Από το 2006, η πολιτεία προσπαθεί ανεπιτυχώς με διαδοχικές νομοθετικές ρυθμίσεις, υπουργικές αποφάσεις, κανονισμούς και εγκυκλίους να υποστηρίξει τη δημιουργία έστω ενός αποτεφρωτηρίου νεκρών στη χώρα μας. Χθες προστέθηκε ακόμα μία: η έγκριση από το υπουργείο Περιβάλλοντος της θέσης που επέλεξε για το λόγο αυτό ο Δήμος Αθηναίων στον Ελαιώνα. Η θετική αυτή εξέλιξη, ωστόσο, δεν θα έχει άμεσα αποτελέσματα, καθώς ο δρόμος μέχρι την προκήρυξη διαγωνισμού και την κατασκευή του αποτεφρωτηρίου είναι ακόμα μακρύς. Ολα δείχνουν ότι η «μετανάστευση μετά θάνατον» στη γειτονική Βουλγαρία θα συνεχιστεί σίγουρα για μερικά χρόνια ακόμα.
Χθες ο υπουργός Περιβάλλοντος Γιώργος Σταθάκης υπέγραψε απόφαση με την οποία ορίζεται το πλαίσιο για τη δημιουργία κέντρου αποτέφρωσης νεκρών στον Ελαιώνα. Η απόφαση ήταν απαραίτητη, καθώς η περιοχή του Ελαιώνα διέπεται από ειδικό πολεοδομικό καθεστώς (προεδρικά διατάγματα του 1995 και του 1996), η τροποποίηση του οποίου έπρεπε να αιτιολογείται επαρκώς.
Το αξιοσημείωτο είναι πως για να φθάσουμε στο συγκεκριμένο σημείο για τη συγκεκριμένη θέση χρειάστηκαν… δύο χρόνια. Η υπόθεση ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2017, με τον Δήμο Αθηναίων να εκπονεί μελέτη για την εξεύρεση της καταλληλότερης θέσης για αποτεφρωτήριο ανάμεσα στα ακίνητά του. Επελέγη το συγκεκριμένο οικοδομικό τετράγωνο, έκτασης 37,8 στρεμμάτων (που βρίσκεται πίσω από το Ναυτικό Οχυρό, κοντά στη λεωφόρο Κηφισού), και λόγω της στρατηγικής του θέσης αλλά και επειδή δεν βρίσκεται κοντά σε περιοχές κατοικιών. Με την επιλογή του χώρου ανατέθηκε σε ιδιωτικό γραφείο και η τεχνική μελέτη, η οποία παραδόθηκε τον Οκτώβριο.
Τον Νοέμβριο του 2017, το δημοτικό συμβούλιο ενέκρινε την επιλογή της συγκεκριμένης θέσης. Παράλληλα, με ρύθμιση στον ν.4495/17 επετράπη η χωροθέτηση αποτεφρωτηρίου σε κοινόχρηστο χώρο πρασίνου στον Ελαιώνα. Τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους η υπόθεση εγκρίθηκε και από το Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής.
Ο Δήμος Αθηναίων ετοίμασε τον φάκελο και απέστειλε το αίτημά του στο υπουργείο Περιβάλλοντος τον Ιούνιο του 2018. Η Διεύθυνση Μητροπολιτικού Σχεδιασμού υπέβαλε τις παρατηρήσεις της (ζητώντας να εφαρμοστεί στην περιοχή το πρόγραμμα πρασίνου του δήμου) και ο δήμος επανήλθε τον Οκτώβριο. Η Διεύθυνση γνωμοδότησε θετικά τον Νοέμβριο και η υπόθεση άρχισε να προετοιμάζεται στο νομικό της σκέλος. Πριν από λίγες ημέρες, η απαραίτητη απόφαση υπεγράφη από τον κ. Σταθάκη (αρ. 9919/19) και εστάλη για δημοσίευση στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.
Γιατί χρειάστηκε τόσος χρόνος; Δήμος και υπουργείο Περιβάλλοντος προσπαθούν να είναι ιδιαίτερα προσεκτικά και «τυπικά» σε κάθε βήμα της διαδικασίας, καθώς θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι η χωροθέτηση θα καταλήξει στο Συμβούλιο της Επικρατείας.
Η υπόθεση, βέβαια, έχει αρκετό δρόμο ακόμα. Καταρχάς, τρεις μεγάλες επιχειρήσεις της περιοχής (Alpha Bank, Αφοί Σαρακάκη, Σαρακάκης Σέντερ) έχουν από το 2018 καταθέσει ενώπιον του Ε΄ τμήματος του ΣτΕ προσφυγή κατά των δύο αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Αθηναίων και κατά της ρύθμισης του ΥΠΕΝ για τη χωροθέτηση στον Ελαιώνα. Οι επιχειρήσεις, οι εγκαταστάσεις των οποίων βρίσκονται σε μικρή απόσταση από το επιλεγέν σημείο, υποστηρίζουν ότι η σημειακή χωροθέτηση παραβιάζει το πνεύμα του προεδρικού διατάγματος του 1995 για την περιοχή του Ελαιώνα. Επίσης, υποστηρίζουν ότι η λειτουργία του κέντρου αποτέφρωσης ενδέχεται να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία λόγω της εκπομπής καυσαερίων (γι’ αυτό, υποστηρίζουν, σε πολλές χώρες τα αποτεφρωτήρια εγκαθίστανται «εκτός αστικού κύκλου»). Ακόμα κι αν αυτή η προσφυγή απορριφθεί (δεν αφορά εκτελεστή πράξη), είναι δεδομένο ότι θα υπάρξουν νέες προσφυγές, τόσο από επιχειρήσεις στην περιοχή που θεωρούν το αποτεφρωτήριο ανεπιθύμητο όσο και από ομάδες πολιτών που έχουν μεταφυσικού χαρακτήρα διαφωνίες.
Χώρος πρασίνου θα περιβάλλει το αποτεφρωτήριο
Ενταγμένο σε ένα χώρο πρασίνου, δίπλα σε έναν ελαιώνα, θα είναι το αποτεφρωτήριο νεκρών σύμφωνα με την πρόταση του Δήμου Αθηναίων. Το οικόπεδο βρίσκεται σε επαφή με την περιοχή του μουσουλμανικού τεμένους και θα μετατραπεί σε κοινόχρηστο χώρο πρασίνου, με διαδρομές περιπάτου και χώρους άθλησης.
Σύμφωνα με την τεχνική μελέτη, που έγινε για λογαριασμό του δήμου, το αποτεφρωτήριο θα έχει χωριστή είσοδο από τη λεωφόρο Αθηνών. Το κτίριο θα καταλαμβάνει 1.000 τ.μ. και θα περιλαμβάνει τις απαραίτητες εγκαταστάσεις, όπως αίθουσες τελετών, αίθουσα αναμονής συγγενών, τις εγκαταστάσεις καύσης και τα γραφεία του προσωπικού.
Το κτίριο θα διαχωρίζεται από το υπόλοιπο οικόπεδο με υψηλή βλάστηση, ένα «φυτικό τείχος». Ο υφιστάμενος ελαιώνας, 5,6 στρεμμάτων, διατηρείται στο σύνολό του και ενσωματώνεται στο πλάνο φυτεύσεων του υπολοίπου οικοπέδου. Στο οικοδομικό τετράγωνο εντάσσονται διάφορες αθλητικές δραστηριότητες σε οργανωμένους χώρους, καθώς και χώροι αναψυχής. Τέτοιες δραστηριότητες μπορεί να είναι ένα γήπεδο 5χ5, δύο γήπεδα μπάσκετ, δύο πίστες εδαφοσφαίρισης (πετάνκ), υπαίθρια όργανα γυμναστικής και πάρκο σκέιτ. Μια ενιαία διαδρομή 600 μέτρων δημιουργεί έναν συνεχόμενο περίπατο. Σε σημείο του οικοπέδου δημιουργείται αναψυκτήριο και μια πλατεία με σιντριβάνι. Ο χώρος συνδέεται με το γειτονικό μουσουλμανικό τέμενος στα νοτιοδυτικά και με δύο χαρακτηρισμένους κοινόχρηστους χώρους στα δυτικά και ανατολικά του οικοπέδου.
Στο ίδιο έργο περιλαμβάνεται και η διαμόρφωση ενός ακόμα οικοδομικού τετραγώνου στην ίδια περιοχή (έκτασης 15,9 στρεμμάτων). Ο χώρος βρίσκεται κοντά στον σταθμό του μετρό και σύμφωνα με το σχέδιο θα περιλαμβάνει έναν σημαντικό σε μέγεθος υπαίθριο χώρο συνάθροισης κοινού και εκδηλώσεων.
«Στο οικοδομικό τετράγωνο που επελέγη και ανήκει στον δήμο, βρίσκεται ένας ελαιώνας που δημιουργήθηκε επί δημαρχίας Νικήτα Κακλαμάνη και ο οποίος θα διατηρηθεί», εξηγεί η αντιδήμαρχος εμπορίου και κοινόχρηστων χώρων Νέλλη Παπαχελά. «Μαζί με το αποτεφρωτήριο θα δημιουργηθεί και ένας νέος χώρος πρασίνου στην ίδια περιοχή». Ο δήμος δεν έχει καταλήξει στον τρόπο κατασκευής και λειτουργίας του αποτεφρωτηρίου. «Είχε εξεταστεί η σκέψη να κατασκευαστεί με σύμβαση παραχώρησης, το πιο πιθανό όμως είναι να το κατασκευάσει ο δήμος με διαγωνισμό. Ελπίζω ότι το τωρινό δημοτικό συμβούλιο θα προλάβει να εγκρίνει τον διαγωνισμό – η υπόθεση δεν μπορεί να προχωρήσει περισσότερο πριν από τις αυτοδιοικητικές εκλογές. Θα αφήσουμε σχεδόν έτοιμο τον διαγωνισμό και ελπίζουμε ότι ο επόμενος θα τον συνεχίσει. Αλλωστε, η κατασκευή αποτεφρωτηρίου στην Αθήνα είναι ένα αίτημα διακομματικό και διαπαραταξιακό».
Απορριφθείσες θέσεις
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι πρώτες θέσεις που προτάθηκαν για αποτεφρωτήριο στον Δήμο Αθηναίων ήταν το 1ο και 3ο νεκροταφείο, ή το νεκροταφείο στο Σχιστό. Οι θέσεις απορρίφθηκαν λόγω των αντιδράσεων της Εκκλησίας. Στη συνέχεια προτάθηκε (άτυπα) η περιοχή Γουδί, αλλά απορρίφθηκε λόγω του ειδικού καθεστώτος που τη διέπει.
Από το 1946 η αποτέφρωση σε δημόσιο διάλογο
Η ισχυρή αντίθεση της Εκκλησίας ήταν μέχρι πριν από λίγα χρόνια η κύρια αιτία ανάσχεσης κάθε προσπάθειας για τη δημιουργία αποτεφρωτηρίου στη χώρα μας. Το ζήτημα τέθηκε για πρώτη φορά στον δημόσιο διάλογο το 1946, από μέλη του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών. Επανήλθε το 1960, μετά τον θάνατο του διεθνούς φήμης πιανίστα και μουσικού Δημήτρη Μητρόπουλου στο Μιλάνο. Η σορός του Μητρόπουλου αποτεφρώθηκε εκεί και μεταφέρθηκε στην Αθήνα, όπου οι συγγενείς του ζήτησαν να τελεστεί νεκρώσιμος ακολουθία. Η Εκκλησία αρνήθηκε και μάλιστα το θέμα έφθασε μέχρι τη Διαρκή Ιερά Σύνοδο στο τέλος του ίδιου έτους. Με τον ίδιο τρόπο επανήλθε το θέμα στη δημόσια συζήτηση το 1977 μετά τον θάνατο της Μαρίας Κάλλας, η οποία κηδεύθηκε και αποτεφρώθηκε στο Παρίσι. Δύο χρόνια αργότερα, η τέφρα της μεταφέρθηκε στην Αθήνα και σκορπίστηκε στο Αιγαίο (όπως ήταν η επιθυμία της, σύμφωνα με τους οικείους της) από τον τότε υπουργό Πολιτισμού Δημήτρη Νιάνια (με τα γνωστά κωμικοτραγικά αποτελέσματα, λόγω των έντονων ανέμων εκείνη την ημέρα).
Η αποτέφρωση νεκρών άρχισε πλέον να συζητείται ως ρεαλιστική επιλογή στα μέσα της δεκαετίας του 1980, όταν στην Αττική η έλλειψη χώρου στα διαθέσιμα νεκροταφεία οδήγησε σε τραγικές για τη μνήμη των νεκρών καταστάσεις (πρόωρες εκταφές κ.λπ.). Ο μεγάλος καύσωνας, το καλοκαίρι του 1987, και το πλήθος των νεκρών που δεν μπορούσαν να ταφούν έφεραν επιτακτικά το θέμα στη δημόσια σφαίρα, με επιφανείς πολιτικούς της εποχής, όπως ο δήμαρχος Αθηναίων Μιλτιάδης Εβερτ και ο υπουργός Υγείας Γ. Μαγκάκης, να τάσσονται υπέρ. Υστερα από πολλούς αγώνες, το πρώτο νομοθετικό πλαίσιο θα έρθει το 2006 (ν. 3448). Ομως οι ρυθμίσεις του άργησαν πολλά χρόνια να εξειδικευθούν.
«Χαίρομαι που έγινε ακόμα ένα βήμα για τη δημιουργία αποτεφρωτηρίου στην Αθήνα. Πρέπει να ευχαριστήσουμε όσους σέβονται την επιλογή των ανθρώπων να μη γίνουν “μετανάστες μετά θάνατον”», λέει κ. Αντώνης Αλακιώτης, πρόεδρος της Ελληνικής Κοινωνίας Αποτέφρωσης. «Ωστόσο νομίζω ότι έχουμε δρόμο ακόμα. Ο Ελαιώνας είναι μια κεντρική αλλά “δύσκολη” επιλογή, που θα κριθεί στο Συμβούλιο της Επικρατείας».