Αν ήθελε κάποιο κόμμα ή πολιτικός να αντιπαραβάλει αποτελεσματικά το «παλιό» με το «νέο» στην Ελλάδα σήμερα, θα αρκούσε να προβάλει παράλληλα δύο ντοκιμαντέρ που παρουσιάζονται αυτές τις ημέρες: «Οταν ο Βάγκνερ συνάντησε τις ντομάτες» της Μαριάννας Οικονόμου και «Sugartown – Για μια χούφτα ψήφους» του Κίμωνα Τσακίρη. Και τα δύο καταγράφουν τρόπους ζωής στην ελληνική επαρχία. Στο πρώτο, στον Ηλιά, ένα χωριό του θεσσαλικού κάμπου που αργοπεθαίνει, δύο ξαδέλφια και πέντε γυναίκες, άνω των 60, εναπομείναντες κάτοικοι, επιχειρούν να διεισδύσουν στην παγκόσμια αγορά με τη βιολογική καλλιέργεια ενός παλιού σπόρου ντομάτας. Στο δεύτερο, παρακολουθούμε βήμα βήμα την προεκλογική εκστρατεία του έκπτωτου δημάρχου της Ζαχάρως, του νομού Ηλείας, Πανταζή Χρονόπουλου, το 2014, ο οποίος, παρότι έκπτωτος, κατορθώνει να του επιτραπεί να θέσει ξανά υποψηφιότητα για το ανώτατο αξίωμα της πόλης.
Πρόκειται για δύο εξαιρετικά ντοκιμαντέρ, αλλά, εδώ, δεν θα ασχοληθούμε με το κινηματογραφικό σκέλος. Θα περιοριστούμε στην περιγραφή. Η Μαριάννα Οικονόμου αποτυπώνει την καθημερινότητα μιας οικοτεχνίας. Με πολύ κόπο, υπομονή και σοφία, που μόνο η φύση μπορεί να συνδέσει, η «στραγγιστή ντομάτα», με τις συνταγές των γυναικών του χωριού, συσκευάζεται σε χιλιάδες βάζα, βρίσκει θέση στα ράφια επιλεγμένων καταστημάτων, κερδίζει διεθνή φήμη και βραβεία. Η δραστηριότητα αυτή ανασταίνει τον Ηλιά, δίνει δύναμη και υπερηφάνεια στους ανθρώπους του, γεννά μιμητές.
Στην Πελοπόννησο τώρα, ο Κίμων Τσακίρης επιστρέφει για τρίτη φορά μέσα σε 15 χρόνια, γυρίζοντας το τρίτο ντοκιμαντέρ του με πρωταγωνιστή τον ίδιο δήμαρχο. Απορεί κανείς πώς ο κ. Χρονόπουλος δεν έχει ενοχληθεί με ταινίες που εμφανίζουν τη μικροσυναλλαγή ως προϋπόθεση της επανεκλογής του. Ο κακοτράχαλος δρόμος που ασφαλτοστρώνεται την τελευταία στιγμή, η υπόσχεση «του χρόνου δεν θα κοπείς» στον δημότη που «κόπηκε στις εξετάσεις» για την πρόσληψή του… Δεκάδες, μικρές τέτοιες ιστορίες, με επισκέψεις πόρτα πόρτα, μοίρασμα ψηφοδελτίων, σχολαστικό μέτρημα κεφαλιών, ποιοι τον επιλέγουν και ποιοι όχι. Δεσμεύσεις ψιθυριστά στο αυτί αλλά και μπροστά στην κάμερα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο κ. Χρονόπουλος που επανεξελέγη (τυπικά δεν ασκεί τα καθήκοντά του, βρίσκεται σε αργία, έχει οριστεί άλλος δήμαρχος) θεωρεί το ντοκιμαντέρ διαφήμιση. «Ο δήμαρχος μας έδωσε την πρόσβαση σε μια πραγματικότητα που λίγοι θέλουν να παραδεχτούν για τον εαυτό τους ή για την κοινωνία μέσα στην οποία ζουν», σχολιάζει, προσεκτικά, ο σκηνοθέτης.
Από τη μια, λοιπόν, ένα ντοκιμαντέρ που μιλάει για τη δύναμη των ανθρώπινων σχέσεων και την ανάγκη να αναπροσδιορίζεται κανείς σε δύσκολες εποχές. Από την άλλη, ένα κλειστό ελεγχόμενο σύστημα παροχών και αντιπαροχών, όπου το νόμιμο και το παράνομο κρίνονται με γνώμονα το προσωπικό συμφέρον. Και στις δύο εκδοχές η πραγματικότητα είναι σκληρή. Στην πρώτη, η απομόνωση και η εγκατάλειψη από το κράτος γεννούν την επιθυμία για εξερεύνηση, συλλογικότητα, προσπάθεια για έξοδο από την καθήλωση και τον μαρασμό. Στη δεύτερη, ο μαρασμός, αυτός ακριβώς, είναι το σημείο «συνάντησης». Γιατί αποδεικνύεται ότι οι μικροσυναλλαγές διευκολύνουν πρόσκαιρα μόνο τον συναλλασσόμενο. Ούτε τα μπαλώματα στους δρόμους ούτε ο διορισμός από το «παράθυρο» προσφέρουν σε μια κοινωνία ανάπτυξη και κίνητρα. Ο δημότης δεν «βλέπει» έξω από την αυλή του σπιτιού του.
Στον Ηλιά των 30 κατοίκων, ο Αλέξανδρος Γκουσιάρης, μαθηματικός, παραγωγός και έμπορος βιολογικής ντομάτας, επικεφαλής της μικρής επιχείρησης, ονειρεύεται «να δει τον θεσσαλικό κάμπο σπαρμένο βιολογικά». «Να επενδύσουμε στην ποιότητα, να την αξιοποιήσουν συνεταιρισμοί και να κάνουν γνωστή τη Θεσσαλία σε όλο τον κόσμο. Η ποιότητα είναι η μόνη μας επιλογή. Να βγάλεις κάτι που δεν μπορούν οι άλλοι. Οπως την καλύτερη ντομάτα που υπάρχει», λέει («Κ» 21/2/2019).
Παλιό είναι αυτό που φαντάζει αποτελεσματικό, συγκαλύπτοντας τον τσαμπουκά των μικροσυμφερόντων, πάνω στα οποία επωάζονται και αυγαταίνουν μόνο παρανομίες και αυθαιρεσίες. Νέο είναι αυτό που, ενώ μοιάζει να αργοπεθαίνει, ανακαλύπτει σπόρους ζωής, τους καλλιεργεί με ιδέες και φαντασία, τους μπολιάζει με μόχθο και τους πολλαπλασιάζει.