Αγαπημένες του λέξεις είναι το «μεράκι» και το «φιλότιμο». Αγαπά τη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη, τα ρεμπέτικα και συγκινείται κάθε φορά που ακούει τα τραγούδια της Μαρίκας Παπαγκίκα σε ηχογραφήσεις των αρχών του περασμένου αιώνα. Ρόντρικ Μπίτον, ετών 69, διακεκριμένος καθηγητής, κάτοχος επί τρεις δεκαετίες της έδρας Κοραή (Νεοελληνικής και Βυζαντινής Ιστορίας, Γλώσσας και Φιλολογίας) στο King’s College του Λονδίνου.
Το 2015 αποφάσισε να γράψει τη βιογραφία της χώρας που θεωρεί δεύτερη πατρίδα του: της Ελλάδας. To βιβλίο του «Greece: Biography of a Modern Nation» κυκλοφόρησε στην αρχή της άνοιξης (Allen Lane) και το φθινόπωρο θα είναι έτοιμη η ελληνική έκδοσή του (Πατάκης). Ο κ. Μπίτον βρέθηκε πριν από λίγες ημέρες στην Αθήνα και έδωσε διάλεξη στη βρετανική πρεσβευτική κατοικία, στο πλαίσιο της σειράς Venizelos Library Talks.
– Η βιογραφία της Ελλάδας πώς προέκυψε;
– Είμαι φιλόλογος, όχι ιστορικός. Δεν ήθελα να κάνω παράθεση των γνωστών μεγάλων γεγονότων, ούτε να αναφερθώ μόνο στους ηγέτες που με τις αποφάσεις τους καθόρισαν την πορεία της χώρας. Επίσης, σκόπιμα απέφυγα την αρχαιολατρία. Το παρελθόν της υπάρχει, και είναι αναμφισβήτητα λαμπρό, αλλά η Ελλάδα για μένα ζει και βασιλεύει, είναι παρόν και μέλλον. Είναι διαδικασία εν εξελίξει, όχι κάτι τετελεσμένο. Με ενδιέφερε να τη δω υπό το πρίσμα του βιογραφούμενου, να αναζητήσω την προσωπικότητά της. Μέσα στις σελίδες αυτής της βιογραφίας, λοιπόν, θα βρείτε και ποίηση και μουσική, αλλά και κάποιους άγνωστους «ήρωες» που συνέβαλαν στη δημιουργία αυτής της σύγχρονης χώρας – έτσι τουλάχιστον τους αντιλαμβάνομαι εγώ.
Κατά τον κ. Μπίτον, ο Ελευθέριος Βενιζέλος ήταν ο μοναδικός Ελληνας ηγέτης τον οποίο πήραν στα σοβαρά οι ξένοι.
– Θα μου πείτε μερικούς;
– Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, Φαναριώτης, κορυφαίος διπλωμάτης, αντίπαλον δέος του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και άλλων οπλαρχηγών. Ηταν πανέξυπνος –γνώριζε οκτώ γλώσσες– και πατριώτης μέχρι το μεδούλι. Μπορεί να φορούσε φράγκικα ρούχα, αλλά η καρδιά του ήταν ελληνική. Η Ιστορία τον έχει αδικήσει. Δεν έχω δει πουθενά άγαλμά του ή δρόμο με το όνομά του. Πολύ σημαντικοί ήταν επίσης ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης και ο Χαρίλαος Τρικούπης.
– Δεν αναφέρετε τον Βενιζέλο. Γιατί;
– Ο Βενιζέλος ήταν σίγουρα μεγάλος και ο μοναδικός Ελληνας ηγέτης τον οποίο πήραν στα σοβαρά οι ξένοι. Μου είναι δύσκολο να σκεφτώ ποιος άλλος το κατάφερε αυτό· ίσως ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ώς έναν βαθμό. Για τους μισούς Ελληνες ήταν θεός και για τους άλλους μισούς διάβολος. Η αλήθεια βρίσκεται ίσως κάπου στη μέση. Εκτιμώ πολλές ικανότητες και πράξεις του, αλλά βλέπω και τις αδυναμίες του. Ποιος φταίει για τον Εθνικό Διχασμό; Την πρώτη πέτρα έβαλε ο Βενιζέλος, αμέσως μετά το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με τη σύγκρουσή του με τον βασιλιά Κωνσταντίνο. Θα μπορούσε να το έχει αποφύγει. Εχοντας την πλειοψηφία στη Βουλή και με τις θαυμαστές διπλωματικές του ικανότητες, είχε τη δυνατότητα να πείσει τον Κωνσταντίνο.
Ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και Χαρίλαος Τρικούπης (πάνω) συνέβαλαν, κατά τον κ. Μπίτον, στη δημιουργία αυτής της σύγχρονης Ελλάδας.
– Λένε ότι η σημερινή Ευρώπη θυμίζει πολύ τη δεκαετία του 1930. Συμφωνείτε;
– Πράγματι, υπάρχουν κοινά στοιχεία: λαϊκισμός, εθνικισμός, απολυταρχισμός. Δείτε τον γείτονά σας, τον Ερντογάν, που συμπεριφέρεται σαν σουλτάνος. Ως προς τον εθνικισμό, πάντως, προς το παρόν η Ελλάδα –και χτυπάω ξύλο!– την έχει γλιτώσει, σε αντίθεση με την Ουγγαρία, την Πολωνία ή την Αυστρία. Η Χρυσή Αυγή έχει ένα ποσοστό το οποίο δεν φαίνεται ικανή να ξεπεράσει. Επίσης, υπάρχουν σε πολλές ευρωπαϊκές περιοχές αποσχιστικά κινήματα. Και σε αυτό διαφέρει η χώρα σας: εδώ όλοι οι πόλεμοι, εκτός από τους εμφυλίους φυσικά, στόχο είχαν την ένταξη περιοχών στη Μητέρα Ελλάδα, όχι την ανεξαρτητοποίησή τους. Δεν μπορώ να πω το ίδιο για την πατρίδα μου, τη Σκωτία. Δεν έχω κανένα εθνικιστικό κίνητρο, αλλά αν προχωρήσει το Brexit, θα ήθελα πολύ μια Σκωτία ανεξάρτητη, ώστε να παραμείνει στην Ευρώπη.
– Μια και το αναφέρατε, πώς βλέπετε τις εξελίξεις με το Brexit;
– Από το δημοψήφισμα και μετά, η κατάσταση γίνεται ολοένα και πιο περίπλοκη. Γόρδιος δεσμός, δεν λύνεται με τίποτα! Η καημένη η κυρία Μέι –δεν τη συμπαθώ καθόλου ως χαρακτήρα–, έχει προκαλέσει η ίδια τα περισσότερα προβλήματα, με την αυστηρότητά της, με τις κόκκινες γραμμές στις οποίες έχει μεγάλη αδυναμία και με τη συμφιλίωσή της με την άκρα Δεξιά…
Ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης.
– Πόσο Ευρωπαία είναι η σημερινή Ελλάδα, κύριε Μπίτον;
– Πολύ περισσότερο από τότε που την πρωτογνώρισα. Οι Ελληνες έχετε αποκτήσει μια τυπικότητα και έναν καθωσπρεπισμό που δεν υπήρχαν παλαιότερα. Βέβαια, κάτω από την επιφάνεια αμφιβάλλω αν έχουν επέλθει σημαντικές αλλαγές. Αλλάζουν οι κυβερνήσεις αλλά το σύστημα και οι νοοτροπίες μένουν ίδια.
– Η άποψή σας για τον πρωθυπουργό, Αλέξη Τσίπρα;
– Δεν τον έχω συναντήσει ποτέ. Από αυτά που βλέπω δεν μου είναι συμπαθής. Για μένα –και μάλλον δεν θα κολακευτεί αν το διαβάσει– είναι ο νέος Ανδρέας Παπανδρέου. Με αφετηρία τη λαϊκιστική άκρα Αριστερά βγήκε στην εξουσία πάνω σε ένα τέτοιο «κύμα», ήρθε αντιμέτωπος με μια σύνθετη πραγματικότητα, προσαρμόστηκε, έμαθε, επέβαλε την εξουσία του στο κόμμα του και στους κυβερνητικούς εταίρους. Δεν τον συμπαθώ, το επαναλαμβάνω, αλλά εκτιμώ αυτές τις ικανότητές του.
Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος.
– Γνωρίζοντας καλά το παρελθόν της Ελλάδας, πώς φαντάζεστε το μέλλον της, καταγεγραμμένο σε μια βιογραφία στο τέλος του αιώνα μας;
– Οσο προχωράει το παρόν, επηρεάζει το παρελθόν, το αλλοιώνει. Ενα τέτοιο βιβλίο, λοιπόν, όχι μόνο θα περιλαμβάνει γεγονότα τα οποία δεν μπορούμε να φανταστούμε, αλλά ακόμα κι αυτά που εμείς γνωρίζουμε ενδεχομένως θα τα παρουσιάζει με εντελώς διαφορετικό τρόπο. Είναι ρευστό πράγμα η Ιστορία…
– Για εσάς, τι θα θέλατε να γράφουν οι μελλοντικές εγκυκλοπαίδειες;
– Ρόντρικ Μπίτον, συγγραφέας. Μόνο αυτό. Μέσα από τη γραφή ανέκαθεν εκφραζόμουν.
