Ηταν μια καθοριστική στιγμή για τη Γαλλική Επανάσταση. Την 20ή Ιουνίου 1791, λίγο μετά τα μεσάνυχτα, μια μικρή ομάδα ανθρώπων έφυγε από το Ανάκτορο του Κεραμεικού, στο κέντρο του Παρισιού, ανέβηκαν σε μιαν άμαξα και ξεκίνησαν με προορισμό την εξοχή. Ταξίδευαν επί 20 ώρες, σταματώντας μόνο για να αλλάξουν άλογα. Κατευθύνονταν προς το Μονμεντί, κοντά στα σύνορα με τις αυστροκρατούμενες Κάτω Χώρες, αλλά ποτέ δεν έφθασαν στον προορισμό τους. Στη μικρή πόλη Βαρέν το ταξίδι τους σταμάτησαν μια σειρά από γκάφες κι η συνειδητοποίηση από τον ντόπιο πληθυσμό, ότι ανάμεσά τους ήταν η γαλλική βασιλική οικογένεια – η απλή φορεσιά του βαλέ «Μ. Ντιράν» έκρυβε τον βασιλιά Λουδοβίκο ΙΣΤ! Ενώ κάτω από το σοβαρό απρόσωπο ένδυμα μιας συνοδού τους ήταν η σύζυγός του βασίλισσα Μαρία Αντουανέτα, η κατά τα άλλα ξακουστή για τις διαμαντοστόλιστες τουαλέτες της.
Κρυφή λεπτομέρεια
Το τραγελαφικό αυτό επεισόδιο ήταν η αρχή του τέλους της Γαλλικής Μοναρχίας στην Επανάσταση και το περιγράφει συναρπαστικά η Αντόνια Φρέιζερ στη βιογραφία τής Μαρίας Αντουανέτας που εκδόθηκε πρόσφατα («Μαρί Αντουανέτ», Γουαϊντενφέλντ, 499 σελ., 25 στερλίνες). Είναι ένα μόνο δείγμα της αφηγηματικής ικανότητας της συγγραφέως που στην ιστορία της μπλέκει το δράμα, την προδοσία, τη θρησκεία και το σεξ, διανθισμένα συχνά με ανάγλυφες, κρυφές λεπτομέρειες. Μεγάλα ταμπλό, όπως τα πλούσια δείπνα στις αυλές τής Αυστρίας και της Γαλλίας αποδίδονται φαντασμαγορικά όπως και οι τελετουργίες της ένδυσης και των επίσημων γευμάτων που διαμόρφωναν το καθημερινό πρόγραμμα του βασιλικού ζεύγους. Η συγγραφέας έχει ευρύτατα ενδιαφέροντα που η κλίμακά τους καλύπτει τον καλλωπισμό τον 18ον αιώνα, τις οικογενειακές διασυνδέσεις των μεγάλων και των μικρών βασιλικών οίκων της Ευρώπης και το άλγος των αιμορροΐδων από τις οποίες έπασχε ο πρεσβευτής της Αυστρίας στις Βερσαλίες.
Είναι μια βιογραφία ευρέων οριζόντων, οι οποίοι διασχίζονται με άνετο βηματισμό. Η Φρέιζερ διάκειται συμπαθώς στο θέμα της, υποστηρίζοντας ότι συχνά η Μαρία Αντουανέτα έχει παρεξηγηθεί, ενώ στους τελευταίους της μήνες ιδιαίτερα ήταν σχεδόν ηρωική. Τελικά ο αναγνώστης καταλήγει να νιώθει κι αυτός συμπάθεια για τη γυναίκα εκείνη που εγκλωβίστηκε στις παγίδες της ηλικίας και της θέσης της. Υπήρξε το πιόνι της δυναστείας που στα 14 χρόνια της συνάντησε τον νεαρό σύζυγό της, μια Δευτέρα και την Τετάρτη βρέθηκε στο κρεβάτι μαζί του. Υπέστη την ανικανότητά του να ολοκληρώσει τον γάμο της επί 7 χρόνια, οφειλόμενη σε απάθεια και τεμπελιά.
Ομως, κατά τη Φρέιζερ, από τη βασίλισσα δεν έλειπε το πάθος. Σχετικά με την πιθανότητα ερωτικού δεσμού με τον Αλεξ Φέρσεν, ένα γοητευτικό Σουηδό κόμη, η συγγραφέας υπογραμμίζει ότι μικρή προσοχή δόθηκε στο γεγονός στην εποχή του. Οι αντιβασιλικοί φυλλαδιογράφοι με την προσοχή τους εστιασμένη σε αιμομιξία με τον Κόμη του Αρτουά και σε λεσβιασμό με τη δούκισσα του Πλινιάκ, κοίταζαν σε λάθος κατεύθυνση. Ο Φέρσεν, για τους σύγχρονους, ήταν ωραίος σαν τον Απόλλωνα, «όλες οι γυναίκες τον ερωτεύονταν και όλοι οι άνδρες τον ζήλευαν». Ηξερε πώς να γοητεύσει μια βασίλισσα που άλλωστε είχε πενιχρή γνώση του σεξ. Οι γνώσεις τού Φέρσεν, αντίθετα εκτείνονται και μέχρι τους τρόπους αποφυγής της εγκυμοσύνης, πράγμα που κάθε άλλο παρά άβολο ήταν για τη βασίλισσα.
Η Μαρία Αντουανέτα ήταν και πιόνι της διπλωματίας, υπό συνεχή πίεση από τη γερμανοαυστριακή οικογένειά της να επεκτείνουν τα συμφέροντά τους μέσα στη Γαλλία. Δεν ήταν εκπαιδευμένη στη μεταξοντυμένη κτηνωδία της αυλικής πολιτικής του τέλους του 18ου αιώνα κι ακόμη λιγότερο προετοιμασμένη για μια επανάσταση. Επέμεινε τραγικά στην προάσπιση των συμφερόντων του αδύναμου, αναποφάσιστου και ταλαντευόμενου συζύγου της. Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες υποθέσεις της ιστορικού είναι ότι αν η Μαρία Αντουανέτα είχε κατορθώσει να πείσει τον σύζυγό της να ενεργήσει πιο αποφασιστικά στο φιάσκο της Βαρέν, η οικογένειά της κι αυτή μπορεί να είχαν διασωθεί από το θλιβερό τους τέλος.
Δεν είναι μόνο οι βασιλικοί αποκεφαλισμοί που ενδιαφέρουν την Φρέιζερ. Δεν αδιαφορεί και για τις σωματικές λειτουργίες ή δυσλειτουργίες. Ο αναγνώστης της μαθαίνει για το έκζεμα του υπουργού Οικονομικών Λομενί ντε Μπριέν, ότι ο Φιλίπ, Δουξ της Σαρτρ ήταν ο καλύτερος χορευτής της αυλής κι ότι η πριγκίπισσα Ντε Λαμπάγ είχε γλυκιά όψη αλλά μια σκιά μελαγχολίας στην ψυχή. Κι ότι η Μαρία Αντουανέτα οδηγήθηκε στη λαιμητόμο πάσχοντας από αιμορραγία της μήτρας πρώιμη κλιμακτήριος ή καρκίνος;
Η Φρέιζερ υπογραμμίζει τις ακρότητες των κατηγοριών που εκτοξεύθηκαν κατά της Μαρίας Αντουανέτας σε λιβέλλους, από τα μέσα της δεκαετίας του 1770. Στη διάρκεια της επανάστασης έγιναν άγριες. Κτηνωδώς, κατηγορήθηκε για αιμομιξία με τον γιο της. Ηταν δείγμα της απώλειας κύρους της μοναρχίας; Ο Λουδοβίκος υστερούσε σε ανδρισμό όχι μόνο στις σχέσεις με τη γυναίκα του. Το γαλλικό κράτος είχε γίνει διεφθαρμένο και γυναικωτό. Αυτό μπορούσε να γραφτεί στο σώμα της βασίλισσας που ήταν άλλωστε ξένη και σύμβολο όλου του ανεπαρκούς σε ανδρισμό και αρετή κράτους. Το σώμα της ήταν ακόμη ένα μέσο επικοινωνίας με τον ευρύ πληθυσμό, εκείνον που δεν ήταν εκπαιδευμένος στις λογικές λεπτότητες του Βολταίρου και του Ρουσώ.
Αρετές και βίτσια
Μολονότι η βιογραφία αυτή είναι σε σημεία αρκετά μυθοπλαστική για να ικανοποιήσει τους επαγγελματίες ιστορικούς όμως είναι και ευρυμαθής και ενίοτε διασκεδαστική. Η Φρέιζερ προσφέρει ευτυχείς συνόψεις της πολύπλοκης υψηλής πολιτικής που συνέβαλε στην πτώση της μοναρχίας. Στα διασκεδαστικά συγκαταλέγονται το ωροσκόπιο της Μαρίας Αντουανέτας, συνταγμένο το 2001 κι ότι η αγάπη της για τη μουσική του Γκλουκ μπορεί να τις εμφυσήθηκε όταν ήταν ακόμη στην κοιλιά της μητέρας της. Κι ακόμη, για όσους ενδιαφέρονται, τα πορσελάνινα φλιτζάνια του τσαγιού των Σεβρών, δεν έγιναν με μοντέλο τα στήθη της.
Αυτός τον έδιωχνε. Οχι ότι δεν τον αγαπούσε, τον αγαπούσε με τον τρόπο του, αλλά δεν τον ήθελε στα πόδια του. Οποτε ο πατέρας τους τον έβριζε, αυτός γύριζε τα μάτια πάνω του, σαν να απολογιόταν, σαν να του ‘λεγε «ε, τι να γίνει…».