Πρώην ιατρείο, νυν θησαυροφυλάκιο

Πρώην ιατρείο, νυν θησαυροφυλάκιο

6' 10" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Η πρώτη έκδοση των «Απάντων» του Σολωμού, η πρώτη έκδοση του Θουκυδίδη του 1483, αλλά και το «Φυσικής Απάνθισμα» του Ρήγα Βελεστινλή από τυπογραφείο της Βιέννης του 1790 έχουν βρει ένα ασφαλές καταφύγιο στην Αθήνα. Ο Γιώργος Λαγανάς, ψυχίατρος και φιλόλογος, αλλά προ πάντων συστηματικός συλλέκτης σπάνιων βιβλίων, έπειτα από σαράντα χρόνια συστηματικών προσπαθειών ολοκλήρωσε τη συλλογή του, που αριθμεί 2.832 τόμους βιβλίων που εκδόθηκαν από τον 15ο αιώνα έως και τα μέσα του 20ού.

«Η βιβλιοθήκη είναι ελληνοκεντρική, έχω συλλέξει Ελληνες συγγραφείς αλλά και ξένους που έχουν γράψει για την Ελλάδα» εξηγεί στην «Κ» ο 83χρονος συλλέκτης, με αφορμή την πρόσφατη έκδοση του καταλόγου της «Βιβλιοθήκης Γεωργίου και Μαρκησίας Λαγανά» από τον Ιανό. «Δεν σκοπεύω να την πουλήσω, αλλά να τη δωρίσω κάπου, όπου θα μπορούσε να χρησιμεύσει στον εκάστοτε μελετητή» δηλώνει ο ίδιος, «θέλω τα βιβλία αυτά να είναι χρηστικά, όχι μουσειακά».

Οπως διευκρινίζει στην εισαγωγή του εκτενούς καταλόγου, βάρους τεσσάρων κιλών, «ένα παλαιό βιβλίο δεν είναι κάτι μοναδικό όπως ένα έργο ζωγραφικής ή γλυπτικής, αφού η έκδοση π.χ. ενός αρχαίου Ελληνα συγγραφέα δεν γίνεται μόνο μία φορά». Η μοναδικότητα συνίσταται σε άλλα στοιχεία, όπως «η ειδική βιβλιοδεσία, η έγγραφη ιδιοκτησία του βιβλίου από επιφανές πρόσωπο, οι παρασελίδιες σημειώσεις από περιώνυμο αναγνώστη, η ύπαρξη ζωγραφικής στην πρόσθια ακμή (fore edge painting) κ.ά.». Οι τόμοι που κοσμούν τα ράφια της εντυπωσιακής του βιβλιοθήκης στο πάλαι ποτέ ιατρείο του ζεύγους Λαγανά «κουβαλούν» τόσες ιστορίες όσες και τα… χρόνια τους. «Στη Σόλωνος υπήρχε το παλαιοβιβλιοπωλείο του Πατριαρχέα, μια μέρα εκεί που χάζευα βιβλία, άνοιξε ένα συρτάρι επιδεικνύοντάς μου ένα βιβλίο που ήταν η πρώτη έκδοση των “Απάντων” του Σολωμού» διηγείται ο κ. Λαγανάς, «αυτή η έκδοση είχε βγει μόνον σε 25 τραβήγματα (αντίτυπα), είχε άλλο σχήμα και χαρτί, αφιέρωση με σινική μελάνη στο εξώφυλλο». Δυστυχώς, ο παλαιοβιβλιοπώλης δεν πωλούσε το εν λόγω βιβλίο, με αποτέλεσμα ο Λαγανάς να μείνει για πολύ καιρό με τον καημό.

Πρώην ιατρείο, νυν θησαυροφυλάκιο-1

«Οταν θέλω να μελετήσω έναν αρχαίο Ελληνα συγγραφέα, θα ανατρέξω σε μια σύγχρονη έκδοση, για να διαβάσω αυτούς τους τόμους απαιτούνται γνώσεις παλαιογραφίας», λέει ο κ. Λαγανάς που αυτή την εποχή διαβάζει την «Πολιτεία» του Πλάτωνα. ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ

«Μέχρι που μια μέρα, πέντε χρόνια αργότερα, χτύπησε το τηλέφωνο και μου ανακοίνωσε ότι το είχε αποφασίσει».

Κυνήγι δεκαετιών

Σε αντίστοιχο κυνήγι επιδόθηκε επί δεκαετίες σε παλαιοβιβλιοπωλεία στο Μοναστηράκι και στα πέριξ, αλλά και διεκδίκηση σε διεθνείς δημοπρασίες μεγάλων οίκων του εξωτερικού, όπως Sotheby’s και Christies, μέσω αντιπροσώπων. «Η συνεννόηση γινόταν τηλεφωνικά, μέσω παλαιοβιβλιοπωλών που είχαν διασυνδέσεις με τους οίκους ή συμμετείχαν ζωντανά στις δημοπρασίες» επισημαίνει ο κ. Λαγανάς, «την εποχή εκείνη οι δυσεύρετες εκδόσεις έρχονταν από την τότε Ανατολική Γερμανία, τη Λειψία και τη Δρέσδη». Οσο περισσότερο εισχωρεί ο εκάστοτε συλλέκτης σε αυτόν τον χώρο, τόσο περισσότερο καταλαβαίνει τι τον ενδιαφέρει περισσότερο. Καλείται, ωστόσο, να είναι πάντοτε ψύχραιμος και όχι ανυπόμονος, «γιατί σπάνια ένα βιβλίο εμφανίζεται μπροστά του μόνο μία φορά, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, επομένως την επόμενη φορά ενδέχεται να είναι σε καλύτερη κατάσταση ή τιμή», όπως έχει διαπιστώσει συν τω χρόνω ο κ. Λαγανάς. 

Ο 83χρονος ψυχίατρος παρομοιάζει το πάθος του συλλέκτη με τον εθισμό ενός εξαρτημένου στις ουσίες. «Οπως ομολογούσαν πολλοί ασθενείς, “είναι να μην ξεκινήσεις”» λέει χαριτολογώντας, «το ίδιο συνέβη και σε εμένα». Ηταν το 1977, έχοντας πλέον επιστρέψει από τις μεταθέσεις στην Αθήνα, που αποφασίζει να εγγραφεί στη Φιλοσοφική, δίνοντας σάρκα και οστά σε ένα παιδικό του όνειρο. «Τότε στο μάθημα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, σε ένα από τα αναγνωστήρια της Ιπποκράτους, ο καθηγητής μας τότε Καριοφίλης Μητσάκης, μας έφερε τις πρώτες εκδόσεις των λογοτεχνών του ’30» περιγράφει, «εντυπωσιάστηκα και μου κέντρισε το ενδιαφέρον, άρχισα να αναζητώ τις πρώτες εκδόσεις και εξακριβώνοντας την ύπαρξη ή μη σελίδας τίτλου, ενός βασικού στοιχείου». Το «μικρόβιο», ωστόσο, για τα βιβλία τον είχε μολύνει από παλαιότερα.

Πρώην ιατρείο, νυν θησαυροφυλάκιο-2

Πίνδαρος (Ολύμπια – Πύθια – Νέμεα – Ισθμια). Εκδοση και εκτύπωση του Ερρίκου ΙΙ Στεφάνου. Γενεύη, 1566. ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ

Στα Σεπόλια της δεκαετίας του ’40 τα παιδιά στη γειτονιά μαζεύονταν σε παρέες τα απογεύματα και διάβαζαν Μυριβήλη, Βενέζη, Καραγάτση και Κόντογλου. «Η φτώχεια την εποχή εκείνη ήταν τέτοια που η αγορά ενός βιβλίου ήταν πολυτέλεια», θυμάται σήμερα ο κ. Λαγανάς ως μέλος της αναγνωστικής τότε ομήγυρης. «Μόνο ένα παιδί από εμάς είχε την οικονομική δυνατότητα να αγοράζει λογοτεχνία, εισακούοντας μάλιστα και τις δικές μας προτάσεις». Σε αυτές τις ομαδικές αναγνώσεις, στα σκαλοπάτια της εισόδου των σπιτιών και στις αυλές της παλαιάς Αθήνας, γεννήθηκε η δική του φιλομάθεια. Ο Γιώργος Λαγανάς φοιτά στο 2ο Γυμνάσιο Αρρένων Αθηνών, στη συμβολή των οδών Χέυδεν και Αχαρνών, όπου ανήκει σε έναν πυρήνα χαρισματικών παιδιών, που έμελλε να επηρεάσουν την πνευματική εξέλιξη της χώρας. «Ημουν συμμαθητής με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο, τον Χρήστο Γιανναρά, τον Αλέκο Φασιανό και τον Λευτέρη Παπαδόπουλο» διηγείται σήμερα, στα 83 του, ο Γιώργος Λαγανάς, «οι καθηγητές ήταν αυστηροί, αλλά παρ’ όλα αυτά επικρατούσε και ένα ρεύμα ανανέωσης, σε αυτό συντελούσαν τρία τέσσερα άτομα στην τάξη που ήθελαν να ανατρέψουν τα καθιερωμένα».

Το πνεύμα της εποχής

«Ο Αγγελόπουλος είχε τις καλύτερες εξ όλων μας επιδόσεις, δηλαδή έβγαζε 18 που ήταν το άριστα στην εποχή μας, ήταν ο απουσιολόγος» διευκρινίζει. «Ο Παπαδόπουλος έγραφε καταπληκτικές εκθέσεις, αλλά σε δημοτική, εξαιτίας της οποίας τον επέπλητταν οι καθηγητές, εγώ, όμως, ακόμα θυμάμαι αυτούσια τμήματα από αυτές». Ηταν, επομένως, φιλόδοξοι; «Το πνεύμα της εποχής ήταν άλλο, ήμασταν τα παιδιά της Κατοχής, που είχαμε στερηθεί τόσα πράγματα, η φιλοδοξία μας ήταν απλώς να τελειώσουμε το Γυμνάσιο, να σπουδάσουμε για να βρούμε δουλειά, προσδοκούσαμε την προσωπική μας πρόοδο». Στη λογική, άλλωστε, αυτή της επιβίωσης, αποφασίζει ο ίδιος να μην ακολουθήσει τη μεγάλη του αγάπη, τη φιλολογία, αλλά να γίνει στρατιωτικός γιατρός, που θα του εξασφάλιζε άμεση αποκατάσταση. «Την εποχή εκείνη πλήρωναν οι φοιτητές την εγγραφή, τα εξέταστρα και τα συγγράμματα στο πανεπιστήμιο, κάτι που δεν ήταν για τα δεδομένα μας ευκαταφρόνητο ποσόν». Το πάθος του, όμως, για τα γράμματα δεν εσίγησε. Περιτριγυρισμένος από τα βιβλία του, ηλικίας πολλών αιώνων, ο κ. Λαγανάς ομολογεί ότι δεν τα έχει όλα διαβάσει. «Οταν θέλω να μελετήσω έναν αρχαίο Ελληνα συγγραφέα, θα ανατρέξω σε μια σύγχρονη έκδοση, για να διαβάσω αυτούς τους τόμους απαιτούνται γνώσεις παλαιογραφίας». Την εποχή αυτή διαβάζει την «Πολιτεία» του Πλάτωνα. «Εχω συστήσει μια λίστα με όσα αναγνώσματα θέλω οπωσδήποτε να διαβάσω μέχρι το τέλος της ζωής μου».

Πρώην ιατρείο, νυν θησαυροφυλάκιο-3

Σελίδα τίτλου του Λεξικού Σουίδας, έκδοση του Αιμιλίου Πόρτου. Τυπογράφος ο Petrus de la Rouiere. Γενεύη, 1619. ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ

Και συγγραφέας

Εχοντας πλέον πρόσβαση σε σπάνια βιβλία και διαθέτοντας, από το 1989, ως συνταξιούχος, χρόνο, ο κ. Γιώργος Λαγανάς έχει γράψει ορισμένες εργασίες με βάση άγνωστα ιστορικά ντοκουμέντα, εκ των οποίων οι περισσότερες εκδόθηκαν στον Ερανιστή του Ιδρύματος Ερευνών. Το πρώτο είναι το «Περί Ελγινείων Μαρμάρων» του Αντώνη Μηλιαράκη, στενογράφου στη Βουλή τον 19ο αιώνα, που είχε δημοσιευθεί σε συνέχειες σε περιοδικό της εποχής. «Εγώ ένωσα τα τμήματα, έγραψα τον πρόλογο και τη βιογραφία του Μηλιαράκη, η δε αρχαιολόγος Αθηνά Καλογεροπούλου είχε συντάξει μια εκτενή εισαγωγή». Κυκλοφόρησε, από κοινού με τον καθηγητή Παναγιώτη Χριστόπουλο, την εργασία του Παύλου Λάμπρου, «Περί της αρχής και προόδου της τυπογραφίας εν Ελλάδι», που είχε αρχικά δημοσιευθεί σε συνέχειες σε περιοδικά του 19ου αιώνα. «Καθεαυτή δική μου δουλειά ήταν η “εργογραφία” του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου αλλά και το “δημοσιογραφικό” του έργο» προσθέτει ο ίδιος. Εν συνέχεια, συνέλεξε τις λεπτομερείς ανταποκρίσεις του Ερρίκου Σλήμαν, που έστελνε στην «Εφημερίδα των Συζητήσεων» όσο έκανε τις ανασκαφές στην Τροία, το οποίο εξέδωσε με τίτλο «Ανταποκρίσεις από την Τροία» στην Ωκεανίδα. Τέλος, στηριζόμενος στα φύλλα των «Ελληνικών Χρονικών» που εξέδιδε ο Ελβετός φιλέλληνας, Ιάκωβος Μάγερ, στο Μεσολόγγι, έγραψε τις «Ημέρες των Ελεύθερων Πολιορκημένων». 

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή