκεται στη διδασκαλία μαθημάτων και στα αγγλικά, κάτι που θα μπορούσε να προσελκύσει ξένους φοιτητές (και καθηγητές), αρνείται την αξιολόγηση του καθηγητικού προσωπικού και, συνεχίζοντας το δόγμα Μπαλτά –«η αριστεία είναι ρετσινιά»–, ενδιαφέρεται κυρίως για την αύξηση των εισακτέων στα πανεπιστήμια – ακόμη και χωρίς εξετάσεις. Φτάνει για προεκλογικούς λόγους να βαφτίζει ΤΕΙ σε ΑΕΙ λες κι η αναβάθμιση της Παιδείας μπορεί να γίνει με την αλλαγή μιας ταμπέλας. Και βέβαια είναι κύριος υποστηρικτής ιδεοληπτικής εμμονής κατά της ίδρυσης μη κρατικών, μη κερδοσκοπικών ανώτατων ιδρυμάτων στην Ελλάδα, τα οποία θα ανέβαζαν –ακόμη και λόγω άμιλλας– το επίπεδο σπουδών στη χώρα. Θα υποχρέωναν, δηλαδή, το δημόσιο πανεπιστήμιο να ξεκουνηθεί από τη σημερινή αταραξία του για να προσφέρει πιο ανταγωνιστικά προγράμματα σπουδών, να αναζητήσει τρόπους να παντρέψει τις σπουδές με την αγορά εργασίας αλλά και να ενισχύσει την έρευνα προσελκύοντας περισσότερη χρηματοδότηση ακόμη και από ιδιώτες.
Δυστυχώς, αντίθετα απ’ ό,τι λένε οι κυβερνητικοί, η άρνηση ίδρυσης μη κρατικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα δεν πλήττει τις ελίτ – αυτές έχουν τα οικονομικά μέσα να σπουδάσουν τα παιδιά τους όπου επιλέξουν. Πλήττει τα παιδιά των μη προνομιούχων Ελλήνων. Οταν έρθουν τα παραρτήματα του Χάρβαρντ, του Γέιλ ή της Οξφόρδης στην Ελλάδα θα επιδιώξουν να προσελκύσουν τους πρώτους των πρώτων για να ενισχύσουν το ακαδημαϊκό στάτους τους, ζητώντας από τους άριστους μαθητές που δεν έχουν οικονομική άνεση να φοιτήσουν, με υποτροφίες, στα κορυφαία πανεπιστήμια του κόσμου. Παράλληλα, μεγάλο ποσοστό των Ελλήνων που επιλέγουν σήμερα να σπουδάζουν στο εξωτερικό, ξοδεύοντας εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ τον χρόνο, θα παραμείνει στη χώρα και συγχρόνως χιλιάδες ξένοι θα προτιμήσουν την Ελλάδα για τις σπουδές τους. Η χώρα θα έχει μεγάλο οικονομικό όφελος που θα βοηθήσει και τη στήριξη της δημόσιας Παιδείας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Κύπρος. Εκεί τα ιδιωτικά πανεπιστήμια λειτουργούν πλέον πλάι πλάι με το δημόσιο πανεπιστήμιο το οποίο, μάλιστα, αναβαθμίζει τις υποδομές του με χορηγίες ιδιωτών, προσφέροντας προγράμματα σπουδών στα αγγλικά σε φοιτητές από πενήντα χώρες. Σε λίγο, όπως μου έλεγε σημαντικός Κύπριος παράγοντας, η συνεισφορά των πανεπιστημίων στο ΑΕΠ της Κύπρου θα είναι εφάμιλλη με τη συνεισφορά της ναυτιλίας στη χώρα, μετατρέποντας έτσι το νησί –στα βήματα της Εσθονίας– σε μια μικρή υπερδύναμη σε θέματα Παιδείας. Εμείς;