ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΕΤΣΑ
Το δέντρο της υπακοής
εκδ. Πόλις, σελ. 328
Το δέντρο της υπακοής είναι ένα κείμενο δροσερό και ερεθιστικό. Είναι γραμμένο με έμπνευση και ταλέντο, θα μπορούσαν ίσως να λείπουν μερικές σελίδες του, όμως αυτό δεν έχει τόση σημασία. Οι ιδέες που καλλιεργεί, ο ποιητικός λυρισμός και ο υψηλός του τόνος φέρνουν μια νέα ποιότητα στα ελληνικά γράμματα καθώς το έργο διαθέτει την πρωτοτυπία ότι καταπιάνεται με τη θεματική του θρησκευτικού συναισθήματος – μια θεματική σκανδαλωδώς απούσα από την ελληνική πεζογραφία των τελευταίων σαράντα χρόνων. Ούτε όμως το θρησκευτικό συναίσθημα στο βιβλίο της Πέτσα έχει σχέση με την ελληνική πραγματικότητα. Αν η παπαδιαμαντική πεζογραφία κινήθηκε μέσα στο στενό πλαίσιο της μικρής ελληνικής, νησιωτικής γενέθλιας κοινότητας, το έργο της πεζογράφου εμφανίζει ένα τεράστιο εύρος καθώς οι επτά, αν μετρώ σωστά, εναλλασσόμενες ιστορίες του βιβλίου της λαμβάνουν χώρα στα τέσσερα σημεία του ορίζοντος, στην ευρωπαϊκή Δύση –Πορτογαλία και Ιρλανδία–, στην ευρωπαϊκή, ασιατική και αμερικανική Ανατολή –Αράλη, Σιβηρία και Φλώριδα– και στους Ωκεανούς, στην Αρκτική και στην Ανταρκτική όπου περιέπλευσε το κρουαζιερόπλοιο «Λιουμπόβ Ορλόβα», το οποίο πρωταγωνιστεί στις αφηγήσεις της. Με αυτόν τον τρόπο η εξιστόρηση δημιουργεί ενδεχομένως το σχήμα ενός νοητού σταυρού, ενός σταυρού του οποίου κεντρικό σημείο διασταύρωσης των δύο αξόνων του στο βιβλίο της Πέτσα, αποτελεί το συμβολικό για τη θρησκεία και την ιστορία μας, όρος Αραράτ.
Οι ιστορίες περιλαμβάνουν το θαύμα της Φάτιμα στην Κεντρική Πορτογαλία, όπου τρία παιδιά είδαν στις αρχές του προηγούμενου αιώνα την Παναγία, την απόφαση της οικογένειας Λικόβ να ζήσει επί δεκαετίες απομονωμένη στη σιβηρική στέπα προκειμένου να διαφυλάξει τη χριστιανική πίστη της, την επιμονή ενός ιεραπόστολου να ανακαλύψει την κιβωτό του Νώε, και το θρησκευτικό παραλήρημα ενός νεαρού πατέρα. Σε έναν κόσμο πλήρη συγκρούσεων, υπακοή σε κάτι όπως το θέλει ο τίτλος, σημαίνει αντίσταση σε κάτι άλλο. Ιδιαίτερο ρόλο στις ιστορίες παίζει έτσι η Σοβιετική Ενωση, η χώρα όπου το ξερίζωμα της θρησκευτικής πίστης υπήρξε κεντρικός κυβερνητικός στόχος. Το θρησκευτικό συναίσθημα λοιπόν σε αντιπαραβολή προς την ιδεολογία.
Οι ιστορίες, οι περισσότερες απ’ τις οποίες βασίζονται σε αληθινά περιστατικά, συνθέτουν ένα πολυεδρικό οικοδόμημα σπονδυλωτής αφήγησης. Αυτή είναι η μία, η δομική πλευρά του. Η άλλη είναι ο ρυθμός, ο οίστρος, το αναπεπταμένο ύφος – ένα ύφος που δημιουργείται με τη συσσώρευση μοτίβων: καράβια, κρουαζιερόπλοια, κιβωτοί και διαστημόπλοια· θάλασσες, λίμνες, δάκρυα και χιόνια· ένα ύφος που δημιουργείται με τη συσσώρευση ακραίων μεταιχμιακών εμπειριών: φαντασιοπληξίες, εμμονές, οράματα και τρέλα. Και μέσα σε όλα αυτά το θρησκευτικό συναίσθημα – το οποίο πού οδηγεί; Οπως και οι ποικίλες ιδεολογικές επιλογές, και αυτό δυστυχώς δείχνει καταδικασμένο. Ετσι, παρά τις αρχικές αυταπάτες, η ατομική γη της Επαγγελίας που φάνηκε να φτιάχνει η οικογένεια Λικόβ, φτάνει σε αδιέξοδο. Και ο δρ Σμιθ της Κιβωτού του Νώε, όπως και τα βασανισμένα μέλη της οικογένειας που βλέπει οράματα στη Φάτιμα, είναι, παρά την πίστη τους, ένα σύμπαν όχι λιγότερο στρεβλό. Πρόκειται για έναν κόσμο χωρίς πατέρα, όπως και η οικογένεια του Ιρλανδού πιστού νεαρού, που σε ώρα θρησκευτικού παραληρήματος αρπάζει το παιδί του και εξαφανίζεται. Σ’ αυτόν τον κενό κόσμο αχνοφέγγει ωστόσο μια όχι μελλοντική αλλά παρούσα ελπίδα που εντοπίζεται σε ένα άτομο, στο πρόσωπο της συμπαθούς, ψύχραιμης και θερμής συζύγου του που εμπιστεύεται ακόμα και τον κλονισμένης λογικής άντρα της πως δεν αποτελεί απειλή για το παιδί τους. Δεν είναι έτσι η θρησκευτική πίστη εκείνη που σώζει, αλλά μια τρυφερή, απλή, γεμάτη κατανόηση και υπομονή γυναίκα.