Η αναμέτρηση Ευρώπης – fake news

Η αναμέτρηση Ευρώπης – fake news

8' 19" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

«Το ύψιστο επίπεδο ασφάλειας ενάντια στις ψευδείς ειδήσεις που θα μπορούσαν να χειραγωγήσουν τους Ευρωπαίους πολίτες και να αλλοιώσουν τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών αποφάσισαν οι ευρωπαϊκές χώρες, αναθέτοντας στις ευρωπαϊκές υπηρεσίες πληροφοριών τη μάχη ενάντια στις κακόβουλες δυνάμεις επηρεασμού της κοινής γνώμης», λέει στην «Κ» ο δρ. Μιχάλης Βαφόπουλος, συνεργαζόμενος ερευνητής στον ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος και επικεφαλής του Ινστιτούτου Ανοιχτών Δεδομένων στον Οργανισμό Ανοιχτών Τεχνολογιών.

«Για την Ε.Ε. δεν τίθεται πλέον μόνο ζήτημα επιστημονικής διερεύνησης –πολύ δυνατές ομάδες ασχολούνται με τη διαρκή μελέτη και την άμεση εξαγωγή συμπερασμάτων αναφορικά με τα fake news–, αλλά και μέγιστης θωράκισης απέναντι σε αυτά». Πώς θα το καταφέρουν; «Αξιοποιώντας όλη την ευρωπαϊκή τεχνογνωσία ενάντια στο ψηφιακό έγκλημα. Ομάδες ειδικών, χειροκίνητα και αυτοματοποιημένα, έχουν βγει στο κυνήγι του εγκλήματος της ψεύτικης είδησης και της προσπάθειας αλλοίωσης της πολιτικής βούλησης των Ευρωπαίων πολιτών», σημειώνει ο ίδιος. «Αλλά και οι κολοσσοί των τρισεκατομμυρίων που διαχειρίζονται την ψηφιακή πληροφορία έχουν αντιληφθεί ότι, αν αυτή η κατάσταση συνεχιστεί, μπορεί να προκαλέσει τη γρήγορη πτώση τους. Εχουν πάρει το μήνυμα ότι τα fake news μπορεί να αποδειχθούν η αχίλλειος πτέρνα τους. Η Google διόρισε προ ημερών υψηλόβαθμο στέλεχος για τον έλεγχο των ψευδών ειδήσεων και τον περιορισμό των προβλημάτων που προκαλούνται σε κυβερνήσεις και επιχειρήσεις».

«Μεγεθυντικός καθρέφτης»

Η εσκεμμένη παραπληροφόρηση δεν είναι κάτι νέο, υπήρχε πάντα. «Σκληρή προπαγάνδα από απολυταρχικά καθεστώτα, υπουργεία “λαϊκού διαφωτισμού” που χειραγωγούσαν τον κόσμο και διαμόρφωναν καταστάσεις στα μέτρα τους, “κίτρινος Τύπος” και πληρωμένοι δημοσιογράφοι, προώθηση υποψηφίων σε τοπικά μέσα πληρωμένα από τις κυβερνήσεις μέσω ΔΕΚΟ, επιστολές και ρομποτικά τηλεφωνήματα σε εκατομμύρια σπίτια, ο πυρήνας είναι ο ίδιος, ακολουθούνται παλιές μέθοδοι, αλλά στο νέο περιβάλλον που δημιούργησε η ραγδαία ανάπτυξη του Διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Οι πληρωμένοι δημοσιογράφοι δεν έχουν πια την ίδια ισχύ, δύναμη τώρα έχουν τα κοινωνικά μέσα. Το Διαδίκτυο δεν είναι απλά ο καθρέφτης μας, είναι ένας μεγεθυντικός καθρέφτης», λέει ο κ. Βαφόπουλος.

Σύμφωνα με το τελευταίο ευρωβαρόμετρο, το 83% των Ευρωπαίων θεωρούν τις ψευδείς ειδήσεις –οι οποίες συντελούν στον πολλαπλασιασμό των συντηρητικών φωνών στην Ε.Ε., στην άνοδο των ευρωσκεπτικιστών και των λαϊκιστών και στη διάδοση του εξτρεμισμού– απειλή για τη δημοκρατία, ωστόσο ελάχιστοι μπορούν να τις αναγνωρίσουν.

Η Κομισιόν, υπό τον φόβο ότι οι εκλογές του Μαΐου, οι πρώτες μετά την έκρηξη των fake news, θα μπορούσαν να είναι ευάλωτες σε όσους επιχειρήσουν να εκμεταλλευτούν τη μειωμένη προσέλευση, τη χαμηλή αναγνώριση των υποψηφίων και τη διάθεση κατάθεσης μιας ψήφου διαμαρτυρίας, «διαμόρφωσε έναν Κώδικα Δεοντολογίας για την Παραπληροφόρηση στο Διαδίκτυο, σύμφωνα με τον οποίο μεγάλες διαδικτυακές πλατφόρμες (Google, Facebook, Τwitter), από κοινού με τους διαφημιστές, όφειλαν να αναλάβουν σοβαρές δεσμεύσεις για την καταπολέμηση των fake news», επισημαίνει στην «Κ» ο δρ. Χαράλαμπος Τσέκερης, ερευνητής του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών. Συγκεκριμένα, ζήτησε να χειρίζονται με μεγαλύτερη διαφάνεια τους αλγόριθμους, να τους βελτιώσουν έτσι ώστε κατά την αναζήτηση τα αποτελέσματα από αξιόπιστες πηγές να εμφανίζονται πρώτα, να κλείνουν λογαριασμούς που προωθούν fake news, να κόψουν διαφημιστικά έσοδα από αμφισβητούμενους χρήστες. Πρόσφατα ζήτησε ενδελεχέστερη πληροφόρηση, καθώς οι πλατφόρμες δεν παρείχαν πληροφορίες σχετικά με το αν οι νέες πολιτικές και τα καινούργια εργαλεία αναπτύσσονται εγκαίρως σε όλα τα κράτη-μέλη. Το Facebook, σύμφωνα με το ΑΠΕ, δεν έδωσε στοιχεία από τον έλεγχο των πολιτικών διαφημίσεων ούτε ανέφερε τον αριθμό των πλαστών λογαριασμών που καταργήθηκαν. Η Google ανέφερε τις ενέργειες αντιπροπαγάνδας που έγιναν, αλλά δεν σημείωσε τα αποτελέσματά τους. Το Twitter, το οποίο προωθεί εργαλεία που θα επιτρέπουν στους ψηφοφόρους να αναγνωρίζουν μια πολιτική διαφημιστική καμπάνια και ποιος τη χρηματοδοτεί, δεν έχει καταθέσει νέα στοιχεία. Το α΄εξάμηνο του 2018 η εταιρεία ανίχνευσε 235,5 εκατ. ύποπτους λογαριασμούς και έκλεισε το 75% αυτών.

Σύστημα προειδοποίησης

Παράλληλα, η επιτροπή έχει ζητήσει από τις εθνικές αρχές να παρακολουθούν την παραπληροφόρηση και να ενημερώνουν άμεσα για τα ευρήματά τους μέσω ενός «συστήματος ταχείας προειδοποίησης». «Στην ίδια κατεύθυνση, προωθείται η ίδρυση ενός ανεξάρτητου ευρωπαϊκού δικτύου από fact-checkers, επαγγελματίες που θα ελέγχουν τα fake news», αναφέρει ο κ. Τσέκερης.

Από το 2015 η Ε.Ε. έχει επιχειρήσει να οχυρωθεί ενάντια στη βιομηχανία παραγωγής trolls της Αγίας Πετρούπολης, που συνέβαλαν στο Brexit, στην εκλογική νίκη του Ντόναλντ Τραμπ και του ακροδεξιού Μπολσονάρο στη Βραζιλία, στην κοινωνική αναταραχή στην Καταλωνία κ.ά., δημιουργώντας την ομάδα εργασίας East StratCom στην Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης, η οποία κοινοποιεί κάθε εβδομάδα στον ιστότοπο EUvsDisinfo θεωρίες συνωμοσίας και εξακριβωμένες περιπτώσεις ρωσικής παραπληροφόρησης. Ωστόσο, τα λεφτά είναι λίγα, ενώ εκφράζονται και διαφορετικές απόψεις από τα κράτη-μέλη ως προς το πόσο μακριά θα μπορούσε να προχωρήσει η δράση της ομάδας. Χώρες όπως η Τσεχία, η Εσθονία και η Λιθουανία εφαρμόζουν τις δικές τους στρατηγικές αντιπροπαγάνδας, ενώ η Γαλλία και η Γερμανία έχουν ψηφίσει νόμους που επιτρέπουν στις αρμόδιες αρχές να κλείνουν ψεύτικους λογαριασμούς. Σύμφωνα με δηλώσεις Ευρωπαίων αξιωματούχων στους Financial Times, «η παραπληροφόρηση της Ρωσίας συνιστά μέρος μιας ευρύτερης υβριδικής απειλής που χρησιμοποιεί ποικίλα εργαλεία, μέσα πίεσης και μη κρατικούς παίκτες». Περιλαμβάνει από τη χειραγώγηση της εκλογικής στάσης των Ευρωπαίων πολιτών έως κυβερνοεπιθέσεις στα συστήματα ψηφοφορίας.

Η καταμέτρηση των ψηφοδελτίων

Τα bots, πέρα από το να βομβαρδίζουν με ψευδείς ειδήσεις κατηγορίες χρηστών, ανάλογα με το ψυχογράφημα το οποίο τα κοινωνικά μέσα «προσφέρουν», και να αλλάζουν τον τρόπο με τον οποίο γίνεται μια ηλεκτρονική συνομιλία, χρησιμοποιούνται για να κατεβάζουν ιστοσελίδες ώστε να μην είναι προσεγγίσιμες από άλλους χρήστες όπως και για να πραγματοποιούν επιθέσεις σε servers. Οι ευρωεκλογές είναι μια σειρά από ταυτόχρονες εκλογές που θα διεξαχθούν στις 23-26 Μαΐου. Η διασπορά και η διάρκεια της διαδικασίας την καθιστούν στόχο των χάκερ και η ακεραιότητα της ψηφοφορίας εξαρτάται από το πώς οι 27 εθνικές κυβερνήσεις θα αποτρέψουν τους κακόβουλους εισβολείς. Και ενώ ορισμένες χώρες είναι καλύτερα προετοιμασμένες, άλλες δεν είναι, και υπάρχει η πιθανότητα να παραβιαστεί η ασφάλεια στον κυβερνοχώρο, και μία ή περισσότερες επιθέσεις στα συστήματα συγκέντρωσης και υπολογισμού των ψηφοδελτίων να θέσουν υπό αμφισβήτηση την ανάθεση των εδρών, δηλαδή τη σύνθεση του επόμενου Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και να επηρεάσουν την ίδια τη λειτουργία της Ε.Ε. «Σε εθνικό επίπεδο», αναφέρει ο κ. Τσέκερης, «συστήνεται ένα Εθνικό Εκλογικό Δίκτυο, δηλαδή ένα ενιαίο κέντρο συντονισμού, όπου μια επιτροπή θα παρακολουθεί τη χρήση του Διαδικτύου στις εγχώριες εκλογικές διαδικασίες και θα εισηγείται κανονιστικές ρυθμίσεις σχετικά με την πρόληψη των ψευδών ειδήσεων, τον σεβασμό των προσωπικών δεδομένων των πολιτών, τη διαφάνεια στη χρήση του Διαδικτύου για την προβολή κομμάτων και υποψηφίων».

Τι είναι τα trolls και τα bots και πώς ποδηγετούν τους ψηφοφόρους

Ομως, πώς ακριβώς λειτουργούν οι μηχανισμοί προπαγάνδας; «Παίρνουν έναν πυρήνα αλήθειας και τον πολλαπλασιάζουν στα κοινωνικά μέσα με ψεύτικο τρόπο, δηλαδή δημιουργούν εκατοντάδες παραλλαγές του, με στόχο τη ριζοσπαστικοποίηση της κοινωνίας. Ευρωπαίοι πολίτες που ταλαντεύονται λόγω των μεταναστών, της ανεργίας, της οικονομικής δυσπραγίας ή λόγω απουσίας ισχυρής κρίσης οδηγούνται στα άκρα – η πιο γρήγορη διαδρομή είναι προς την Ακροδεξιά», λέει ο Μιχάλης Βαφόπουλος. «Το Διαδίκτυο θεωρείται, όπως παλιά η τηλεόραση, αξιόπιστο μέσο, και μια είδηση, ειδικά κάτω από την ταμπέλα του Twitter ή του Facebook, αληθινή», συνεχίζει ο ίδιος.

Η αναμέτρηση Ευρώπης – fake news-1

Διαδεδομένο είναι και ένα είδος «algorithmic trading», όπου ημιαυτόματοι μηχανισμοί δημοσιεύουν πάνω σε πολλούς διαφορετικούς λογαριασμούς, με ψεύτικη ταυτότητα ή μιμούμενοι ότι είναι άνθρωποι, μεγάλο αριθμό μηνυμάτων.

Δύο είναι οι μηχανισμοί ποδηγέτησης της κοινής γνώμης, κατά τον κ. Βαφόπουλο: οι ειδικά εκπαιδευμένες ομάδες κρούσης και τα διαδικτυακά ρομπότ ή bot, προγράμματα που εκτελούν αυτοματοποιημένες εργασίες. «Ολα τα μεγάλα κόμματα και στην Ελλάδα διαθέτουν dealing rooms: γύρω από ένα μεγάλο τραπέζι κάθονται άνθρωποι με υπολογιστές που καθοδηγούν σε πραγματικό χρόνο, όχι τις κινήσεις στην αγορά χρήματος, όπως στις τράπεζες, αλλά τη διασπορά ειδήσεων για τον επηρεασμό των ψηφοφόρων. Γράφουν κείμενα στα κοινωνικά μέσα, δίνουν εντολές στα trolls για αναρτήσεις σε πλαστούς λογαριασμούς και μπλοκάρισμα ειδήσεων ενοχλητικών στους εντολείς τους, αποτελούν μια ισχυρή ομάδα σε διαρκή και άμεση συνεννόηση. Στόχος, να ωθηθούν στην κάλπη για να ψηφίσουν υπέρ των εντολέων τους άτομα που δεν είχαν την πρόθεση να συμμετάσχουν στις εκλογές ή ήταν αναποφάσιστα, να οδηγηθούν στη διαμαρτυρία διά της αποχής εκείνοι που θα ψήφιζαν εναντίον τους. Παράλληλα αναπτύσσεται ένα είδος “algorithmic trading”. Οπως στο χρηματιστήριο τα bots διεκπεραιώνουν τις πιο πολλές συναλλαγές, έτσι και κατά την προεκλογική –και όχι μόνον– περίοδο επιστρατεύονται, όχι με αγαθές προθέσεις, ημιαυτόματοι μηχανισμοί (φτιαγμένοι από δημοσιογράφους στρατευμένους σε αυτόν τον σκοπό και επιστήμονες πληροφορικής), που δημοσιεύουν πάνω σε πολλούς διαφορετικούς λογαριασμούς, με ψεύτικη ταυτότητα ή μιμούμενοι ότι είναι άνθρωποι, μεγάλο αριθμό μηνυμάτων υπέρ των κομμάτων που εξυπηρετούν, απαντούν σε δημοσιεύσεις, λοιδορούν τους αντιπάλους, κατακλύζουν τα hashtags, λειτουργούν ταυτόχρονα με όρους Διαδικτύου και πολιτικού “μηνύματος”. Τα bots σε τροφοδοτούν με αυτά που θέλεις να διαβάσεις, που ταιριάζουν στα πιστεύω σου, σε κάνουν με μηνύματα απλά, λέξεις-κλειδιά που επαναλαμβάνονται, να νιώσεις ότι βρήκες την αλήθεια, την καλύτερη πηγή ενημέρωσης, σε κινητοποιούν συναισθηματικά. Και οι δύο παραπάνω μηχανισμοί συνθέτουν έναν κόσμο που κινείται κάτω από την επιφάνεια της κλασικής προεκλογικής εκστρατείας. Οι δημοσιογράφοι πρέπει να αποκτήσουν τη δεξιότητα της διασταύρωσης ειδήσεων και όλοι πρέπει να είμαστε υποψιασμένοι όταν ακούμε έναν κρότο, θα πρέπει να ερευνούμε αν είναι γάμος ή βόμβα», επισημαίνει ο κ. Βαφόπουλος.

Η έρευνα της διαΝΕΟσις

Σύμφωνα με έρευνα της διαΝΕΟσις, το 71% των Ελλήνων χρηστών του Διαδικτύου διαβάζει τις ειδήσεις στα κοινωνικά μέσα η τηλεόραση αποτελεί δεύτερη επιλογή τους (67%). Ρέπουμε προς τα άκρα και υιοθετούμε σχεδόν ακρίτως ψευδές περιεχόμενο και θεωρίες συνωμοσίας.

Σύμφωνα με το Oxford Internet Institute, σε εννέα περιπτώσεις που εξέτασε (εκλογές, πολιτικές κρίσεις) δεν προέκυψε ούτε μία όπου να μην υπήρξε ψηφιακή χειραγώγηση των χρηστών κοινωνικών μέσων.

«Πρόκειται για έναν πόλεμο που επηρεάζει την καθημερινότητά μας σε όλες τις εκφάνσεις της. Ψευδές και κακόβουλο περιεχόμενο, καταστρατήγηση της ιδιωτικής ζωής, ανεξέλεγκτος ανταγωνισμός αποτελούν συγκοινωνούντα δοχεία. Δεν αφορούν έναν συγκεκριμένο μόνο τόπο, αλλά όλους μας, είμαστε πια όλοι μαζί πάνω στο σκάφος», λέει ο Μιχάλης Βαφόπουλος, ο οποίος θέλει να αισιοδοξεί.

«Η Ευρωπαϊκή Ενωση, που έχει την ευκαιρία να παίξει έναν πολύ ισχυρό και ουσιαστικό θεσμικό ρόλο, και οι εταιρείες του Διαδικτύου που επιχειρούν πλέον να ελέγξουν την παραπληροφόρηση, δημιουργούν ένα κύμα αντίδρασης, ένα στρώμα άμυνας των πολιτών που δεν ρέπουν τόσο πολύ στην παραπλάνηση. Η τραυματική εμπειρία του Brexit είναι ένα πολύ καλό μάθημα προς όλους μας, ότι η πολιτική βούληση θα πρέπει να γίνει τόσο ευαίσθητη όσο ισχυρή κατέστη από το Διαδίκτυο», καταλήγει.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή