Παν. Καζάκος: Η μεσαία τάξη δεν είναι ένα «σακί γεμάτο πατάτες»

Παν. Καζάκος: Η μεσαία τάξη δεν είναι ένα «σακί γεμάτο πατάτες»

4' 25" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Θα μπορούσε να γίνει λόγος για τις «κάλπες της μεσαίας τάξης». Η «μεσαία τάξη», άλλωστε, κυριάρχησε στον δημόσιο διάλογο και οι πολιτικοί αρχηγοί σπεύδουν να τη γοητεύσουν.

«Η πολιτική συζήτηση για τη μεσαία τάξη είναι μεν κατανοητή, αλλά θεωρητικά ρηχή κατά τον βαθμό που τείνει να την αντιληφθεί ως ένα ομοιογενές σύνολο», σημειώνει στις «Συναντήσεις» ο κ. Πάνος Καζάκος. Η συζήτηση με τον ομότιμο καθηγητή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών έχει ενδιαφέρον όχι μόνον λόγω των σπουδών του (πολιτικές επιστήμες και οικονομικά, διδάκτωρ του Christan-Albrechts-Universität Kiel) ή του εύρους του διδακτικού του έργου, αλλά και εξαιτίας του γεγονότος ότι ο ίδιος αποτελεί παράδειγμα της κοινωνικής κινητικότητας της μεσαίας τάξης. Ξεκίνησε το 1963, σε ηλικία 22 ετών ως… Gastarbeiter («φιλοξενούμενος εργάτης») στην τότε Δυτική Γερμανία, σπουδάζοντας και δουλεύοντας ταυτόχρονα.

«Η μεσαία τάξη δεν είναι μόνον υπόθεση εισοδήματος», εξηγεί, καθώς το εισοδηματικό κριτήριο ευνοεί μια μονοδιάστατη αντίληψη της κοινωνικής διαστρωμάτωσης. «Επισκιάζει διαφοροποιήσεις που πηγάζουν από το κύρος μιας θέσης ή ενός επαγγέλματος, την ιδιοκτησία, τη θέση στην παραγωγική διαδικασία, το επίπεδο μόρφωσης ακόμη και την εθνότητα, πράγμα που συχνά λησμονούμε παρά το γεγονός ότι ζουν και εργάζονται σήμερα στην Ελλάδα εκατοντάδες χιλιάδες μετανάστες και πρόσφυγες», σημειώνει ο κ. Καζάκος, καταλήγοντας πως η «μεσαία τάξη» περιλαμβάνει ανθρώπους με τεράστιες διαφορές σε τρόπο ζωής, δεξιότητες, επίπεδο μόρφωσης, νοοτροπίες και ενδιαφέροντα.

Ο ίδιος εκτιμά πως κατά τη διάρκεια της κρίσης, η μεσαία τάξη υπέστη μεν ισχυρές πιέσεις και συρρικνώθηκε, αλλά τελικά άντεξε, υπό την έννοια ότι διατήρησε τη θέση της στην κοινωνική δομή της χώρας. «Αυτή η ανθεκτικότητα, μάλιστα, εξηγεί εν μέρει και μέσα από δυσδιάκριτους διαύλους γιατί ανακόπηκε η διολίσθηση σε ανελεύθερες πρακτικές», προσθέτει ο κ. Καζάκος, σημειώνοντας πως «η νομική παράδοση και ο κόσμος της –δικαστές, δικηγόροι κ.ά.– που αποτελούν ένα ισχυρό τμήμα της μεσαίας τάξης, αποδείχθηκαν τελικά ανυπέρβλητο ανάχωμα σε ανελεύθερες επιλογές, ιδίως των τελευταίων ετών».

Αλλά γιατί αυτό το πολιτικό ενδιαφέρον ειδικά για τη μεσαία τάξη; «Το ενδιαφέρον για αυτή οφείλεται εν πολλοίς στο μέγεθός της, αποτελεί τον κορμό της ελληνικής κοινωνίας», σημειώνει ο κ. Καζάκος, μέχρι πριν από ένα έτος μέλος της επιστημονικής επιτροπής του Γραφείου Προϋπολογισμού στη Βουλή. Αρα, ο ένας λόγος είναι ότι η μεσαία τάξη… βγάζει κυβέρνηση.

«Ενας ακόμα λόγος αυξημένου ενδιαφέροντος για τις τύχες της μεσαίας τάξης είναι, ας πούμε, ιδεολογικός», συνεχίζει ο συνομιλητής μου, αναδεικνύοντας την παράμετρο της «μεσαίας τάξης» ως στυλοβάτη της Δημοκρατίας: «Δεν είναι λάθος η υπόθεση αυτή… Παραδείγματος χάριν, υποστηρίζεται ότι το οικονομικό θαύμα της Γερμανίας οφείλεται στο Mittelstand. Επίσης, η ιστορική εμπειρία δείχνει ότι πράγματι μια φτωχοποίηση μεσαίων στρωμάτων μπορεί να τα στρέψει σε πολιτικούς σχηματισμούς που απορρίπτουν τη Δημοκρατία και τη –με αυτή συνυφασμένη– κουλτούρα της οικονομικής ελευθερίας, ανοιχτής κριτικής και του κράτους δικαίου. Η οικονομική δυσπραγία ριζοσπαστικοποιεί γενικά, καθώς διαψεύδονται προσδοκίες για άνοδο στην κοινωνική κλίμακα, για καλύτερο μέλλον των παιδιών κ.λπ. Συμπτώματα μιας τέτοιας τάσης ριζοσπαστικοποίησης είχαμε και στην Ελλάδα την εποχή των λεγόμενων “μνημονίων”. Την περίοδο 2010-12 αναπτύχθηκε το κίνημα των αγανακτισμένων και διευρύνθηκαν τα ρυάκια του δεξιού και αριστερού πολιτικού εξτρεμισμού».

Αυτή, λοιπόν, η μεσαία τάξη θα βρεθεί στην κάλπη και, το βράδυ της Κυριακής, άπαντες θα σπεύσουν να αποκωδικοποιήσουν το μήνυμά της. «Η μεσαία τάξη δεν είναι ένα ομοιογενές σύνολο, επομένως, ούτε ενιαίο πολιτικό και οικονομικό μπλοκ. H μεσαία τάξη περιλαμβάνει ετερόκλητα στοιχεία, και, πάντως, παραφράζοντας τον Μαρξ, δεν είναι ένα “σακί γεμάτο πατάτες”», σημειώνει ο Παν. Καζάκος. Ο όρος, δε, για τον πολύπειρο καθηγητή, συγκαλύπτει την ετερογένεια των μερών της και τις διαφορές συμφερόντων: «Αν δεχθούμε, παραδείγματος χάριν, ότι ένα μέρος της δημόσιας υπαλληλίας τοποθετείται στη μεσαία τάξη, τότε γίνεται φανερό ότι ενδιαφέρεται για μισθολογικές αυξήσεις, υψηλές συντάξεις, επιδόματα και άλλες διευκολύνσεις, που όμως χρηματοδοτούνται εν μέρει από τους φόρους άλλων, συμπεριλαμβανομένων και των ελευθέρων επαγγελματιών».

Ο κ. Καζάκος, ο οποίος κατά τη διάρκεια των σπουδών και της παραμονής του στη Γερμανία ώς το 1974 είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στην οργάνωση των Ελλήνων εργαζομένων και φοιτητών σε Βρέμη και Κίελο, υπογραμμίζει πως ο όρος «μεσαία τάξη» χρησιμοποιείται με κάποια δόση εξιδανίκευσης, «όπως, άλλοτε, το “προλεταριάτο”»: «Σίγουρα, υπήρξαν και υπάρχουν δυναμικά τμήματα με τυπικό παράδειγμα τις νεοφυείς επιχειρήσεις… αλλά δεν πρέπει να παραβλέπουμε πάσης φύσης δομικά και συμπεριφορικά προβλήματα». Επικαλείται, προς τούτο, τον Αρίστο Δοξιάδη («Το αόρατο ρήγμα», Ικαρος, 2013), σύμφωνα με τον οποίο «σε καμιά άλλη χώρα του ΟΟΣΑ δεν υπάρχουν τόσο πολλοί αυτοαπασχολούμενοι και τόσα μικροαφεντικά όπως στην Ελλάδα. Οι επιχειρήσεις δεν μεγαλώνουν, διότι οι μικρές παρανομούν ευκολότερα. Η ρυθμιστική προστασία επίσης διογκώνει τον αριθμό των απασχολουμένων σε μεσοαστικά επαγγέλματα και σε συνδυασμό με το εκπαιδευτικό σύστημα δημιουργεί αφενός υπεράριθμους επαγγελματίες (δικηγόρους, γιατρούς κ.ά.) και αφετέρου ελλείψεις σε άλλες ειδικότητες». Ο κ. Καζάκος υπενθυμίζει πως, πολύ συχνά, οργανωμένα τμήματα της μεσαίας τάξης αντέδρασαν «αμυντικά» σε κάθε εκσυγχρονισμό του κανονιστικού πλαισίου.

Αν και απορρίπτει τον εξωραϊσμό, ο ίδιος σημειώνει πως «η φορολογική ελάφρυνση της μεσαίας τάξης είναι αναμφίβολα αναγκαία». Σπεύδει, ωστόσο, να επισημάνει πως «προβαλλόμενη ως μοναδικός στόχος, η ελάφρυνση αυτή μπορεί να συντηρεί ψευδαισθήσεις για το μέλλον. Η φορολογική πτυχή επισκιάζει εντέλει τα πολλά, σύνθετα και διαφορετικά προβλήματα στο εσωτερικό της μεσαίας τάξης, καθώς και τη σημασία του ρυθμιστικού συστήματος και των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων». «Χρειάζεται τώρα να υπενθυμίσουμε πάλι την παθολογία της φοροδιαφυγής και της μαύρης εργασίας;» με ερωτά υπαινικτικά, πριν καταλήξει: «Κατά τη γνώμη μου, η φορολογούμενη μεσαία τάξη ανήκει στην κατηγορία εκείνων των εννοιών που, χωρίς περαιτέρω αποσαφηνίσεις, δεν μας βοηθούν πλέον να καταλάβουμε όσα συμβαίνουν πραγματικά».

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή