Αρχαία τραγωδία στο πρώην «χαλιφάτο»

Αρχαία τραγωδία στο πρώην «χαλιφάτο»

4' 30" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Υπάρχει μια σκηνή στην εκδοχή που οραματίστηκε ο Ελβετός θεατρικός σκηνοθέτης Μίλο Ράου για την τριλογία του Αισχύλου «Ορέστεια», στην οποία ο Ορέστης φιλάει στο στόμα τον στενό του φίλο Πυλάδη. Η εικόνα των δύο ανδρών σόκαρε κάποια από τα μέλη του θιάσου κατά τις πρόβες. Είχαν ήδη προχωρήσει σε μια πρωτοποριακή κίνηση, να σταθούν για πρώτη φορά πλάι σε δύο γυναίκες ηθοποιούς, αλλά αυτό το θέαμα δοκίμαζε τώρα τα όρια της ανοχής τους. Πώς θα αντιδρούσε το κοινό; Θα καταλάβαινε τη διαφορά μεταξύ ενός θεατρικού φιλιού και ενός πραγματικού; Θα τους εξοστράκιζε;

Τίποτα δεν ήταν τυχαίο –κατά τον Ράου– σε αυτή τη σκηνοθετική σύλληψη. Ακόμη και το μέρος όπου έβαλε τους ηθοποιούς του να προβάρουν αυτή τη σκηνή είχε επιλεγεί προσεκτικά ανάμεσα σε τόσα χαλάσματα. Ηταν ένα από τα κτίρια στην ιρακινή πόλη Μοσούλη όπου οι τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους δολοφονούσαν ομοφυλοφίλους.

Για περίπου δύο εβδομάδες ο Μίλο Ράου, καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου της Γάνδης, βρέθηκε με το επιτελείο του στο Ιράκ. Αναζήτησε ερασιτέχνες ηθοποιούς μεταξύ των ντόπιων, τους μύησε στην πλοκή των αρχαίων ελληνικών τραγωδιών και συνέθεσε μια πρωτοποριακή παραγωγή η οποία ξεκίνησε την περιοδεία της τον Απρίλιο από το Βέλγιο.

Αρχαία τραγωδία στο πρώην «χαλιφάτο»-1

Ο Μίλο Ράου, στα χαλάσματα της Μοσούλης, δίνει οδηγίες στον θίασό του που αποτελείται κυρίως από ντόπιους, ερασιτέχνες ηθοποιούς. (Φωτ. Sergey Ponomarev/NYTimes)

«Ο εμφύλιος πόλεμος δεν τελείωσε ποτέ. Η δημοκρατία δεν αποκαθίσταται τόσο απλά σε μια χώρα, σαν να εμφανίζεται η Αθηνά ως “από μηχανής θεός” και να επαναφέρει την τάξη», λέει ο Ράου σε τηλεφωνική του συνομιλία με την «Κ». Οσο βρισκόταν στην απελευθερωμένη Μοσούλη, σημειώθηκαν εκρήξεις παγιδευμένων αυτοκινήτων, εκατοντάδες άνθρωποι πνίγηκαν σε δυστύχημα στον ποταμό Τίγρη, ενώ χιλιάδες πιστοί ακόλουθοι του Ισλαμικού Κράτους εκτιμάται ότι παρέμεναν στην πόλη εν υπνώσει.

Ο Ράου είναι γνωστός διεθνώς για τις αντισυμβατικές επιλογές του. Πέρυσι προκάλεσε τις αντιδράσεις της κοινής γνώμης στο Βέλγιο όταν δημοσίευσε μια αγγελία σε εφημερίδα αναζητώντας πρώην μαχητές του Ισλαμικού Κράτους για να στελεχώσει μια παράστασή του. Τελικά απέσυρε την αγγελία αλλά έδωσε πρωταγωνιστικό ρόλο στη μητέρα ενός τζιχαντιστή ο οποίος είχε σκοτωθεί μαχόμενος στο πλευρό του ISIS. Στα μέσα του ερχόμενου μήνα σχεδιάζει να μεταβεί στον ιταλικό Νότο και να γυρίσει μια ταινία για τα πάθη του Χριστού στις φυτείες ντομάτας που ελέγχονται από την τοπική μαφία.

Ερασιτέχνες ηθοποιοί

Βασική αρχή του Ελβετού σκηνοθέτη, πέρα από το να επισκέπτεται εμπόλεμες ζώνες ή επικίνδυνες περιοχές για τις παραγωγές του, είναι να χρησιμοποιεί και ερασιτέχνες ηθοποιούς. «Το θέατρο πρέπει να είναι ανοικτό στον πραγματικό κόσμο», λέει ο Ράου στην «Κ». «Η σκηνή δεν πρέπει να είναι προσβάσιμη μόνο σε μεσοαστούς που σπούδασαν σε κάποια δραματική σχολή. Σίγουρα εκπαιδεύουμε έως ένα βαθμό τους ερασιτέχνες ηθοποιούς και διαλέγουμε ταλαντούχους και ενδιαφέροντες ανθρώπους. Αλλά και για καθαρά αισθητικούς λόγους ο τρόπος με τον οποίο παίζουν προσδίδει αυθεντικότητα στο έργο».

Αρχαία τραγωδία στο πρώην «χαλιφάτο»-2

Το φιλί. Η σκηνή που σόκαρε μέλη του θιάσου, το φιλί ανάμεσα στον Ορέστη και τον Πυλάδη, άλλαξε έπειτα από διαβουλεύσεις. (Φωτ. Sergey Ponomarev/NYTimes)

Η συναναστροφή του με τους κατοίκους της Μοσούλης αποκάλυψε στον ίδιο ότι για κάποιους ανθρώπους η τέχνη είναι υπαρξιακή ανάγκη. Μιλάει με σεβασμό για τους ανθρώπους της ιρακινής πόλης οι οποίοι, παρά τις απειλές κατά της ζωής τους όσο βρίσκονταν υπό την κατοχή των τζιχαντιστών, «συνέχισαν να παίζουν μουσική ή να γράφουν κρυμμένοι σε κάποιο υπόγειο».

Βέβαια, ακόμη και στην απελευθερωμένη Μουσούλη, ο σκηνοθέτης αναγκάστηκε να κάνει κάποιους συμβιβασμούς. Το φιλί μεταξύ του Ορέστη και του Πυλάδη, έπειτα από γύρους διαβουλεύσεων, έγινε φιλί στο μάγουλο. Μία από τις δύο γυναίκες που συμμετείχαν στην παράσταση δέχθηκε να κινηματογραφηθεί με την προϋπόθεση ότι θα φορούσε νικάμπ, το πέπλο που αφήνει ακάλυπτα μόνο τα μάτια. Φοβόταν τις αντιδράσεις της κοινωνίας και ήθελε με αυτό τον τρόπο να κρύψει την ταυτότητά της. Ομως και πάλι, όπως τονίζει ο Ράου, οι μουσικοί του έπαιξαν για πρώτη φορά έπειτα από χρόνια σε δημόσιο χώρο της Μοσούλης και αυτή ήταν η πρώτη φορά εδώ και χρόνια που μια θεατρική παραγωγή ανεβαίνει σε αυτή τη βασανισμένη πόλη.

Συγχώρεση και κάθαρση

Μπορεί όμως μια αρχαία ελληνική τραγωδία να λειτουργήσει καθαρτήρια στο σήμερα; Μπορεί να προσφέρει απαντήσεις ή διέξοδο σε μια τόσο δοκιμασμένη περιοχή που επί χρόνια ήταν ή και παραμένει δέσμια του μίσους, των συγκρούσεων και των απαγορεύσεων; Ο Ράου δεν φαίνεται να έχει αυταπάτες. Εξηγεί γιατί επέλεξε να ανεβάσει την «Ορέστεια» σε αυτή την πόλη. «Η τριλογία του Αισχύλου μιλάει για την εκδίκηση και τη δυνατότητα συγχώρεσης», λέει. Αντίστοιχα, ο σκηνοθέτης ήθελε να δει τι συμβαίνει σε μια κοινωνία εγκλωβισμένη στον φαύλο κύκλο της βίας και εάν υπάρχει περιθώριο συγχώρεσης για τους δολοφόνους του Ισλαμικού Κράτους. Στο τέλος του έργου, σε μια εικονική δίκη, οι Ιρακινοί ηθοποιοί συζητούν για το μέλλον των τζιχαντιστών. Κανείς δεν μπορεί να ψηφίσει τη θανατική ποινή εναντίον τους, κανείς όμως δεν μπορεί να ξεχάσει τις θηριωδίες τους. «Είναι αδύνατο να συγχωρήσουν. Είναι απόλυτα ειλικρινές αυτό και δείχνει ποια μπορεί να είναι τα όρια του θεάτρου», λέει ο κ. Ράου αναφερόμενος στο διαφορετικό τέλος της αρχαίας τραγωδίας.

Οπως φαίνεται, πάντως, ο Ελβετός σκηνοθέτης δεν σκοπεύει να έχει ρόλο αλεξιπτωτιστή στις ζωές των ανθρώπων που γνώρισε στη Μουσούλη. Ηδη προσπαθεί να ξεπεράσει τα γραφειοκρατικά κωλύματα και να επιτραπεί στους ντόπιους ηθοποιούς να ταξιδέψουν στην Ευρώπη. Λόγω δυσκολιών στην έκδοση βίζας, είχαν κινηματογραφηθεί οι σκηνές τους στο Ιράκ. Οπως εξηγεί στην «Κ» ο Ράου, υπάρχει η δυνατότητα να προσκαλεί κάθε φορά ένα άτομο για διάστημα μιας εβδομάδας. Θα ήθελε πάντως, όπως λέει, ο «Ορέστης στη Μοσούλη» να ανεβεί και στην Ελλάδα.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή