Παρακολούθησα πρόσφατα διαφήμιση της British Airways σε βρετανικό κινηματογράφο και εξεπλάγην με την αυτοαναφορικότητα και την παντελή έλλειψη διεθνιστικού πνεύματος. «Αγαπημένη Βρετανία», έλεγε ο εκφωνητής της διαφήμισης, «Αγαπημένη παλιά Βρετανία. Σε αγαπούμε. Ο τρόπος που ανασηκώνεσαι, όταν τα πράγματα δυσκολεύουν, πώς ακολουθείς τη δική σου πορεία, η ειλικρίνειά σου (πάντα ευγενική!), οι επαναστάσεις που πραγματοποίησες, χωρίς να επαίρεσαι γι’ αυτές…». Η διαφήμιση κατέληγε με την ηθοποιό Ολίβια Κόλμαν, τιμηθείσα με Οσκαρ για την ταινία του Λάνθιμου, να μιλά για το τσάι.
Η διαφήμιση αυτή αποτελεί το καλύτερο παράδειγμα της μεταμόρφωσης της Βρετανίας σε επαρχιακή κωμόπολη. Η τοξικότητα του Brexit έχει αλλοιώσει την πολιτική ζωή, αλλά και την καθημερινότητά μας. Στις οικογενειακές μας στιγμές, στις κοινωνικές μας σχέσεις, ακόμη και στον κινηματογράφο, ένα θέμα κυριαρχεί στις συζητήσεις: η αποχώρησή μας από την Ευρωπαϊκή Ενωση. Το Brexit, όμως, έχει ταυτιστεί σε τέτοιο βαθμό με τον ορισμό της «βρετανικότητας» –της νεφελώδους αυτής κοινής πολιτιστικής εμπειρίας– που η έξοδος από την Ε.Ε. και η ίδια η φύση της εθνικής μας ταυτότητας καθίστανται αναπόφευκτα θέματα συζήτησης. Το Brexit δεν είναι μόνο ένα γεγονός και ένα ορόσημο, αλλά και μία αίσθηση, που προκαλεί ασφυξία και κατάθλιψη. Χωρίς καταφύγιο από την αίσθηση αυτή, αναζητούμε ανακούφιση σε άλλη αίσθηση, αυτή της εθνικής υπερηφάνειας.
Η αδυναμία μας να εκθέσουμε κάτι το ουσιαστικό για το μέλλον, μας υποχρέωσε σε υποχώρηση στα ψεύδη του παρελθόντος και στην υιοθεσία δηλητηριώδους νοσταλγίας. Το αποτέλεσμα είναι ότι η Βρετανία εισήλθε σε φάση ομαδικής παράκρουσης, μία κατάσταση πνευματικής υπνηλίας, στην οποία η προηγούμενη ημέρα σβήνεται από τις μνήμες και οι φαντασιώσεις για τον προηγούμενο αιώνα καταλαμβάνουν το προσκήνιο. Μόλις ανάψει κανείς την τηλεόραση ή στραφεί στο Twitter, βλέπει ανθρώπους χωρίς μνήμες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου να καλούν σε αναβίωση της εθνικής ενότητας του «μπλιτζ» (της εκστρατείας εναέριου βομβαρδισμού βρετανικών πόλεων από τη ναζιστική Λουφτβάφε) ή να εκφράζουν την οργή τους επειδή κάποιος τόλμησε να μειώσει τη μνήμη του Ουίνστον Τσώρτσιλ.
Την ίδια στιγμή, η αγωνία μας να αναβιώσουμε τη φθίνουσα σημασία μας σπρώχνει πολλούς να καταδικάζουν τις προσπάθειες του μαθητικού κόσμου να αντισταθεί στην αποικιοκρατική αλαζονεία. Ηγετικό στέλεχος του Συντηρητικού Κόμματος μίλησε με περιφρόνηση για τις μαθητικές διαδηλώσεις κατά της κλιματικής αλλαγής, χαρακτηρίζοντας τους μαθητές «κοπανατζήδες». Η εμμονή μας με το παρελθόν της Βρετανίας είναι τέτοια, που δεν μας επιτρέπει να ατενίσουμε το μέλλον μας. Για να προστατεύσουμε το παρελθόν αυτό, μοιάζουμε έτοιμοι να υιοθετήσουμε την ψευδαίσθηση ότι δεν υπάρχει μέλλον. Η αυταπάτη αυτή είναι οπισθοδρομική και μολύνει τη συζήτηση.
Για να εξέλθουμε από την παρούσα πνευματική παράλυση, οφείλουμε να αντιμετωπίσουμε κατάματα την πραγματικότητα. Η μόνη επανάσταση που συντελείται σήμερα είναι αυτή της ηθελημένης εθνικής μας διάλυσης. Από την πέμπτη θέση στην παγκόσμια οικονομική κατάταξη, η Βρετανία θα βρεθεί φέτος στην έβδομη. Βιομηχανίες και τράπεζες αγωνίζονται να βρουν τρόπο διαφυγής. Πώς μπορεί επίσης να νιώσει κάποιος υπερηφάνεια για μία χώρα, στην οποία οι άστεγοι έχουν αυξηθεί κατά 140% από το 2010 μέχρι σήμερα; Η περυσινή έκθεση του ειδικού απεσταλμένου του ΟΗΕ για τη φτώχεια και τα ανθρώπινα δικαιώματα υπήρξε καταπέλτης για τη Βρετανία. «Η βρετανική συμπόνια για όσους υποφέρουν αντικαταστάθηκε από μοχθηρία και αδιαφορία», ανέφερε ο ΟΗΕ στην έκθεσή του. Το πικρό μέλλον που διαγράφεται μπροστά μας προμηνύει την κατάρρευση όσων μας έκαναν κάποτε υπερήφανους, όπως το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης και το κράτος πρόνοιας. Το μόνο που θα μας μείνει είναι η ξεφτισμένη επίκληση στην μεγάλη ηθική αξία μας.
* Συγγραφέας του μυθιστορήματος «Perfidious Albion» («Υπουλη Αλβιώνα»).