Είναι ένας ζωντανός οργανισμός η δημοκρατία. Βρίσκεται διαρκώς εν εξελίξει και «ποτέ δεν είναι πιο ζωντανή απ’ όταν έχει συναίσθηση του ατελούς χαρακτήρα της. Η δημοκρατία πρέπει συνεχώς, καθημερινά, να αποδεικνύει ότι είναι δημοκρατία», γράφει στο βιβλίο του «Γιατί Δημοκρατία;» (εκδ. Νεφέλη) ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης Τζον Κιν, υπογραμμίζοντας την τεράστια αξία που έχει ο διαρκής στοχασμός πάνω στη δημοκρατία και στην κοινωνική δικαιοσύνη.
Πάνω σ’ αυτό το σκεπτικό χτίστηκε φέτος το Onassis Festival 2019 στη Νέα Υόρκη, με τίτλο «Democracy is coming» –Η δημοκρατία έρχεται, δάνειο από το τραγούδι του Λέοναρντ Κοέν–, με σειρά εκδηλώσεων, συζητήσεων, παραστάσεων που ξεκίνησαν στις 10 Απριλίου στην ανοιξιάτικη αμερικανική μητρόπολη και θα συνεχιστούν έως τις 28/4. Ενα φεστιβάλ επίκαιρο όσο ποτέ. Σε μια εποχή που η λέξη δημοκρατία χρησιμοποιείται από πολιτεύματα ελάχιστα δημοκρατικά. Σε μια εποχή που ο λαϊκισμός και η Ακροδεξιά απειλούν ευθέως την Ευρώπη και την Αμερική, που η ανεξάρτητη δημοσιογραφία έχει βρεθεί στο στόχαστρο και η ενημέρωση γίνεται εν κινδύνω. «Ολες μας οι ενέργειες έχουν στόχο να προωθήσουν τα δημοκρατικά ιδεώδη και να κινητοποιήσουν τους ανθρώπους να απελευθερώσουν τις δυνάμεις τους, ιδίως σε εποχές που πολλά από αυτά αμφισβητούνται», ανέφερε ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, Αντώνης Σ. Παπαδημητρίου. Και ένας τόσο σημαντικός στόχος δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί χωρίς συνέργειες. Ιδανικός συνοδοιπόρος, το Public Theater, οργανισμός-σημείο αναφοράς για τη Νέα Υόρκη, με διευθυντή τον Οσκαρ Γιούστις (Οskar Eustis), εμβληματική μορφή στην καλλιτεχνική ζωή της πόλης. Στην κατάμεστη κεντρική σκηνή του Public Theater, πραγματοποιήθηκε στις 16/4 η επίσημη πρεμιέρα του έργου «Socrates» του Τιμ Μπλέικ Νέλσον (σεναριογράφος στις ταινίες «O Brother, Where Art Thou?», «Holes)», σε σκηνοθεσία του βραβευμένου με Τony Νταγκ Χιουζ και με μια ομάδα 17 ηθοποιών όπου ξεχώρισε η παρουσία του γνωστού Μάικλ Στάλμπαργκ (Michael Stuhlbarg) στον ρόλο του Σωκράτη.
Ο Mάικλ Στούλμπαργκ («H μορφή του νερού» κ.ά.) ερμήνευσε τον Σωκράτη.
Λίγα μέτρα από την είσοδο του θεάτρου, στην πολυσύχναστη Astor Place South Plaza στην περιοχή του NOHO, έφηβοι προσπαθούσαν να σκαρφαλώσουν στο ψηλότερο σκαλί της εγκατάστασης του Κωστή Βελώνη. Το «αμφιθέατρο» του καλλιτέχνη με τίτλο «Life without tragedy» (Ζωή χωρίς τραγωδία), σημείο συνάντησης της δημοκρατίας με την αρχαιοελληνική τραγωδία, είχε ήδη αρχίσει να παίρνει τη θέση του στη ζωή της πόλης, λίγες μόλις ώρες μετά την τοποθέτησή του. «Προσπάθησα να δώσω έμφαση σε μια πιο οικιακή ανάγνωση της τραγωδίας. Λέω οικιακή παρόλο που την τραγωδία συνήθως την αντιλαμβανόμαστε ως κάτι που έχει σχέση με τη συλλογική πολιτειακή συνείδηση», μας εξηγούσε ο καλλιτέχνης. «Είναι ένα μικρό γλυπτό, μια μονοκατοικία σε σχέση με τους ουρανοξύστες. Αυτό που με φέρνει κοντά στην τραγωδία δεν είναι τόσο η πολιτική αλλά το προσωπικό δράμα που βιώνουμε μέσω της τραγωδίας».
Για μια άλλη έκφραση δημοκρατικότητας, το δικαίωμα του ατόμου στη διαφορετικότητα, μίλησε ο Ευριπίδης Λασκαρίδης με την παράσταση «Relic» (Λείψανο), σόλο περφόρμανς, όπου το καμπαρέ συναντάει το βόντβιλ και το σλάπστικ. Λίγο αργότερα, στην Joe’s Pub at The Public, η Λένα Κιτσοπούλου τραγουδούσε Μητσάκη, Βαμβακάρη, Τσιτσάνη, συστήνοντας στο αμερικανικό κοινό το ρεμπέτικο, ενώ χθες το βράδυ στην κεντρική σκηνή έδωσε την τρίτη και τελευταία παράσταση του έργου «Antigone, Lonely Planet», σε μια νέα, διαφορετική εκδοχή απ’ αυτήν που είχε αρχικά παρουσιαστεί τον Οκτώβριο του 2016.
Για το φεστιβάλ αξιοποιήθηκαν και οι έξι σκηνές του Public Theater. Η διαμόρφωση του προγράμματος έγινε, όπως εξήγησε ο επιμελητής του Μαρκ Ράσελ, με στόχο «να δημιουργηθούν πολλές διαφορετικές στιγμές και διασταυρώσεις ιδεών και προβληματισμών, και το κοινό να στοχαστεί πάνω στη δημοκρατία μέσα από πολλές οπτικές. Είναι ένα φεστιβάλ ερωτήσεων». Μία απ’ αυτές εκφράστηκε με ιδιαίτερο τρόπο στην παράσταση «The Fever» (Ο πυρετός), συμπαραγωγή του φημισμένου θεατρικού οργανισμού La MaMa στο East Village με το Onassis USA. «Θα με πιάσεις αν πέσω;», ρωτούσαν οι συντελεστές, ζητώντας από το κοινό να συνδράμει τον διπλανό του. Μια από τις πιο δυνατές στιγμές του φεστιβάλ, που έθεσε με ένταση αλλά και ευαισθησία το ζήτημα της ατομικής και συλλογικής ευθύνης, το πώς στεκόμαστε σε όσους μας έχουν ανάγκη.
Η εικαστική εγκατάσταση του Κωστή Βελώνη στην Astor Place.
Η Πάτι Σμιθ
Τη συμμετοχή του κοινού σε μια αλλιώτικη διαδραστική μουσική συνεργασία ζήτησαν και οι Καναδοί συντελεστές της περφόρμανς «Choir! Choir! Choir!» (Χορωδία! Χορωδία! Χορωδία!). Στο λόμπι του Public Theater το κοινό μετατράπηκε σε χορωδία, τραγουδώντας το τραγούδι της Πάτι Σμιθ «People have the power» (Ο λαός έχει τη δύναμη), ενώ για την τελική ερμηνεία, στη σκηνή εμφανίστηκε και η ίδια η Πάτι Σμιθ με το κοινό να τα… δίνει όλα με τα χέρια υψωμένα σαν μια γροθιά.
Τα πολλαπλά επίπεδα της δημοκρατίας, το «δημοκρατικό θέατρο», ο δημόσιος χώρος και η σημασία του, η απήχηση της τεχνολογίας, η ιδανική δημοκρατία βρέθηκαν στο επίκεντρο συζητήσεων –στις οποίες πήραν μέρος συγγραφείς, διανοούμενοι, αρχιτέκτονες, δημοσιογράφοι–, εκδηλώσεων και παραστάσεων που θα συνεχιστούν μέχρι τις 28 Απριλίου. Το φεστιβάλ δεν επιχειρεί σε καμία περίπτωση να δώσει ορισμούς για τη δημοκρατία. «Η δουλειά μας είναι να μιλάμε για δημοκρατία, για την ανάγκη να είμαστε αφυπνισμένοι πολίτες. Η δουλειά μας είναι να πυροδοτήσουμε τη δημόσια περιέργεια», σημείωσε η Αφροδίτη Παναγιωτάκου, διευθύντρια Πολιτισμού του ιδρύματος.
Η δημοκρατία δεν είναι «καλή» αυτή καθεαυτήν είναι όμως το πολίτευμα που κάνει εφικτά τα καλά πράγματα. Και αυτές τις μέρες στη Νέα Υόρκη έγιναν πολλά καλά πράγματα.