Διαβάζω ότι οι σημερινοί 20άρηδες και 25άρηδες –η γνωστή ως γενιά Ζ– στην Ευρώπη δεν είναι σπάταλοι. Αναγνωρίζουν την αξία της αποταμίευσης, κάνουν έρευνα αγοράς προτού αγοράσουν κάτι, δεν σνομπάρουν τα προϊόντα από δεύτερο χέρι, ενδιαφέρονται για την προέλευση και τον τρόπο παραγωγής τους και για το αν η εταιρεία που τα παράγει έχει οικολογικές ευαισθησίες και σέβεται το περιβάλλον, αλλά και τους εργαζoμένους της. Οι έρευνες και τα ρεπορτάζ περιγράφουν μια γενιά που συμπεριφέρεται πολύ πιο ώριμα από την ηλικία της.
Μπορεί να ακούγεται υπερβολικό κάτι τέτοιο, αλλά δεν είναι. Ενας 20άρης ή ένας 25άρης στη σημερινή Ελλάδα πέρασε την εφηβεία του, την πιο σημαντική περίοδο της ζωής του, μέσα στην κρίση και την ύφεση. Είναι πολύ πιθανό να έζησε δύσκολες ημέρες βλέποντας τον έναν ή και τους δυο του γονείς για μεγάλο διάστημα άνεργους, να τα βγάζουν πέρα με τη σύνταξη του παππού και της γιαγιάς.
Αυτός ο νέος ένιωσε την αγωνία και την απελπισία των γονιών του, την ένταση και τον θυμό, τους είδε να βουλιάζουν στην παραίτηση ή και την κατάθλιψη.
Δεν μεγάλωσε με άφθονο χαρτζιλίκι και με κανάκεμα, δεν του έκαναν όλα τα χατίρια, στερήθηκε πράγματα που έως τότε ήταν δεδομένα. Η οικονομική αβεβαιότητα του έδωσε ένα πικρό μάθημα, σκληραγωγήθηκε σε ένα περιβάλλον ρευστό και ομιχλώδες σαν σε κινούμενη άμμο.
Σε ένα περιβάλλον, όπου η αιφνίδια απώλεια της εργασίας, η τραγική μείωση του οικογενειακού εισοδήματος σε συνδυασμό με την αύξηση των φόρων και η επιμήκυνση του εργασιακού βίου με όρους πολύ πιο σκληρούς σε σχέση με το παρελθόν ήταν η καθημερινή συζήτηση, στη δική του οικογένεια, στις οικογένειες των φίλων και των συμμαθητών του.
Αν σήμερα είναι πιο μετρημένος, δεν είναι μόνο επειδή έχει συνειδητοποιήσει τα οφέλη της αποταμίευσης, αλλά γιατί έζησε τον κίνδυνο και κατάλαβε ότι το μέλλον χρειάζεται ένα δίχτυ ασφαλείας. Μια στοιχειώδη προετοιμασία για το χειρότερο, σε περίπτωση που το αύριο δεν έρθει έτσι όπως το σχεδιάζει. Οι νέοι της Ευρώπης, της Ιταλίας, της Πορτογαλίας, της Ισπανίας και της Ελλάδας διδάχθηκαν από την κρίση· η απομυθοποίηση της διαρκούς ευμάρειας τους έκανε λιγότερο ιδεαλιστές και περισσότερο ρεαλιστές. Η καταναλωτική συμπεριφορά τους σφυρηλατήθηκε την τελευταία δεκαετία. Βάζουν κάτι στην άκρη για τις δύσκολες μέρες, που ίσως ξανάρθουν, καταστρώνουν πιο προσεκτικά τα βήματά τους, δεν ψωνίζουν αλόγιστα ό,τι τους σερβίρεται, δεν ανοίγονται σε αχρείαστα δάνεια.
Σε δέκα-δεκαπέντε χρόνια, αυτή η γενιά της Ευρώπης θα είναι η ισχυρή καταναλωτική δύναμη. Πώς θα συμπεριφέρεται; Θα θυμάται ή θα ξεχάσει γρήγορα εάν τα πράγματα έρθουν σε μια ισορροπία και αποκτήσουν μια προοπτική μεγαλύτερης σταθερότητας και μια νέα δυναμική; Θα είναι αυτοκριτική και πειθαρχημένη ή θα επιδοθεί με βουλιμία στην κατανάλωση; Δεν ξέρω αν μπορεί να προβλεφθεί η αντίδρασή της, πάντως θα κρίνει σε σημαντικό βαθμό το αν θα ξαναγίνουν τα ίδια λάθη.