Οι τίτλοι εφημερίδων και τηλεοπτικών δελτίων μοιρασμένοι, αλλά εξίσου έντονοι. Από τη μία, η σφοδρή πολιτική αντιπαράθεση στην Ελλάδα, ενόψει των εκλογών, από την άλλη, οι κινήσεις της Τουρκίας στη «σκακιέρα» της Ανατολικής Μεσογείου.
Σε πείσμα της συγκυρίας, ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Σπουδών Ασφάλειας Παναγιώτης Τσάκωνας μοιάζει πρόθυμος –αν όχι αποφασισμένος– για μια «Σαββατιάτικη συζήτηση» που δεν θα εξαντλείται στην επικαιρότητα. Αλλωστε, ο ίδιος αναδεικνύει ως βασικό ελάττωμα του δημόσιου βίου της Ελλάδας το γεγονός ότι «συνολικά, όχι μόνον στα εθνικά θέματα, μας έχει καταπιεί η συγκυρία. Είναι και πολιτισμικό μας χαρακτηριστικό, ξυπνάμε ένα πρωί και η πραγματικότητα μας τραβάει από το μανίκι».
«Κοιτώντας» μαζί τα πρωτοσέλιδα της επικαιρότητας, ο, επί 15ετία, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, που εντάσσεται από το επόμενο ακαδημαϊκό έτος στο καθηγητικό προσωπικό του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών, εκπλήσσει, σημειώνοντας ότι το μείζον, ή πάντως το πιο πιθανό, πρόβλημα για την Ελλάδα δεν είναι η Τουρκία. Το μεγαλύτερο πρόβλημα, λέει, είναι η πλήρης αδυναμία της χώρας να διαμορφώσει μια συνεκτική και ενιαία πολιτική σχεδιασμού αλλά και αντιμετώπισης των κρίσεων, όταν αυτές προκύπτουν: «Η χώρα είναι αθωράκιστη έναντι πολλαπλών κινδύνων και, το ακόμη χειρότερο, είναι ότι η πολιτική της ηγεσία πιστεύει ότι αυτό δεν την αφορά», σημειώνει, υποστηρίζοντας ότι «είμαστε μια αμέριμνη χώρα. Κυριαρχεί η αμεριμνησία, δεν μπορώ να εξηγήσω διαφορετικά το γεγονός ότι, ενώ όλοι συζητάμε και συμφωνούμε για την ανάγκη θεσμικής προετοιμασίας της χώρας έναντι των πιθανών απειλών, τελικά αντί να κάνουμε κάτι, απλώς προσευχόμαστε να μη συμβεί η “στραβή” στη βάρδια μας».
Ο κ. Τσάκωνας, με σπουδές στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και στο Πανεπιστήμιο του Reading, ερευνητικές θέσεις στα Πανεπιστήμια του Χάρβαρντ, του Γέιλ και της Οξφόρδης, έχει ήδη από το 2005 από κοινού με τον Γ.Δ. του ΕΛΙΑΜΕΠ, Θάνο Ντόκο, προτείνει τη συγκρότηση ενός Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας με στόχο τη δημιουργία ενός ενιαίου, συνεκτικού και συγκροτημένου συστήματος σχεδιασμού στρατηγικής και διαχείρισης κρίσεων. «Δεν ανακαλύπτουμε την Αμερική. Κοιτάμε τι κάνουν οι άλλες χώρες, κάποιες εξ αυτών και με λιγότερες εμφανείς απειλές από την Ελλάδα», τονίζει. Του επισημαίνω πως η λογική πρόληψης και σχεδιασμού απουσιάζει συνολικά στη χώρα. «Είναι αλήθεια. Είναι θέμα κουλτούρας, συνολικά. Η χώρα μας χαρακτηρίζεται από στοιχεία εσωστρέφειας, αμυντικότητας, ανακλαστικής αντιμετώπισης των διεθνών εξελίξεων και, τελικά, μιας αντίληψης ότι δεν πρέπει να ιεραρχούμε τους εθνικούς στόχους».
«Η Ελλάδα βρίσκεται αντιμέτωπη με μια εξελισσόμενη και μεταβαλλόμενη ατζέντα ασφάλειας, έναν απαιτητικό συνδυασμό τόσο παραδοσιακών απειλών, όπως η Τουρκία, όσο, κυρίως, σύγχρονων προκλήσεων και κινδύνων από τον Νότο της Μεσογείου», επισημαίνει ο κ. Τσάκωνας και σκιαγραφεί το εύρος των προκλήσεων. «Σκεφτείτε ένα μικρό κράτος, που είναι γεωγραφικά τοποθετημένο στην περισσότερο ασταθή γειτονιά της ευρωπαϊκής περιφέρειας, στο μεταίχμιο μεταξύ μιας ζώνης σχετικής σταθερότητας που είναι ο χώρος της Ευρωπαϊκής Ενωσης και μιας διακεκαυμένης ζώνης, αυτής της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής», εξηγεί, υιοθετώντας την άποψη πολλών άλλων αναλυτών πως η περιοχή της Μεσογείου συγκεντρώνει σχεδόν το σύνολο των νέων απειλών και προκλήσεων. «Πιέσεις λόγω μαζικής μετανάστευσης, διεθνικό οργανωμένο έγκλημα, ισλαμιστική ριζοσπαστικοποίηση, διασπορά όπλων μαζικής καταστροφής, κυβερνοαπειλές», απαριθμεί, σχολιάζοντας πως «όλα αυτά είναι θέματα κυρίαρχα στην ευρωπαϊκή ατζέντα ασφάλειας, αλλά στην Ελλάδα παραμένουν “άγνωστος Χ”».
Πριν μπούμε στη συζήτηση για το υπό κατάθεση νομοσχέδιο για τη συγκρότηση Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας (σ.σ. εφόσον ο προγραμματισμός δεν ανατραπεί από το πολιτικό κλίμα ή κάποιες πρόωρες εκλογές εντός του Ιουνίου), ζητώ από τον καθηγητή Τσάκωνα την οπτική του για την ένταση στην Ανατολική Μεσόγειο. Η ανάλυσή του έχει ενδιαφέρον καθώς συνδέει τη στρατηγική της Τουρκίας, μετά την κατάρρευση του «Ελσίνκι», να αναδειχθεί σε κράτος-ηγεμόνα της περιφέρειας, με την ιδιοσυγκρασία του ίδιου του Ερντογάν. «Ο Ερντογάν επιμένει να οργανώνει την εξωτερική του συμπεριφορά με τον τρόπο που αντιλαμβάνεται το παιχνίδι στο εσωτερικό… Οταν λοιπόν στο εσωτερικό είναι ο απόλυτος κυρίαρχος, επιτυγχάνοντας μόνο νίκες και επιχειρεί την ίδια προσέγγιση στις εξωτερικές σχέσεις, το αποτέλεσμα είναι το αντίθετο: βιώνει συνεχείς ήττες. Μαθαίνει πολύ αργά, ενώ ταυτόχρονα –λόγω της αλαζονείας του– αρέσκεται να ρισκάρει, ερχόμενος συχνά σε αντιπαράθεση με χώρες όπως η Ρωσία, οι ΗΠΑ, το Ιράν». Για τον συνομιλητή μου, «είναι εξαιρετικά δύσκολο για κάποιον με αυτά τα χαρακτηριστικά, να χωνέψει τη μετατροπή της μικρής Κύπρου σε ενεργειακό παίκτη στην Ανατολική Μεσόγειο…».
Ως προς την ελληνική «ανάγνωση», ο Παν. Τσάκωνας επιμένει στη «μεγάλη εικόνα»: «Το πρόβλημα με την Τουρκία, με τη διαχρονικότητα και τις μεταλλάξεις του απαιτεί μια στρατηγική εξισορρόπησης, η οποία σε βραχυπρόθεσμο επίπεδο συνεπάγεται την ανάπτυξη ενός συνεκτικού και συγκροτημένου –και με ενιαίο τρόπο με την Κυπριακή Δημοκρατία– συστήματος διαχείρισης κρίσεων». Υπογραμμίζει, δε, πως «το κρίσιμο, τελικά, είναι ο τρόπος με τον οποίο μια χώρα, ειδικά ένα μικρό κράτος, απαντά στα προβλήματα ασφάλειας που αντιμετωπίζει. Δεν είναι το μείζον η Τουρκία, ή δεν είναι το πιο πιθανό πρόβλημα η Τουρκία. Είναι, μάλλον, τα άλλα θέματα, ακόμη και η διαχείριση ύστερα από φυσικές ή ανθρωπογενείς καταστροφές, όπως αυτή στο Μάτι. Να, τι μπορεί να κάνει ένα θεσμικό πλαίσιο που θα συνδέει τους τρεις κεντρικούς πυλώνες ασφάλειας, δηλαδή το υπουργείο Εξωτερικών, το υπουργείο Αμυνας και, φυσικά, το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη».
Κατά την προσέγγισή του, ο σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας «θα πρέπει να είναι το αυτί και το μάτι του πρωθυπουργού, αφού καλείται αφενός να διαμορφώσει επιτέλους ένα θεσμικό κείμενο για τις προτεραιότητες και τους στόχους έναντι της όποιας απειλής και, ταυτόχρονα, να συντονίσει ένα σύστημα διαχείρισης κρίσεων, που θα συνδέσει το κατακερματισμένο σημερινό πλαίσιο». Είναι προφανές πως ο κ. Τσάκωνας χαρακτηρίζει λανθασμένη την επιλογή της κυβέρνησης να περιορίσει το Συμβούλιο σε συμβουλευτικό όργανο του υπουργείου Εξωτερικών, ενώ την ίδια στιγμή διατυπώνει την ελπίδα ότι η ευκαιρία θεσμικής θωράκισης της χώρας δεν πρέπει να χαθεί στις μυλόπετρες της προεκλογικής αντιπαράθεσης, ειδικά από τη στιγμή που και η Ν.Δ. είναι θετική και έχει επεξεργασμένο σχέδιο για τη συγκρότηση του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας.
«Προτείνετε μία δομή και μία θέση που, επί της ουσίας, θα μπορεί να “καπελώνει” πρωτοκλασάτους υπουργούς. Δύσκολα πράγματα για την Ελλάδα», του επισημαίνω δηκτικά. Βάζει τα γέλια, πριν σχολιάσει: «Ε, τότε ας το αφήσουν. Μέχρι να συμβεί η επόμενη τραγωδία και να αρχίσουμε να το ξανασκεφτόμαστε. Γιατί, αυτό ακριβώς κάνουμε στη χώρα μας. Αντί για λύσεις, προτιμούμε να είμαστε σε αυτή τη συνεχή αμεριμνησία».