Το θέμα των 400.000-500.000 Ελλήνων πολιτών που εκπατρίστηκαν στη δεκαετία της κρίσης, δηλαδή από το 2010 έως σήμερα, απασχολεί συνεχώς τον δημόσιο διάλογο και δικαιολογημένα. Πρόκειται κυρίως για ανθρώπους με δεξιότητες και επιστημονική κατάρτιση, νέους ή πάνω στο άνθος της δραστηριότητάς τους, που αναγκάστηκαν να φύγουν για να βρουν μια καλύτερη τύχη στο εξωτερικό. Οι περισσότεροι στην Ευρώπη, αλλά και σε άλλες χώρες, όπως η Αυστραλία, ο Καναδάς, οι ΗΠΑ, ακόμη και σε αραβικές.
Ο δημόσιος διάλογος αφορά τους λόγους, που οι περισσότεροι είναι προφανείς, για τους οποίους όλοι αυτοί ξενιτεύτηκαν. Ξενιτεύτηκαν για να ξεφύγουν από την κρίση και να βρουν εργασία κατ’ αρχήν, με καλύτερους όρους στις περισσότερες περιπτώσεις. Αρκετοί όμως ξενιτεύτηκαν επίσης γιατί δεν άντεχαν πλέον τη μιζέρια που ονομάζεται «ελληνική πραγματικότητα» και εκδηλώνεται με διαφθορά, γραφειοκρατία, αναξιοκρατία, χρήση «μέσων», ισοπέδωση προς τα κάτω, επικράτηση του παραλογισμού με αντίστοιχη καταστολή της λογικής.
Στον δημόσιο διάλογο έχουν μπει επίσης τα θέματα της επιστροφής των ξενιτεμένων με προσόντα για να σταματήσει αυτό που διεθνώς ονομάζεται «brain drain», δηλαδή η διαρροή μυαλών προς άλλες χώρες. Είτε γιατί αυτό συμβαίνει λόγω των αντικειμενικών αδυναμιών της Ελλάδας είτε γιατί άλλες χώρες ασκούν πολιτικές προσέλκυσης πτυχιούχων επιστημόνων και «καλών μυαλών». Επιπλέον, στον δημόσιο διάλογο έχει μπει και το πρόβλημα της συμμετοχής των ξενιτεμένων στις εθνικές εκλογές, καθώς αυτές πλησιάζουν και τα κόμματα διεκδικούν την ψήφο τους. Λιγότερο το κυβερνητικό, που δείχνει ελάχιστη βούληση για να βρεθεί λύση, περισσότερο τα κόμματα της αντιπολίτευσης, που πιστεύουν ότι θα ωφεληθούν.
Με τη σημαντική επισήμανση ότι, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης, η αρχή της ελεύθερης μετακίνησης και εγκατάστασης οπουδήποτε αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα των πολιτών της, η προσδοκία να μπει ένα τέλος στο ελληνικό brain drain και να αρχίσει η επάνοδος των ξενιτεμένων δεν φαίνεται ιδιαίτερα ρεαλιστική. Η οικονομική κρίση ήταν ασφαλώς η αιτία του τελευταίου μεταναστευτικού κύματος, αλλά ίσως ταυτόχρονα να ήταν και η αφορμή· με την έννοια ότι πολλοί νέοι αποφάσισαν να κάνουν το βήμα για να γνωρίσουν διαφορετικά περιβάλλοντα, να απογαλακτιστούν από τον ασφυκτικό εναγκαλισμό των δικών τους, να ανοίξουν τις φτερούγες τους. Εξάλλου, στην εποχή μας οι συγκοινωνίες και οι επικοινωνίες είναι εύκολες!
Ολοι συμφωνούν ότι, για να γυρίσουν οι δικοί μας, απαιτείται ανάπτυξη. Να μπει η χώρα σε ρυθμούς μεγάλης ανάπτυξης, να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας, να βελτιωθούν οι συνθήκες κ.λπ. Σωστά, αλλά κάτι τέτοιο δεν φαίνεται στον ορίζοντα. Οι προβλέψεις είναι ότι ο ρυθμός ανάπτυξης θα είναι χαμηλός και το ίδιο ισχύει με τις επενδύσεις. Ακόμη περισσότερο, η Ελλάδα παράγει περισσότερο επιστημονικό δυναμικό από αυτό που μπορεί να απορροφήσει σε κλάδους που αλλού έχουν ζήτηση. Δεν συζητάμε για τους κλάδους που δεν έχουν επαφή με την αγορά εργασίας και είναι στα αζήτητα. Με λίγα λόγια, πολύ δύσκολα θα ανακοπεί το brain drain στο ορατό μέλλον.