«Πονάει δόντι, βγάζει δόντι». Η εικόνα που συνοδεύει την εφιαλτική, για τους περισσότερους, φράση είναι γνωστή: η μία φιγούρα είναι καθισμένη σε μια καρέκλα και η δεύτερη όρθια με τα χέρια της μέσα στο στόμα της πρώτης να προσπαθεί να αφαιρέσει ένα δόντι. Για να γίνουμε ακόμη πιο περιγραφικοί, πολλές φορές η φιγούρα του οδοντιάτρου φαίνεται να βάζει δύναμη και με το ένα πόδι να κρατάει κόντρα στον τοίχο.
«Ο πόνος είναι συνυφασμένος με την οδοντιατρική πράξη», μας λέει ο ομότιμος καθηγητής της Οδοντιατρικής και επιστημονικός υπεύθυνος του μουσείου της σχολής, Γεώργιος Βουγιουκλάκης, καθώς μας ξεναγεί στους μικρούς αλλά πυκνούς με εκθέματα χώρους στο κτίριο της σχολής στο Γουδί. Τα μόνα αστραφτερά χαμόγελα που βλέπουμε ανήκουν στα μοντέλα εποχής που διαφημίζουν στους τοίχους την οδοντόκρεμα «Kolynos» ή τη «Χλωροδόντ», ενώ οι υπόλοιποι ψάχνουμε ασυναίσθητα τα σφραγίσματά μας.
Φοιτητές της εποχής του ’30 σε εργαστήριο της παλιάς οδοντιατρικής σχολής.
Τα εκθέματα του μουσείου αφηγούνται την ιστορία της σχολής αλλά και την εξέλιξη της οδοντιατρικής επιστήμης από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας, διαπιστώνοντας με έκπληξη πόσο λίγο έχουν αλλάξει από τότε τα βασικά εργαλεία των οδοντιάτρων. «Το βασικό στοιχείο που έχει μεταβληθεί στην οδοντιατρική φιλοσοφία είναι κυρίως η έμφαση στην πρόληψη σε σχέση με τη θεραπεία και την εξαγωγή του δοντιού, όπως γινόταν στο παρελθόν», σημειώνει ο κ. Βουγιουκλάκης.
Τα εκθέματα
Στο μουσείο και στους ορόφους της σχολής παρουσιάζονται ολόκληρα οδοντιατρεία περασμένων δεκαετιών για να βλέπουν οι επισκέπτες και οι φοιτητές τους τρόπους με τους οποίους δούλευαν οι παλαιότεροι συνάδελφοί τους τις δεκαετίες του ’30 και του ’50. Ο περίτεχνος διάκοσμος σε μια ιατρική πολυθρόνα ενός οδοντιατρείου που στεγαζόταν κάποτε στην «μπλε πολυκατοικία» των Εξαρχείων τη δεκαετία του ’30 και παρουσιάζεται στο μουσείο, δίνει τον τόνο της εποχής. Οσο όμορφες και αν είναι οι ξύλινες λεπτομέρειες και τα χυτά σκαλίσματα όμως, τα οδοντιατρεία δεν προκαλούν φιλικά συναισθήματα προς τον παθόντα, που συνήθως κοιτάζει με δέος και ανησυχία τη δερμάτινη καρέκλα με τα τριμμένα μπράτσα, τα χοντρά καλώδια που καταλήγουν στον τροχό με τον χαρακτηριστικό συριστικό ήχο (πριν από τη λειτουργία του με ηλεκτρισμό η κίνηση γινόταν με το πόδι από τους βοηθούς οδοντιάτρου), το δυνατό φως της λάμπας πάνω από το κεφάλι του ασθενούς, το μηχάνημα για τις ακτινογραφίες που στην αρχή λειτουργούσε με φωταέριο, τις συσκευές για τον λεγόμενο «βουλκανισμό», τη δημιουργία λαστιχένιας οδοντοστοιχίας (1935) πριν από την ανακάλυψη των πορσελάνινων δοντιών.
Εργαλεία άλλων εποχών.
«Ο γιατρός παραβιάζει στη δική μας περίπτωση τον προσωπικό χώρο του ασθενούς. Είναι μια ζωντανή χειρουργική πράξη, την οποία παρακολουθεί ο ασθενής», μας λέει ο μεταδιδακτορικός ερευνητής Δημήτρης Κουτρούμπας, ενώ μας δείχνει στο μουσείο το μοναδικό οδοντιατρικό εργαλείο που έχει μείνει αναλλοίωτο στο πέρασμα των αιώνων: την οδοντάγρα. Γνωστή φυσικά και ως τανάλια, δεν έχει χάσει τίποτε από το σχήμα και την ανατριχίλα που προκαλεί. Η καλύτερα διατηρημένη οδοντάγρα χρονολογείται στον 3ο αιώνα μ.Χ. και ανακαλύφθηκε στις ανασκαφές του Καλλίου, της αρχαίας Καλλίπολης, το 1970. Το ιατρικό εργαλείο, που έχει περάσει από χέρια κουρέων και σιδηρουργών, φυλάσσεται στο αρχαιολογικό μουσείο της Αμφισσας, ενώ πιστό αντίγραφό του μπορείτε να δείτε στο μουσείο της Οδοντιατρικής Σχολής.
Ηπαρ σαύρας για παυσίπονο και εξαγωγή από κουρείς, σιδηρουργούς
Στη διδακτορική του μονογραφία με τίτλο «Η οδοντιατρική στον αρχαίο κόσμο», ο Δημήτρης Κουτρούμπας μελέτησε τις οδοντιατρικές αναφορές στα κείμενα των γιατρών του αρχαίου ελληνικού κόσμου και φαίνεται ότι ο πόνος των δοντιών απασχόλησε τον Ιπποκράτη, τον Αριστοτέλη, τον Διοσκουρίδη και φυσικά τον Γαληνό. Για τον Ιπποκράτη τα δόντια ήταν μια φυσική συνέχεια των οστών και της γνάθου. Στο έργο της Ιπποκρατικής Συλλογής, «Περί οδοντοφυΐης», παρουσιάζονται 32 αφορισμοί, οι περισσότεροι από τους οποίους έχουν απορριφθεί από τη σύγχρονη ιατρική, σχετικά με την ανάπτυξη των δοντιών στα μικρά παιδιά και προέρχονται κυρίως από την παρατήρηση, όπως για παράδειγμα ότι εάν η οδοντοφυΐα γίνεται «μετά βηχός» στα παιδιά, τότε τα δόντια βγαίνουν πιο αργά και τα παιδιά αδυνατίζουν. Για τους ιπποκρατικούς γιατρούς το τρίξιμο των δοντιών ήταν δυσοίωνο και προάγγελος θανάτου, ενώ για την αντιμετώπιση της ουλίτιδας σε έναν ασθενή έγινε «αφαίμαξη από τον βραχίονα».
Ο πόνος των δοντιών μπήκε σε γελοιογραφίες. Δεξιά, το πρώτο Οδοντιατρικόν Σχολείον του πανεπιστημίου στην πλατεία Κάνιγγος.
Η πρόληψη δεν ήταν πολύ διαδεδομένη στην αρχαιότητα και διαβάζουμε ότι για την κακοσμία του στόματος και τα χαλασμένα ούλα προτείνεται ένα σκεύασμα από ψητό κεφάλι λαγού, μερικά ποντίκια και σκόνη από λευκό μάρμαρο.
Ευφάνταστες συνταγές
Μέχρι την εποχή του Γαληνού (2ος μ.Χ. αιώνας), ο κ. Κουτρούμπας εντόπισε ευφάνταστες συνταγές και σκευάσματα. Στο «Περί ύλης ιατρικής», ο Διοσκουρίδης πρότεινε για τον πονόδοντο, μεταξύ άλλων, ήπαρ σαύρας, δέρμα φιδιού ή και βατράχια βρασμένα σε κρασί ή σε νερό και ξίδι. Ο δε Γαληνός παρασκευάζει κυρίως αναλγητικά με φυτική βάση, όπως σκευάσματα από κέδρο, φλοιό πλατάνου, κάππαρη, σπαράγγια, βασιζόμενος στη θεωρία των τεσσάρων χυμών του Ιπποκράτη, αλλά προχωράει παραπέρα κατατάσσοντας τα φάρμακα ανάλογα με την ισχύ τους, φτιάχνει δηλαδή δοσολογίες. Η εξαγωγή του δοντιού ήταν η έσχατη λύση και εφαρμοζόταν με την οδοντάγρα. Δεν ήταν κάτι ευχάριστο ούτε για τους γιατρούς του αρχαίου κόσμου και του Μεσαίωνα, που θεωρούσαν αυτή την πρακτική υποτιμητική. «Οι οδοντίατροι και οι γιατροί της εποχής δεν ήθελαν να έχουν επαφή με το αίμα και θεωρούσαν υποτιμητικές τις χειρουργικές πράξεις. Γι’ αυτό και την εξαγωγή δοντιών έκαναν κουρείς, σιδηρουργοί, διάφοροι αυτόκλητοι πρακτικοί, προκαλώντας πολλές φορές μεγαλύτερα προβλήματα στους ασθενείς», μας λέει ο κ. Βουγιουκλάκης.
Διεθνώς η επιστήμη της οδοντιατρικής αναπτύχθηκε στην Αμερική και σε χώρες της Ευρώπης – Γαλλία, Αγγλία, Γερμανία. Στις ΗΠΑ ιδρύθηκε η πρώτη ανεξάρτητη σχολή οδοντιατρικής στα μέσα του 19ου αιώνα. Στην Ελλάδα η πρώτη ιδιωτική οδοντιατρική σχολή άνοιξε το 1893, ενώ το Οδοντιατρικό Σχολείο, που ανήκε στο Εθνικό Πανεπιστήμιο, το 1911. Το 1970 αναβαθμίζεται έπειτα από περιπέτειες το Σχολείο και συστήνεται η Οδοντιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, η οποία προσφάτως κατατάχθηκε στις 50 καλύτερες του κόσμου. Σήμερα, τα μηχανήματα έγιναν πιο μικρά και βρίσκονται κάτω από το βλέμμα του ασθενούς, ενώ η τεχνολογία της έχει «ψηφιοποιηθεί» σε μεγάλο βαθμό. Βέβαια, όλα αυτά είναι ψιλά γράμματα μόλις ακουστεί η γνωστή φράση: «Ανοίξτε καλά, παρακαλώ».
Το Μουσείο Οδοντιατρικής είναι ανοιχτό για επισκέψεις κοινού και σχολείων έπειτα από τηλεφωνικό ραντεβού στο 210-74.61.319.
Ολόκληρες οδοντιατρικές μονάδες εκτίθενται στο μουσείο της σχολής στο Γουδί, όπου φαίνεται η εξέλιξη της ξεχωριστής αυτής ιατρικής ειδικότητας.