Από τη Ρώμη και τη Φλάνδρα μέχρι τη Νέα Ορλεάνη, το καρναβάλι εμπνέει διαχρονικά έργα τέχνης.
CARNAVAL EN FLANDRE (1929-1930)
James Ensor
Βέλγος ζωγράφος, χαράκτης και πρόδρομος των εξπρεσιονιστών, έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στη φλαμανδική πόλη Οστένδη, στα παράλια της Μάγχης. Εμπνεύστηκε από αντικείμενα και παραστάσεις της καθημερινότητάς του (μεταξύ άλλων, από τις μάσκες που πουλούσε σε κατάστημα δώρων η μητέρα του στη διάρκεια του καρναβαλιού). Στον συγκεκριμένο πίνακα αποτυπώνει μια παρέα μασκαράδων να λικνίζονται, παρακολουθώντας ταυτόχρονα δύο γάτες που ετοιμάζονται να δώσουν τη χαριστική βολή σε ένα ανυπεράσπιστο πουλί. Ο Βέλγος ζωγράφος επιθυμεί να παρουσιάσει την πρωτόγονη και βίαιη ανθρώπινη φύση, μετατρέποντας τους δρόμους της Φλάνδρας σε Κολοσσαίο. Το καρναβάλι δεν είναι παρά η αφορμή.
CARNAVAL D'ARLEQUIN (1924-1925)
Joan Miró
Φωτογραφία: Joan Miró (Spanish, 1893-1983). Carnaval d’Arlequin (Carnival of Harlequin), 1924-1925. Oil on canvas, 26 x 36 5/8 inches (66 x 93 cm). Collection Albright-Knox Art Gallery, Buffalo, New York; Room of Contemporary Art Fund, 1940 (RCA1940:8) © Successió Miró S.L./Artists Rights Society (ARS), New York. Image courtesy Albright-Knox Art Gallery
Στο σουρεαλιστικό σύμπαν του Ισπανού ζωγράφου –όπου η αναπαράσταση προκύπτει περισσότερο από αυτά που σκέφτεται, θυμάται, φοβάται ή ονειρεύεται και λιγότερο από αυτά που βλέπει– το Καρναβάλι του Αρλεκίνου έχει ως πρωταγωνιστή έναν λυπημένο Αρλεκίνο με σώμα κιθάρας και μια τρύπα στην κοιλιά (ο Miro την περίοδο που ζωγράφισε τον πίνακα κυριολεκτικά πεινούσε, καθώς αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα βιοπορισμού), γύρω γύρω ζωόμορφες φιγούρες που χοροπηδούν και ανθρωποποιημένα αντικείμενα, όπως η σκάλα στα αριστερά με το μάτι και το αυτί. Έξω από το παράθυρο διακρίνεται –ως γκρίζο τρίγωνο– ο Πύργος του Άιφελ.
KARNEVAL IN ROM (1650-1651)
Johannes Lingelbach
Φωτογραφία: Kunsthistorisches Museum Vienna, Picture Gallery, 1650/1651, 42,5 x 51,5 cm (58,5 x 67,5 x 6,5 cm) © KHM-Museumsverband
Στα μέσα του 17ου αιώνα, η Ρώμη βρίσκεται σε μεταβατική φάση. Ο Μικελάντζελο έχει πεθάνει, η Αναγέννηση έχει ολοκληρώσει τον κύκλο της και η Αιώνια Πόλη διανύει την μπαρόκ περίοδό της. Στο προσκήνιο βρίσκεται η Αντιμεταρρύθμιση της Καθολικής Εκκλησίας, ως απάντηση στον Λούθηρο, και η καταδίκη –ως αιρετικών– φωτεινών μυαλών, όπως ο Γαλιλαίος. Αυτό είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο ζει και δημιουργεί ο Γερμανός ζωγράφος Johannes Lingelbach, ο οποίος απεικονίζει τη μήτρα του Δυτικού Κόσμου σαν μια απέραντη καρναβαλική αρένα με μασκοφόρους χαροκόπους να διασκεδάζουν ξιφουλκώντας, παραδομένοι στην ηδονή της γιορτής.
KARNEVAL (1942-1943)
Max Beckmann
Φωτογραφία: Artepics/Alamy Stock Photo/VISUALHELLAS.GR
Πολυσχιδής και αντιδραστικός, ο γεννημένος στη Λειψία Max Beckmann ανήκει στην κατηγορία των καλλιτεχνών που στοχοποιήθηκαν από τους εθνικοσοσιαλιστές του Χίτλερ, καθώς πολλά έργα του οι ναζί τα θεώρησαν δείγματα «εκφυλισμένης τέχνης». Το 1937 αυτοεξορίστηκε στο Άμστερνταμ και λίγα χρόνια αργότερα ζωγράφισε τον τρίπτυχο πίνακα με τίτλο «Karneval» (ή «Karneval in Amsterdam»). Η δική του ερμηνεία στη λέξη παραπέμπει σε κάτι πιο ευρύ: στη μεταμφίεση, στη μασκαράτα, στη θεατρική και τσιρκολάνικη διάσταση της ζωής. Κεντρική φιγούρα είναι ο Πιερότος με το χλωμό πρόσωπο και τα σκοτεινά μάτια, που αναπαριστά τον Θάνατο κρατώντας στα χέρια του μια νεαρή γυναίκα.
CARNIVAL IN ARCUEIL (1911)
Lyonel Feininger
Φωτογραφία: Joseph Winterbotham Collection. © 2018 Artists Rights Society (ARS), New York/VG Bild-Kunst, Bonn
Τη μικρή κοινότητα Arcueil, λίγο έξω από το Παρίσι, διάλεξε ο Γερμανοαμερικανός ζωγράφος για να τοποθετήσει τις γκροτέσκες φιγούρες του. Επηρεασμένος από την τέχνη του κόμικ, με την οποία ασχολήθηκε στην αρχή της καριέρας του, φιλοτέχνησε μια πομπή από ανθρώπους-καρικατούρες, οι οποίοι βγάζουν στην επιφάνεια τα κρυμμένα συναισθήματά τους. Η μάσκα είναι το ίδιο το δέρμα τους, βαμμένο πορτοκαλί, μπλε ή μοβ. Η αψιδωτή γέφυρα υδραγωγείου στο βάθος υπάρχει μέχρι σήμερα.
THE FIGHT BETWEEN CARNIVAL AND LENT (1559)
Pieter Bruegel
Φωτογραφία: Kunsthistorisches Museum Vienna, Picture Gallery, 1559, oak panel, 118 x164,5 cm © KHM-Museumsverband
Γεμάτη δυϊσμούς είναι η ελαιογραφία του Φλαμανδού Pieter Bruegel του πρεσβύτερου: το καλό και το κακό, το ευλαβικό και το ανίερο παλεύουν σε μια αλληγορική μάχη εντυπώσεων. Κάθε στρατόπεδο έχει επιλέξει τη θέση του: στα δεξιά η εκκλησία, στα αριστερά το πανδοχείο. Στη μέση ο μεγάλος αγώνας ανάμεσα στη Σαρακοστή και στο Καρναβάλι. Η πρώτη κάθεται στη χειράμαξα, ντυμένη σαν καλόγρια, ενώ δίπλα της είναι απλωμένα σαρακοστιανά φαγητά. Το δεύτερο διακρίνεται στο πρόσωπο του ευτραφούς άντρα με το κόκκινο παντελόνι και την κρεατόπιτα στο κεφάλι, που προτάσσει σαν ξίφος τη σούβλα με τον χοίρο.
WATER NYMPH (1889)
Carlotta Bonnecaze
Φωτογραφία: The Picture Art Collection/Alamy Stock Photo/VISUALHELLAS.GR
Λίγα ξέρουμε για τη ζωή της Carlotta-Marie Bonnecaze, της πρώτης Κρεόλ σχεδιάστριας της Μαρντί Γκρα, που μεσουράνησε στη χρυσή περίοδο του Καρναβαλιού της Νέας Ορλεάνης, στα τέλη του 19ου αιώνα. Τα κοστούμια και τα άρματα που σχεδίασε έμειναν στην ιστορία, όπως η εικονιζόμενη νύμφη του νερού. Με τον τρόπο της δίδαξε τους ελληνικούς, κινεζικούς, περσικούς και σκανδιναβικούς μύθους, δίνοντας το προσωπικό της στίγμα στο είδος που σήμερα ονομάζουμε «επιστημονική φαντασία».