Το γραφείο του βρίσκεται στο Αμμάν της Ιορδανίας αλλά και στην Αγκυρα και στο Ιράκ, και στη βάση των Ηνωμένων Εθνών στη Γενεύη. Ομως ως περιφερειακός συντονιστής της ανθρωπιστικής βοήθειας του Ηνωμένων Εθνων για την κρίση στη Συρία από το 2017, ο Πάνος Μουμτζής ταξιδεύει συνέχεια σε κάθε σημείο του πλανήτη. «Σπάνια κοιμάμαι πάνω από τρεις ημέρες στο ίδιο μέρος», λέει.
Κλείνοντας τριάντα χρόνια σε αυτόν τον τομέα, έχει βρεθεί σε πολλές συρράξεις στη Λωρίδα της Γάζας, στο Ιράκ, στη Σομαλία, στη Ρουάντα, στο Μπουρούντι, στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, στη Βοσνία και τώρα στη Συρία, έχει δει χίλιες φορές καταστάσεις όπου «κάθε ανθρωπιά έχει εξανεμιστεί, όπου δεν υπάρχει τίποτα ανθρώπινο». Παρ’ όλα αυτά σε πολλά σημεία της συζήτησής μας επιμένει κατηγορηματικά, «αυτή είναι η μόνη δουλειά που θα ήθελα να κάνω. Η ικανοποίηση που αισθάνομαι όταν καταφέρνουμε να βοηθήσουμε, όταν ο πληθυσμός είναι κάπως καλύτερα, δεν μπορεί να μου την προσφέρει καμία άλλη δουλειά, καμία οικονομική αμοιβή».
Γελαστός, ευγενικός και ευπροσήγορος, ήταν πολύ χαρούμενος γιατί την επόμενη ημέρα μετά τη συνάντησή μας είχε σχεδιάσει να περάσει λίγες ημέρες στη Σύμη, το νησί που ο ίδιος και η οικογένειά του, η Αγγλίδα σύζυγός του από τη Νότιο Αφρική, δημοσιογράφος, και τα τρία του παιδιά, το αποκαλούν η «άγκυρά μας». «Για εμάς η Σύμη είναι θεραπεία. Μπορεί να ταξιδεύουμε σε όλο τον κόσμο, αλλά όλοι μας κάθε καλοκαίρι εδώ και 22 χρόνια ξαναγυρνάμε στο νησί».
«Ο Σύρος γιατρός»
Γιατί στη Σύμη; ρωτάω. «Τυχαία λέω εγώ, αλλά ποιος ξέρει», απαντά κάνοντας μια μεγάλη παύση. Αναπάντεχα κάνει ένα μεγάλο χρονικό άλμα στη διήγησή του. «Το καλοκαίρι του 2015 καθόμαστε οικογενειακά σε μια ταβέρνα σε μια παραλία. Βλέπουμε το καραβάκι του λιμενικού φορτωμένο με κόσμο που είχαν μαζέψει από τη θάλασσα, και τρέχω να βοηθήσω γιατί ξέρω αραβικά. Ηταν κουρασμένοι, ταλαιπωρημένοι, διψασμένοι. Ξαφνικά ανάμεσα στους ανθρώπους που κατέβαιναν από τη βάρκα βλέπουμε τον παιδίατρο που είχαμε για τα παιδιά όταν ήμασταν στη Συρία. Εκεί, στην παραλία της Σύμης, ανάμεσα στους άλλους πρόσφυγες, βρισκόταν με την οικογένειά του ένας άνθρωπος που ξέραμε καλά, που είχε έρθει στο σπίτι μας πολλές φορές, που του τηλεφωνούσαμε μέσα στη νύχτα όταν χρειαζόμαστε βοήθεια. Τους φιλοξενήσαμε στο σπίτι και μας διηγήθηκαν πολλά. Είναι πάντα δύσκολο όταν μιλάς για συγκεκριμένους ανθρώπους, όταν ακούς μια ιστορία».
Κάπως έτσι η συζήτηση πέρασε μονομιάς από την ειρήνη στον πόλεμο. «Στη Συρία ως Ηνωμένα Εθνη έχουμε ένα από τα μεγαλύτερα ανθρωπιστικά προγράμματα στον κόσμο». Υπολογίζεται ότι 13 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν ανάγκη από ανθρωπιστική βοήθεια. Εμείς μηνιαίως προσφέρουμε βοήθεια σε 5 εκατομμύρια ανθρώπους. Σε όλη τη Συρία βρίσκονται περισσότεροι από 10.000 άνθρωποι που προσφέρουν ανθρωπιστική βοήθεια, ενώ το πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών στη Συρία είναι ύψους 3,5 δισ. ευρώ και στις γειτονικές χώρες 5 δισ. ευρώ.
«Για εμάς άμεση προτεραιότητα είναι η ανακούφιση του άμαχου πληθυσμού και η προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Βοηθάμε τους Σύρους όπου και αν βρίσκονται μέσα στη Συρία υπό τον όρο ότι μπορούμε να προσεγγίσουμε και ότι το προσωπικό μας θα είναι ασφαλές. Είτε σε περιοχή της κυβέρνησης είτε της αντιπολίτευσης, μια οικογένεια με παιδιά είναι παντού μια οικογένεια με παιδιά», αναφέρει ο υπεύθυνος συντονιστής.
Ανοίγει μπροστά μου τους χάρτες που έχει φέρει, σε μια προσπάθεια να μου εξηγήσει την πολυπλοκότητα της κατάστασης. «Η Συρία είναι μία από τις πλέον περίπλοκες πολιτικοστρατιωτικές καταστάσεις που έχω αντιμετωπίσει, όπου εμπλέκονται πολλές χώρες και τελικά αυτός που πλήττεται είναι ο λαός. Στη Συρία υπάρχουν πάνω από 85 στρατιωτικές φατρίες, ομάδες που βρίσκονται σε διάφορες περιοχές», διηγείται.
Πώς είναι δυνατόν να προσφέρεις βοήθεια υπό αυτές τις συνθήκες, αναρωτιέμαι. Το ύφος του συνομιλητή μου γίνεται αυτόματα σοβαρό, σχεδόν απόμακρο. «Εμείς δεν εκφέρουμε άποψη για την πολιτική. Συνεργαζόμαστε με όλους. Μιλάω με τους πάντες, χαιρετώ τους πάντες. Το μόνο αίτημά μας είναι να έχουμε πρόσβαση σε αυτούς που έχουν ανάγκη για να μπορέσουμε να σώσουμε ζωές. Με την παρουσία μας, το γεγονός ότι είμαστε εκεί και μπορούμε να δούμε και να ακούσουμε τι γίνεται, συμβάλλει επίσης σε κάποιο ποσοστό στην ασφάλεια και τον σεβασμό των δικαιωμάτων των ανθρώπων».
«Για την οικογένειά μου η Σύμη είναι θεραπεία. Ολοι μας κάθε καλοκαίρι, εδώ και 22 χρόνια, επιστρέφουμε στο νησί», λέει ο Πάνος Μουμτζής
Τα Ηνωμένα Εθνη στηρίζουν τον άμαχο πληθυσμό στη Συρία σε επίπεδο οικογένειας με αυτοπρόσωπη παρουσία, δεν παρέχουν βοήθεια σε συνεργασία με ομάδες ντόπιων και δεν δέχονται οι δωρεές που δίνονται να αφορούν συγκεκριμένο πληθυσμό. Το ποιος χρειάζεται και τι μέσα σε αυτές τις ακραίες συνθήκες αποφασίζεται με τεχνοκρατικά κριτήρια, ακριβώς για να προφυλαχθεί η δράση των Ηνωμένων Εθνών. Φυσικά το αίτημα για παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας όχι μόνο δεν εισακούεται αλλά οι επιθέσεις και η κακομεταχείριση των αμάχων χρησιμοποιείται ως μοχλός πίεσης. «Μιλούσα με μια γυναίκα στο Ιντλίμπ που ήταν στην αγορά όταν βομβαρδίστηκε και τραυματίστηκαν τα τρία παιδιά της. Τα πήγε στο νοσοκομείο και μια ώρα αργότερα βομβαρδίστηκε και το νοσοκομείο». Πίνει μια γουλιά νερό σαν να προσπαθεί να βάλει σε τάξη τις αναμνήσεις του. «Η προστασία των παιδιών, που αποτελεί βασική αρχή σε όλο τον κόσμο, στη Συρία παραβιάζεται από όλους», καταλήγει.
Οι παιδικές αναμνήσεις του πολέμου και η γενοκτονία στη Ρουάντα
Το νήμα της καριέρας του ξεκινάει από εμπειρίες των παιδικών του χρόνων. «Στον πόλεμο του 1967 και μετά του 1973, όταν έπρεπε να σβήσουμε τα φώτα και να κατέβουμε στο υπόγειο γιατί γινόταν βομβαρδισμός, όταν άκουγα τις σειρήνες και τα αεροπλάνα, τότε ήταν θυμάμαι η πρώτη φορά που αναρωτήθηκα γιατί γίνεται πόλεμος. Νομίζω ότι από τότε ξεκίνησα να σκέφτομαι εγώ τι μπορώ να κάνω γι’ αυτό».
Παρ’ όλα αυτά, ποτέ δεν φαντάστηκε ότι θα ζούσε όσα έχει ζήσει, καταστάσεις όπου η ανθρώπινη ζωή δεν έχει καμία σημασία. Η χειρότερη στιγμή του; Χωρίς δισταγμό απαντά «η γενοκτονία στη Ρουάντα. Ενα ποτάμι να διασχίζει μια πόλη γεμάτο πτώματα».
Φοβάται; «Φυσικά» απαντά και πάλι χωρίς δεύτερη σκέψη. Πολλές φορές οι αποφάσεις που πρέπει να πάρεις είναι οριακές, υπάρχει μια λεπτή γραμμή ισορροπίας ανάμεσα στο να είσαι όσο το δυνατόν πιο κοντά για να προσφέρεις, αλλά να είσαι ταυτόχρονα ασφαλής, να είναι το προσωπικό ασφαλές».
Μιλώντας για τη Συρία αναπόφευκτα φτάνουμε και στην Ελλάδα και τις πιέσεις που έχει δεχθεί. Επιλέγει να μου πει μία ακόμα ιστορία. «Τις πρώτες ημέρες της κρίσης ήμουν στην Ιορδανία σε ένα στρατόπεδο. Ενας παππούς κουβαλούσε μεγάλα σακιά με τρόφιμα. Τον χαιρέτησα λοιπόν και του λέω “από τα πράγματα που κουβαλάς πρέπει να έχεις μεγάλη οικογένεια”. Μου απάντησε “ναι’ είμαι εδώ με τους τέσσερις γιους μου με τα εγγόνια και τις νύφες μου. Ολοι ήρθαμε εδώ”. Τον ρωτάω τότε: “Καλά, γιατί δεν έρχονται να σε βοηθήσουν;”. Αφήνει κάτω τα πράγματα, παίρνει μια βαθιά ανάσα και μου λέει: “Κοίταξε, στο χωριό όπου ζούσαμε εγώ βοηθούσα τους άλλους, δεν θέλω τα εγγόνια μου να με δουν να έρχομαι εδώ σαν ζητιάνος να πάρω βοήθεια”. Ο κόσμος που φεύγει, φεύγει γιατί συμβαίνουν ακραία πράγματα. Οι Σύροι έχουν το αίσθημα της αξιοπρέπειας και του φιλότιμου. Οπου και αν βρίσκονται θα δουλέψουν. Και αν τα πράγματα καλυτερέψουν έστω και λίγο θα γυρίσουν γιατί έχουν πολύ ισχυρούς δεσμούς με τη χώρα και την οικογένειά τους», καταλήγει.
«Το κίνητρο»
«Αισθάνεσθε απογοήτευση κάποιες φορές;» ρωτάω. «Πολύ συχνά» απαντά και σπεύδει να συμπληρώσει: «Τις περισσότερες φορές αισθάνομαι απογοήτευση. Σκεφθείτε, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο προσπαθήσαμε να οργανώσουμε μια διεθνή κοινωνία ώστε να υπάρχει ειρήνη και να μπορέσουμε να ζήσουμε όλοι μαζί. Και τώρα είμαστε στο 2019 και βλέπουμε παιδιά να βομβαρδίζονται στο σχολείο τους. Υπάρχουν εκατομμύρια προσφύγων και εκτοπισμένων. Οκτώ χρόνια γίνονται διαπραγματεύσεις για τη Συρία και ακόμα δεν έχει γίνει τίποτα. Αποτύχαμε ως κοινωνία και ως Συμβούλιο Ασφαλείας. Ομως, οι αποτυχίες είναι το κίνητρο για να συνεχίσουμε».
Το καθήκον στον ΟΗΕ
«Mε βοηθάει πολύ η υπηκοότητά μου στη δουλειά που κάνω. Η Ελλάδα δεν έχει εμπλακεί με την υπεράσπιση μεγάλων πολιτικών και οικονομικών συμφερόντων κι εμείς οι Ελληνες έχουμε μια ιστορία δημοκρατίας και… ταλαιπωρίας. Ολα αυτά συμβάλλουν ώστε να γινόμαστε πιο εύκολα αποδεκτοί, να δέχονται πιο εύκολα να καθίσουν μαζί μας στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων όλες οι πλευρές. Είναι κρίμα που οι Ελληνες οι οποίοι εργάζονται διεθνώς σε αυτόν τον τομέα είναι ελάχιστοι. Ολοι θέλουν να πάνε στις Βρυξέλλες. Λοιπόν, υπάρχουν και τα Ηνωμένα Εθνη. Βέβαια, πρέπει να ξέρεις τι θέλεις να κάνεις και να είσαι διατεθειμένος να πεις “τα επόμενα τρία χρόνια θα δουλεύω στο Αφγανιστάν ή στη Σομαλία”. Πρέπει να σκεφθείς τι είναι σημαντικό για εσένα, τι είναι αυτό που δεν σε αφήνει να κοιμηθείς το βράδυ».
Η συνάντηση
Ως Ελληνας γεννημένος στην Αίγυπτο από όπου έφυγε στα 18 του, αφού τελείωσε και το σχολείο, ήταν ιδιαίτερα χαρούμενος που συναντηθήκαμε στο καφέ του Μουσείου Μπενάκη, ενός μουσείου παρακαταθήκης μιας οικογένειας από την Αλεξάνδρεια. Συναντηθήκαμε αργά το μεσημέρι μετά τη συνήθη ώρα του γεύματος και έτσι ήπιαμε μόνο καφέ και αρκετά ποτήρια νερό, αφού η συζήτησή μας παρατεινόταν διαρκώς από την πλευρά μου. Δύσκολο να χωρέσουν τόσα στιγμιότυπα που είχε να διηγηθεί ο κ. Μουμτζής στον περιορισμένο χρόνο μιας συνέντευξης. Το αντίτιμο του λογαριασμού δεν το γνωρίζω, γιατί πρόλαβε να πληρώσει εκείνος χωρίς να το καταλάβω.
Οι σταθμοί του
1962
Γεννήθηκε στις 25 Οκτωβρίου στο Κάιρο.
1967
Αραβοϊσραηλινός πόλεμος, τον οποίο έζησε ως παιδί στο Κάιρο. Θυμάται να κλείνουν τα φώτα και να ακούγονται αεροπλάνα και σειρήνες.
1980
Αποφοίτησε από την Αμπέτειο Σχολή στο Κάιρο. Στη συνέχεια φοίτησε στη Νομική Αθηνών και έκανε μεταπτυχιακά στην πολιτική της Μέσης Ανατολής στο Εξετερ.
1987
Πρώτη του δουλειά στη Διεθνή Αμνηστία στο Λονδίνο. Στη συνέχεια εργάστηκε για τα Ηνωμένα Εθνη, οπότε εστάλη στη Λωρίδα της Γάζας.
1993
Γνώρισε τη γυναίκα του Σιμπέλα στα σύνορα Σομαλίας – Κένυας.
1997
Γεννήθηκε η κόρη του Στεφανία. Ακολούθησαν ο Αλέξανδρος (1999) και ο Χριστόφορος (2004).
1994
Γενοκτονία της Ρουάντας, η πιο τραυματική εμπειρία της ζωής του, όπως την περιγράφει ο ίδιος.
2002
Ανακάλυψε το νησί της Σύμης, έναν παράδεισο πάνω στη Γη. Εκτοτε εκεί καταφεύγει όποτε χρειάζεται να αισθανθεί ασφάλεια και να σκεφθεί.