Ακης Παπαντώνης
«ρηχό νερό, σκιές»
εκδ. Κίχλη, σελ. 163
Στο Πρίπιατ, την πόλη-φάντασμα του Τσερνομπίλ, ουκρανικά γραφεία ταξιδίων διοργανώνουν εκδρομές όταν η ραδιενέργεια είναι σε φυσιολογικά επίπεδα. Οι επισκέπτες μπαίνουν στην απαγορευμένη ζώνη με δική τους ευθύνη και απαγορεύεται να αγγίξουν το οτιδήποτε, είτε την άγρια φύση που έχει αναπτυχθεί στην περιοχή ή τα αντικείμενα που άφησαν πίσω τους οι κάτοικοι της πόλης μετά την εκκένωση της πόλης εξαιτίας του πυρηνικού ατυχήματος του εργοστασίου Τσερνομπίλ.
Τη νεκρή πόλη και τους κατοίκους της ζωντανεύει για λίγο ο Ακης Παπαντώνης στο σπονδυλωτό μυθιστόρημά του «ρηχό νερό, σκιές» των εκδόσεων Κίχλη. Ισως το «ζωντανεύει» να μην είναι η κατάλληλη λέξη, αφού η ατμόσφαιρα του βιβλίου είναι από την αρχή σκοτεινή, υγρή, μίζερη με τους ήρωές του να μοιάζουν με φαντάσματα και με τα χαρακτηριστικά τους να παραμένουν θολά καθ’ όλη τη διάρκεια του βιβλίου.
Γνωρίζουμε την ιστορία της μοναχικής Σβέτα που εργάζεται στο πολιτιστικό κέντρο «Ενεργκετίκ», τους νεαρούς Βάνια, Βιτάλι και Μαξίμ που φοράνε κρυφά αμερικανικά τζιν και τι-σερτ με τον Κάπτεν Αμέρικα, ένα παράνομο ζευγάρι σε ένα διαμέρισμα του μπλοκ της οδού Ονιέβα που μιλάει με γράμματα και κάνει έρωτα, γυναίκες που έστυψαν τα νιάτα τους και αφιέρωσαν τη ζωή τους στο πένθος, άνδρες που έψαχναν τον πρώτο τους έρωτα για να ξεψυχήσουν.
Παρακολουθούμε από απόσταση αναπνοής –τόσο κοντά που στην αρχή είναι δύσκολο να τους ξεχωρίσουμε– τέσσερις μέρες από τις ζωές τους που αλλάζουν άρδην μετά την έκρηξη του αντιδραστήρα «Β. Ι. Λένιν». Το καταλυτικό γεγονός βρίσκεται, ωστόσο, στο παρασκήνιο της ιστορίας.
«Ο Βάνια ξεφύλλιζε το αμερικανικό περιοδικό με το οποίο τον είχε χτυπήσει λίγο πριν ο Μαξ στο κεφάλι. Ξαφνικά άκουσαν φασαρία από τον σταθμό και είδαν τα φώτα από τις σειρήνες των πρώτων πυροσβεστικών να αντανακλώνται στα τζάμια του Λάντα και στους κορμούς των δένδρων· ευχήθηκαν τότε και οι τρεις από μέσα τους να είχαν όντως δυνάμεις σούπερ ήρωα, να μπορούσαν να πετάξουν μέχρι το μπλοκ της οδού Εντουζιάστιφ σε όσο χρόνο διαρκεί ένα ανοιγοκλείσιμο των βλεφάρων», γράφει ο Ακης Παπαντώνης για να περιγράψει τη στιγμή της έκρηξης.
Οι ήρωες του κ. Παπαντώνη είναι μηχανικοί, στεγνοί και μοιάζουν να μην μπορούν να ελέγξουν τη ζωή τους, σαν μαριονέτες που βρίσκονται υπό τον έλεγχο μιας ανώτερης δύναμης. Μόνο που αυτή η δύναμη δεν είναι μόνο η φαντασία του συγγραφέα αλλά η ίδια η Ιστορία. Σε μια άλλη ανάγνωση ο κ. Παπαντώνης μας πάει πίσω, στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, «ένας μεγάλος πόλεμος έγινε» επαναλαμβάνει στο βιβλίο, αλλά και στις θηριωδίες που στιγμάτισαν το παρελθόν και καθόρισαν το παρόν των ηρώων. Η εξολόθρευση των Εβραίων της Ουκρανίας και του Τσερνομπίλ από τους Γερμανούς, η εκδίκηση των «συντρόφων», όπως του λοχαγού που έπνιξε μια ντουζίνα αιχμάλωτους Γερμανούς στρατιώτες στα έλη της περιοχής ή άλλων που αν και βρέθηκαν αιχμάλωτοι των Γερμανών δεν δίστασαν να καταδώσουν «βρωμοεβραίους» για να επιβιώσουν.
Ο θάνατος και η βία είναι παρόντα από την αρχή στο βιβλίο του Ακη Παπαντώνη και εμφανίζονται ωμά και απότομα τόσο στους ανθρώπους, όπως με τη σκηνή του πνιγμού των αιχμαλώτων, όσο και στα ζώα, όπως στη σκηνή της καρδερίνας που μπαίνει στο δωμάτιο. «…Η Ρεγγίνα είχε αρπάξει το πουλί με το δεξί της χέρι, το καλό, το είχε καθηλώσει στο στρώμα και του είχε στρίψει τον λαιμό. […] “Ας το αφήσουμε εδώ, στο περβάζι. Να μαραίνεται. Να καταλάβουν και τα υπόλοιπα πώς δεν θέλουμε άλλη ομορφιά”».
Στη δεύτερη συγγραφική του απόπειρα (η πρώτη ήταν ο «Καρυότυπος» από τις ίδιες εκδόσεις) ο συγγραφέας προσπαθεί να βρει το προσωπικό του ύφος μέσα από ένα δύσκολο θέμα και μια διαδικασία (ποιητικής) αφαίρεσης που απαιτεί από τον αναγνώστη την προσοχή και τη συγκέντρωσή του για να συνθέσει το σπονδυλωτό παζλ. Οι ικανότητές του είναι φανερές, αλλά το βλέμμα του αγκαλιάζει το θέμα του, ασφυκτικά, ορισμένες φορές. Φαίνεται, πάντως, ότι υπάρχει προσωπικό υλικό στον συγγραφέα που ψάχνει καταλύτη για να απελευθερωθεί.