Στο άκουσμα του όρου «θρησκευτικός τουρισμός», το μυαλό συνήθως πηγαίνει σε ένα γκρουπ ηλικιωμένων που μπαινοβγαίνουν στο πούλμαν, κάνοντας στάσεις σε εκκλησίες. «Αυτή η εικόνα είναι ένα ελληνικό κλισέ που έχει αλλάξει», σχολιάζει η 33χρονη Ευανθία Καραβέντζα, διπλωματούχος ξεναγός και αρχαιολόγος, που εργάζεται ως ελεύθερη επαγγελματίας. Την επιλέξαμε ως νέα και σύγχρονη ξεναγό, η οποία σχεδιάζει αυθεντικές εμπειρίες για προσκυνητές και ταξιδιώτες που ενδιαφέρονται για μνημεία θρησκευτικής σημασίας, για να δούμε μέσα από τη φρέσκια ματιά της πώς σκιαγραφείται το τοπίο μιας από τις πιο δυναμικές αγορές της παγκόσμιας τουριστικής βιομηχανίας.
Με ποια στερεότυπα είναι συνδεδεμένος ο θρησκευτικός τουρισμός;
Στην Ελλάδα επικρατεί ακόμη η αντίληψη ότι ο θρησκευτικός τουρισμός συνδέεται με το ορθόδοξο χριστιανικό δόγμα, ωστόσο ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια τα φημισμένα μνημεία θρησκευτικού ενδιαφέροντος προσελκύουν επισκέπτες από όλο τον κόσμο, ανεξαρτήτως του αν πιστεύουν ή όχι και σε ποιον. Ακόμα ένα στερεότυπο αφορά την ηλικία των ταξιδιωτών. Η πραγματικότητα δείχνει ότι δεν είναι μόνο άτομα μεγάλης ηλικίας που ταξιδεύουν σε οργανωμένα γκρουπ, αλλά και νεαρής ηλικίας επισκέπτες, οι οποίοι, είτε μόνοι είτε με την οικογένεια είτε με τους φίλους τους, θέλουν να ανακαλύψουν χώρους ή αξιοθέατα με θρησκευτικές και ιστορικές αναφορές. Τέλος, παρά το γεγονός ότι πολλοί θεωρούν πως ο αριθμός των ταξιδιωτών αυξάνεται μόνο το καλοκαίρι, το Πάσχα και τα Χριστούγεννα, αξίζει να σημειωθεί ότι παρατηρείται αυξημένη κίνηση σε αυτά τα μνημεία κατά τη διάρκεια όλου του έτους.
Η πίστη ή η ταξιδιωτική εμπειρία είναι το κίνητρο για μια θρησκευτική περιήγηση;
Από τα προϊστορικά χρόνια, ο άνθρωπος αναζητά το θείο, αποσκοπώντας στη σωτηρία της ψυχής του. Οι ναοί αποτελούν γι’ αυτόν το μέσο εξύψωσής του με τον Θεό, αλλά και έναν τόπο ψυχικής κάθαρσης, γαλήνης, όπου τα πάθη καταλύονται. Θεωρώ πως η πίστη σχετίζεται με την ταξιδιωτική εμπειρία και ότι σε μεγάλο βαθμό αλληλοσυμπληρώνει η μία την άλλη. Οι δύο βασικές κατηγορίες ταξιδιωτών που ενδιαφέρονται για θρησκευτικές περιηγήσεις είναι οι ταξιδιώτες-προσκυνητές, που θέλουν να ανακαλύψουν κάτι καινούργιο σχετικά με την πίστη τους, και οι ταξιδιώτες-εξερευνητές, που επιθυμούν να διεισδύσουν σε βάθος στους διαφορετικούς τρόπους ζωής, στα ήθη και στα έθιμα του εκάστοτε προορισμού που επισκέπτονται.
Από ποιες χώρες προέρχονται οι περισσότεροι και τι ηλικίας είναι;
Την τελευταία δεκαετία παρατηρείται μαζική προσέλευση ορθόδοξων χριστιανών από χώρες της ανατολικής Ευρώπης, αλλά και από τη Ρωσία, όπως επίσης και καθολικών από χώρες της Λατινικής Αμερικής. Πολλοί είναι μέλη οργανωμένων ομάδων από ενορίες ή από άλλα θρησκευτικά κέντρα. Πρόσφατη έρευνα έδειξε πως οι ταξιδιώτες-προσκυνητές ηλικίας 35-55 ετών πραγματοποιούν ταξίδια με αφορμή μια θρησκευτική γιορτή σε ένα μοναστήρι, αναζητώντας έναν τρόπο πνευματικής ανανέωσης.
Παίζει ρόλο η εξωστρέφεια στην ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού ή υπάρχουν επιφυλάξεις και συντηρητισμός;
Τα στοιχεία δείχνουν ότι περίπου 300 εκατ. άνθρωποι ταξιδεύουν κάθε χρόνο σε θρησκευτικούς τόπους είτε λόγω προσωπικού τάματος είτε για λόγους αναψυχής. Μιλάμε για τζίρο 15 δισ. ευρώ στον τομέα του τουρισμού σε παγκόσμια κλίμακα. Επομένως, η εξωστρέφεια των υπεύθυνων φορέων με γνώμονα τη βιώσιμη ανάπτυξη της δυναμικής αγοράς του θρησκευτικού τουρισμού είναι πλέον επιβεβλημένη. Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, η θρησκεία οφείλει να αντιμετωπίζεται ως στοιχείο πολιτισμικό και ιστορικό, μακριά από συντηρητισμούς και μικροπολιτικές. Επιπλέον, σημαντικό ρόλο παίζουν οι υποδομές – η προσβασιμότητα στα θρησκευτικά μνημεία και η ύπαρξη σύγχρονων καταλυμάτων και εστιατορίων. Η εξωστρέφεια και οι υποδομές είναι βασικές προϋποθέσεις για να καταφέρει μια πόλη με θρησκευτική ιστορία να γίνει, από στάση λίγων ωρών, προορισμός. Το άνοιγμα της Ελλάδας σε νέες ταξιδιωτικές αγορές, όπως η Ινδία, η Κίνα, η Αυστραλία, την καθιστά ικανή να ανταγωνιστεί στο μέλλον χώρες που έχουν παράδοση στον θρησκευτικό τουρισμό, όπως είναι η Ιταλία, το Ισραήλ και η Τουρκία. Η Τουρκία, βέβαια, είναι ένας από τους ανταγωνιστικότερους ταξιδιωτικούς προορισμούς στη Μεσόγειο, μιας και συνδυάζει πλούσιο πολιτιστικό πλούτο, πιο οργανωμένη τουριστική στρατηγική προώθησης των μνημείων της και παροχή υψηλής ποιότητας ξενοδοχειακών υπηρεσιών σε πολύ οικονομικές τιμές – αρκετά χαμηλότερες από τα αντίστοιχα ελληνικά πακέτα.
Με ποιους τρόπους μπορεί να ζήσει κάποιος μια αυθεντική εμπειρία, συνδυάζοντας θρησκευτικές περιηγήσεις με άλλες εναλλακτικές δραστηριότητες;
Η Ελλάδα είναι μια ευλογημένη χώρα, η οποία, λόγω της γεωγραφικής θέσης, της μορφολογίας, του μεσογειακού κλίματος και των προϊόντων της, αποτελεί ανεξάντλητο πεδίο εναλλακτικών δραστηριοτήτων. Είναι εύκολο να συνδυαστεί μια επίσκεψη σε έναν χώρο θρησκευτικού ενδιαφέροντος με μια μοναδική γαστρονομική εμπειρία, μια πεζοπορία ή ένα ιαματικό λουτρό. Με αυτόν τον τρόπο, ο επισκέπτης μπορεί να μυηθεί καλύτερα και σε βάθος στα μυστικά του κάθε τόπου, να γνωρίσει την αυθεντική πλευρά της Ελλάδας και να φύγει με την προσμονή και την επιθυμία να επιστρέψει.
Ενδεικτικό παράδειγμα προορισμού που ικανοποιεί πολλά προφίλ ταξιδιωτών είναι τα Μετέωρα. Το ταξίδι ξεκινάει με έντονη θρησκευτική κατάνυξη σε ένα από τα έξι μοναδικά μοναστήρια, ακολουθεί μια ήπια πεζοπορική διαδρομή στα καταπράσινα δάση της περιοχής, για να καταλήξει σε μία από τις παραδοσιακές ταβέρνες στο χωριό Καστράκι, όπου θα γευτεί την τοπική κουζίνα, και ενδεχομένως σε κάποιο από τα γειτονικά επισκέψιμα οινοποιεία για δοκιμή κρασιών. Στον Μυστρά, ο παραδοσιακός θρησκευτικός τουρισμός θα μπορούσε να συνδυαστεί με τον συνεδριακό τουρισμό, καθώς στο χωριό εδρεύει το δραστήριο Ινστιτούτο Έρευνας Βυζαντινού Πολιτισμού, όπως και με τον γαστρονομικό τουρισμό, λόγω της παραγωγής εξαιρετικού παρθένου ελαιόλαδου αλλά και της ύπαρξης του Μουσείου Ελιάς και Ελληνικού Λαδιού στη Σπάρτη.
Τι θα προτείνατε σε κάποιον που θέλει να φύγει από την πεπατημένη και να γνωρίσει τα λιγότερο δημοφιλή μνημεία;
Η Ελλάδα αποτέλεσε σταυροδρόμι πολιτισμών και θρησκειών, και η κληρονομιά των θρησκευτικών μνημείων της είναι διάσπαρτη σε ιστορικά σημεία των πόλεων, αλλά και στο απίθανο φυσικό τοπίο της ηπειρωτικής Ελλάδας και των νησιών. Θα πρότεινα στους ταξιδιώτες να ανακαλύψουν τον μαγευτικό Kίσσαβο. Σε υψόμετρο 1.080 μ., κοντά στο χωριό Ανατολή, βρίσκεται η μονή του Τιμίου Προδρόμου, μια πρωτότυπη, πολυεθνική μονή, που χρονολογείται το 1550 μ.Χ. και συνδέεται με τον Άγιο Δαμιανό εν Κισσάβω, ο οποίος οργάνωσε την κοινοβιακή μοναστική αδελφότητα που άκμαζε μέχρι και πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν η μονή εγκαταλείφθηκε και ερημώθηκε.
Αξίζει να επισκεφτεί κανείς τη μονή, την οποία ανέδειξε και συντηρεί μια πολυεθνική ομάδα γυναικών μοναχών από δώδεκα διαφορετικές χώρες, από την Αυστραλία, τις ΗΠΑ, τη Φινλανδία, την Αγγλία, τον Λίβανο, την Κύπρο, την Ελλάδα, την Εσθονία, την Ιαπωνία, τη Ρωσία και τη Γερμανία, και να κάνει μια όμορφη πεζοπορία έως το ασκηταριό του Αγίου Δαμιανού, που βρίσκεται πολύ κοντά στο μοναστήρι. Η άνοιξη και το καλοκαίρι είναι ιδανικές εποχές για να εξερευνήσει κανείς τον Όλυμπο – κατά τη γνώμη μου το πιο δυνατό brand name της χώρας, το οποίο δυστυχώς ακόμη αναζητά μια θέση στον τουριστικό χάρτη. Στο μυθικό βουνό των δώδεκα θεών, υπάρχουν εξαιρετικής καλλιτεχνικής και αρχιτεκτονικής αξίας θρησκευτικά μνημεία, που μπορούν αποτελέσουν στάσεις για ορειβάτες και περιπατητές. Επίσης, ένα city break στη Θεσσαλονίκη, στα Γιάννενα, στη Λάρισα, στην Αθήνα και στη Ρόδο είναι μια καλή αφορμή για ιχνηλάτηση της εβραϊκής κοινότητας στην Ελλάδα, μέσα από επισκέψεις στις ιστορικές συναγωγές, στα νεκροταφεία, στα μουσεία και στα σύγχρονα μνημεία.