Εμπόριο ελπίδας και fake news

7' 8" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Οταν οι άνδρες της Μονάδας Υποβρυχίων Αποστολών του Λιμενικού έφτασαν τον Σεπτέμβριο του 2015 στη βραχώδη ακτή ανατολικά του Φαρμακονησίου, το τουρκικής σημαίας σκάφος «Summer Breeze» ίσα που φαινόταν. Εξείχε μόνο η κουπαστή του, 50 εκατοστά από την επιφάνεια της θάλασσας. Το μηχανοστάσιο είχε βυθιστεί, το στέγαστρό του είχε καταρρεύσει. Εξι ώρες αργότερα ανασύρθηκαν 34 πτώματα από το ξύλινο σκαρί, ανάμεσά τους πολλά παιδιά και βρέφη. Ψευδείς ειδήσεις και εμπόριο ελπίδας φαίνεται ότι τους είχαν στείλει στο πλοίο του θανάτου.

Στα κινητά τηλέφωνα των συλληφθέντων διακινητών εντοπίστηκαν ύποπτα σημειώματα γραμμένα στα αραβικά. Σε ένα από αυτά, πάνω από φωτογραφία του Πύργου του Αϊφελ, μπορούσε κάποιος να διαβάσει: «Φρέσκο νέο, μόλις τώρα το έμαθα. Αδελφοί, τώρα όλες οι χώρες άνοιξαν τα σύνορα. Πλέον δεν χρειαζόμαστε τους εμπόρους, άνοιξαν τον δρόμο από την Ελλάδα μέχρι την Ευρώπη». Σε άλλο σημείωμα, με φωτογραφία της καγκελαρίου της Γερμανίας Αγκελα Μέρκελ, αναγραφόταν ψευδώς ότι στις 3/9/2015 «το γερμανικό πλοίο F219 του 4ου στόλου» θα παραλάμβανε 3.500 Σύρους πρόσφυγες από την Τουρκία για να τους μεταφέρει με ασφάλεια στη Δυτική Ευρώπη.


Εμπόριο ελπίδας και fake news-1
Το ψευδές μήνυμα που είχε βρεθεί στα κινητά διακινητών έπειτα από πολύνεκρο ναυάγιο στο Φαρμακονήσι: «Αύριο Πέμπτη 3/9/2015 ξεκινάει το πρώτο γερμανικό πλοίο f219 του 4ου στόλου προς τα τουρκικά λιμάνια για να μεταφέρει μεγάλο πλήθος Σύρων προσφύγων στη Γερμανία μετά την ολοκλήρωση των συνηθισμένων νομικών διαδικασιών. Σύμφωνα με το Ομοσπονδιακό Γραφείο Μετανάστευσης το ελ λόγω πλοίο έχει χωρητικότητα 3.500 ατόμων πέρα από το πλήρωμα και το προσωπικό ασφαλείας. Αυτό είναι το πρώτο εγχείρημα τέτοιου είδους που αφορά στην επίλυση των προβλημάτων των προσφύγων από τη Συρία. Υποτίθεται ότι θα ακολουθήσουν και άλλα παρόμοια βήματα. Λεπτομέρειες για την πρόσβαση στο f219 θα ανακοινωθούν από το Γερμανικό Γραφείο Μετανάστευσης σύντομα».


Τρίτο σημείωμα φούσκωνε τον αριθμό των γερμανικών πλοίων σωτηρίας σε τέσσερα, λέγοντας μάλιστα ότι η Μέρκελ θα τα στείλει στην Κω και ότι η καγκελάριος πιέζει τις βαλκανικές χώρες, μεταξύ των οποίων και την Ελλάδα, να ανοίξουν τα σύνορά τους. Δέκα ημέρες, όμως, μετά την υποτιθέμενη άφιξη του γερμανικού πλοίου στα τουρκικά παράλια, οι πρόσφυγες από τη Συρία και το Ιράκ, που βρέθηκαν στα Δίδυμα της Τουρκίας, δεν είχαν άλλη επιλογή από το να πληρώσουν πάνω από 2.000 ευρώ για να επιβιβαστούν στο αναξιόπλοο «Summer Breeze», δέσμιοι των διακινητών τους.

Μία τετραετία μετά το πολύνεκρο ναυάγιο στο Φαρμακονήσι, η διασπορά φημών και οι ψευδείς ειδήσεις εξακολουθούν να παρασύρουν πρόσφυγες σε μάταιες ή επικίνδυνες κινητοποιήσεις. Τελευταίο κρούσμα, το αποκαλούμενο «Καραβάνι της Ελπίδας», που οδήγησε εκατοντάδες ανθρώπους έξω από τη δομή φιλοξενίας προσφύγων στα Διαβατά Θεσσαλονίκης με την προσδοκία ότι ίσως κατόρθωναν να διασχίσουν τα σύνορα. Αυτή την απόγνωση φαίνεται πως εκμεταλλεύθηκαν διακινητές και καιροσκόποι, οι οποίοι ζητούσαν έως και 250 ευρώ από ορισμένους συμμετέχοντες στην κινητοποίηση για να καταγράψουν τα στοιχεία τους και να τους εξασφαλίσουν θέση στην πορεία.

Οι προειδοποιήσεις

Η πρώτη αναφορά για το «Καραβάνι της Ελπίδας» έφτασε στο Refugee.Info, διαδικτυακή πλατφόρμα έγκυρης ενημέρωσης προσφύγων και αιτούντων άσυλο της μη κυβερνητικής οργάνωσης International Rescue Committee, στις 11 Φεβρουαρίου 2019. Ακολούθησαν πολλές ερωτήσεις από πρόσφυγες που ήθελαν να μάθουν ποιος ήταν ο διοργανωτής αυτής της προσπάθειας και εάν ήταν αληθές ότι θα άνοιγαν τα σύνορα.

Δύο φορές, την 1η Απριλίου και στις 4 Απριλίου, το Refugee.Info προσπάθησε να προειδοποιήσει τους ενδιαφερομένους για τους κινδύνους και τις πιθανές νομικές συνέπειες του εγχειρήματος. Εξήγησαν ότι δεν υπάρχει επίσημη συμφωνία για άνοιγμα των συνόρων, ότι μπορεί να συλληφθούν εάν περάσουν τα σύνορα παράτυπα, ότι σύμφωνα με μαρτυρίες της προσφυγικής κοινότητας δίκτυα διακινητών και συμμορίες καπηλεύονταν τη στιγμή διαδίδοντας φήμες.

Εμπόριο ελπίδας και fake news-2

Η ομάδα της πλατφόρμας Refugee.Info προσπάθησε να αποδομήσει φήμες για το άνοιγμα των συνόρων και τον Οκτώβριο του 2018.

Στη σελίδα της κινητοποίησης στο Facebook πάντως (η οποία πλέον είναι ανενεργή), οι ανώνυμοι εμπνευστές, παρερμηνεύοντας τις διατάξεις του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου, έλεγαν ότι εφόσον συγκεντρωθεί μεγάλος αριθμός συμμετεχόντων, θα μπορέσουν να πιέσουν τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις για να ανοίξει ξανά ο βαλκανικός διάδρομος, ενώ θα αναγκαστεί να τους συνδράμει και ο Ερυθρός Σταυρός. Σκοπός τους ήταν, μεταξύ άλλων, να αναδείξουν τις κακές συνθήκες διαβίωσής τους στις δομές της Ελλάδας.
 
Στις 3 Ιανουαρίου, σε μία από τις αρχικές αναρτήσεις τους στη σελίδα «Glitter of Hope Caravan», την οποία δημοσιεύει η «Κ», διακρίνεται ένας χάρτης με τον βαλκανικό διάδρομο που περνάει από Ελλάδα – Βόρεια Μακεδονία – Σερβία – Κροατία – Σλοβενία – Αυστρία.
 
Ο Γερμανός Μίκαελ Κίντζλε, συνιδρυτής της μη κυβερνητικής οργάνωσης Mobile Info Team (η οποία προσπαθεί να αντιμετωπίσει την παραπληροφόρηση γύρω από το προσφυγικό ζήτημα), λέει στην «Κ» ότι το «καραβάνι της ελπίδας» απέκτησε διαδικτυακή υπόσταση στις αρχές Ιανουαρίου. «Ξεκίνησε στο Facebook με αναρτήσεις φωτογραφιών μεγάλων ομάδων ανθρώπων στα σύνορα από το 2015 και το 2016, προτού κλείσει ο δρόμος. Τον Φεβρουάριο ακούσαμε ότι διοργανώνεται κάτι αντίστοιχο στην Τουρκία μέσω γκρουπ στην εφαρμογή Telegram», αναφέρει.

Πράγματι, την 1η Μαρτίου η οργάνωση Hana Refugees, κύρια πηγή πληροφόρησης όσων μιλούν φαρσί στην Τουρκία, αναφέρθηκε στο «Καραβάνι της Ελπίδας» των Αράβων τόσο στη σελίδα της στο Facebook όσο και στο Telegram. Μια αντίστοιχη ομάδα ανθρώπων θα προσέγγιζε την Αδριανούπολη μέσα στον Απρίλιο με σκοπό να περάσει στην Ελλάδα.

Ωστόσο, όπως ανακοίνωσε αργότερα η ίδια οργάνωση, μέσα στις επόμενες τρεις ημέρες άγνωστοι προσπάθησαν να εκμεταλλευθούν την κινητοποίηση, διαδίδοντας φήμες και διεκδικώντας αμοιβή από τους απεγνωσμένους. Σε νέα ανακοίνωσή της η Hana Refugees έγραφε για πρόσφυγες που βρίσκονταν πλέον σε σύγχυση και είχαν προσπαθήσει να πουλήσουν περιουσίες στην Τουρκία για να συμμετάσχουν στην πορεία, αλλά και για «μαγαζάκια απατεώνων» που ξεφύτρωσαν μόλις κυκλοφόρησε η είδηση και διεκδικούν χρήματα από τους συμμετέχοντες.

«Χρέωναν» τη συμμετοχή στην πορεία… 250 ευρώ

Οταν η πλατφόρμα Refugee.Info προσπάθησε να προειδοποιήσει τους συμμετέχοντες στο «Καραβάνι της Ελπίδας», κάποιοι εξ αυτών αντέδρασαν. «Γιατί κάνετε τους ανθρώπους να χάσουν την ελπίδα τους; Εάν μαζευτούν πολλοί και μοιραστούν τα νέα τους σε όλα τα social media, τότε θα ακουστούν», σχολίασε ένας πρόσφυγας στη σελίδα της πλατφόρμας στο Facebook. Υπήρξαν όμως κι εκείνοι που είδαν πιο καθαρά τα δεδομένα. «Οι πρόσφυγες εξαπατήθηκαν», έγραψε άλλος χρήστης της πλατφόρμας. «Διάβασα για την πορεία πριν από δύο μήνες στο Facebook. Επειτα, μεσάζοντες έρχονταν στις δομές και μέσα στην Αθήνα και ζητούσαν 250 ευρώ από όποιον ήθελε να συμμετάσχει».

Ο Μίκαελ Κίντζλε εξηγεί ότι οι φήμες για άνοιγμα των συνόρων είναι οι πιο συνήθεις και οι πιο επικίνδυνες. Τον Οκτώβριο του 2018 η Mobile Info Team κλήθηκε να καταρρίψει τη φήμη ότι ομάδα 90 προσφύγων πέρασε από τη Βοσνία στην Κροατία επιτυχώς. Αντίστοιχα, τον Νοέμβριο του 2017 ακόμη μία ψευδής είδηση ήθελε τα σύνορα με τη Βόρεια Μακεδονία να ανοίγουν διάπλατα. Μία άλλη ψευδής είδηση που εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 2016 και διαδόθηκε ξανά πρόσφατα ισχυριζόταν ότι ένα παιδί προσφύγων που γεννιέται στην Ελλάδα αποκτά αυτομάτως την ελληνική ιθαγένεια -κάτι που δεν ισχύει.

Το ναυάγιο

Πίσω στον Σεπτέμβριο του 2015, διασωθέντες του ναυαγίου στο Φαρμακονήσι περιέγραψαν λεπτομερώς στις καταθέσεις τους στους λιμενικούς το τραγικό συμβάν. Η διασωθείσα Τσανάμπ Α. είχε πει ότι τη νύχτα της φυγής προς την Ελλάδα τους μετέφεραν με φουσκωτές λέμβους σε ένα ξύλικο σκάφος μήκους 25 μέτρων που είχε αγκυροβολήσει ανοιχτά των Διδύμων. Οι διακινητές τους είχαν απαγορεύσει να ανάψουν τσιγάρα ή να έχουν ανοιχτά τα κινητά τους τηλέφωνα για να μην προδώσουν τη θέση τους στις τουρκικές αρχές.

«Ο καπετάνιος ήταν Σύρος, από την πόλη Ταρτούς και τον βοηθούσε κάποιος Τούρκος», κατέθεσε η Τσανάμπ. «Στο ταξίδι μας είχε κακοκαιρία. Σταμάτησε η μηχανή ενώ υπήρχε έντονη μυρωδιά καμένου. Το σκάφος το χτυπούσαν τα κύματα και το κάτω μέρος άρχισε να γεμίζει με νερό. Κάποιος μας είπε ότι δεν ήταν επικίνδυνο και να μη φοβόμαστε, αλλά το πλοίο είχε αρχίσει να βουλιάζει και ο κόσμος φώναζε».

Η Τσανάμπ είπε ακόμη πώς ο άντρας της, με τον οποίο ταξίδευε μαζί, έβγαλε το σωσίβιο που φορούσε και το προσέφερε σε μια γυναίκα για να τη βοηθήσει. Ηταν μια μοιραία κίνηση. «Πιαστήκαμε από τα ξύλα του σκάφους και προσπαθούσαμε να επιπλεύσουμε. Ο άντρας μου για λίγο τα άφησε και μετά από ένα δυνατό κύμα τον έχασα και δεν τον είδα ξανά», είπε η διασωθείσα.

Ο Αχμαντ Α., ένας από τους υπόλοιπους διασωθέντες στη δική του κατάθεση δεν μίλησε για τις ψευδείς ειδήσεις και προσδοκίες που πιθανότατα παρέσυραν τους 126 συνεπιβάτες του, αλλά για το πώς, μετά τη μηχανική βλάβη στο πλοίο, βρέθηκε να κρατάει στην αγκαλιά του δύο από τις κόρες του, τη μία ζωντανή και την άλλη νεκρή.

«Μόλις σταμάτησε να κινείται το πλοίο, είδα νερά να μπαίνουν. Κάτω από τα πόδια μου είχε μια τρύπα. Προσπάθησα να την κλείσω, αλλά το νερό μπήκε μέσα. Βρεθήκαμε όλοι στο ταβάνι της καμπίνας. Γινόταν χαμός, έχασα τη γυναίκα και τα παιδιά μου. Το πλοίο άρχισε να βουλιάζει, είχε κατέβει πλέον στα βράχια», είπε.    

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή