Ο «σκληρός δίσκος» μιας γενιάς

Ο «σκληρός δίσκος» μιας γενιάς

5' 54" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Η κόρη του Ισραηλινού συγγραφέα Αμος Οζ, Φάνια Οζ-Zάλτσμπεργκερ, επισκέφθηκε την Αθήνα για να μιλήσει για την κληρονομιά που άφησε ο πατέρας της. Τη συναντήσαμε και μιλήσαμε μαζί της.

– Σκεφθήκατε ποτέ να γράψετε μυθιστορήματα;

– Εχω γράψει ιστορίες για παιδιά και παιδικά τραγούδια, αλλά για πολλά χρόνια προσπαθούσα να μείνω μακριά από τον χώρο της λογοτεχνίας. Το παιδί ενός καθηγητή γεωμετρίας δεν πρέπει να είναι ένα τρίγωνο. Δεν είμαι η μόνη, ανακάλυψα ότι πολλά παιδιά Εβραίων συγγραφέων έγιναν ιστορικοί. Αναρωτήθηκα «τι κάνω; Το βάζω στα πόδια, τρέχω να κρυφτώ από τη λογοτεχνία και πηγαίνω στα γεγονότα; Κρύβομαι από το φανταστικό, την επινόηση και πηγαίνω στην αλήθεια;». Ναι, ίσως ήταν έτσι. Εκανα σπουδές στην ευρωπαϊκή ιστορία, στη γερμανική, έκανα διδακτορικό, ο μέντοράς μου ήταν ο Αϊζάια Μπερλίν, ένας υπέροχος φιλόσοφος και έγινα ιστορικός στο πανεπιστήμιο της Χάιφα.

Μέχρι σήμερα ασχολούμαι με τον Διαφωτισμό, την ευρωπαϊκή ιστορία και την εβραϊκή κληρονομιά. Μόνο μέχρι πολύ πρόσφατα συνειδητοποίησα ότι η λογοτεχνία δεν είναι μόνον επινόηση και ότι η Ιστορία δεν είναι πάντα η αλήθεια. Και οι δύο τομείς ασχολούνται με την αλήθεια με διαφορετικούς τρόπους. Θα σας πω μια ρήση που αγαπούσε ο πατέρας μου και την επαναλάμβανε: Τα γεγονότα καμιά φορά είναι ο χειρότερος εχθρός της αλήθειας. Ο πατέρας μου έλεγε ότι ήξερε ποιος είναι ο πραγματικός λόγος που πέθανε η γιαγιά του. Η γιαγιά του πέθανε μέσα στην μπανιέρα από ανακοπή καρδιάς, αυτό έλεγε η ιατρική διάγνωση. Ο πατέρας μου, όμως, ήξερε ότι η γιαγιά του πέθανε από υπερβολική καθαριότητα. Οταν ήρθε από τη Ρωσία στην Κεντρική Ευρώπη είπε ότι ήταν πολύ βρώμικη. Μπήκε στο μπάνιο και έκανε τρία μπάνια την ημέρα, οι γιατροί την είχαν προειδοποιήσει ότι δεν της έκανε καλό, και αυτή πέθανε μέσα στην μπανιέρα. Αλλά καθαρή.

– Τι έλεγε για τον θάνατο της μητέρας του; Εχετε το όνομά της κιόλας. (Τη στιγμή της ερώτησης η κ. Οζ ψάχνει τη μητέρα της, έχει αγωνία αν είναι καλά).

– Ηταν όμορφη αλλά πολύ διαφορετική από εμένα. Ηταν πανέξυπνη αλλά πολύ θλιμμένη και μοναχική γυναίκα. Εγώ θέλω να μη σκέφτομαι έτσι τον εαυτό μου. Είμαι πολύ συναισθηματική, αλλά όχι μόνον. Το υπερβολικό συναίσθημα χωρίς τη λογική ισορροπία δεν οδηγεί πουθενά. Νομίζω ότι μοιάζω στον πατέρα μου σε αυτό και ήμασταν στενά συνδεδεμένοι πολύ πριν γράψουμε ένα βιβλίο μαζί. Oταν πέθανε, ένιωσα τον αποχωρισμό που νιώθουν τα σιαμαία αδέλφια, σαν να κόπηκε ένα μέρος του σώματός μου. Λειτουργούσε μαζί ο εγκέφαλός μας.

– Καμιά φορά η λογική δεν δημιουργεί εμπόδια στο συναίσθημα;

– Υπάρχει η ενσυναίσθηση, αυτή την ικανότητα θαυμάζω. Για παράδειγμα, όταν σκεφτόμαστε τον οικονομολόγο Aνταμ Σμιθ όλοι μας σκεφτόμαστε την ελεύθερη αγορά, αλλά όσοι τον έχουν μελετήσει γνωρίζουν ότι αυτός ο άνθρωπος δημιούργησε για την οικονομία την έννοια της συμπάθειας, της ανθρώπινης σχέσης, χωρίς αυτή την έννοια η οικονομία δεν μπορεί να λειτουργήσει. Η αλληλεπίδραση είναι πολύ σημαντική. Και αυτό δημιουργεί τον υγιή καπιταλισμό.

– Στην ηλικία των 4 ετών είπατε στον πατέρα σας ότι φοβάστε τον θάνατο και εκείνος σας είπε ότι μέχρι να μεγαλώσετε θα έχει βρει τον μαγικό τρόπο να εξαφανίσει τον θάνατο.

– Αυτό ήταν μέρος του επικηδείου που εκφώνησα για τον πατέρα μου. Τον διαβάσατε; Κοιτάξτε, πριν πεθάνει ο πατέρας μου μας ζήτησε να ταφεί μέσα στην απόλυτη σιωπή. Δεν μπορέσαμε να τηρήσουμε αυτή την επιθυμία όπως καταλαβαίνετε. Hθελα να μιλήσω για την πατρική λειτουργία του. Τότε μου είχε πει ότι «θα ανακαλύψει μιαν ανακάλυψη», έτσι ακριβώς. Oτι θα βρει τρόπο οι άνθρωποι να μην πεθαίνουν, και ότι ο μπαμπάς θα το φροντίσει. Hδη, στα 4 εγώ σκεφτόμουν, τι μου λέει; Δεν μπορεί να το κάνει αυτό. Αλλά εκείνος έδειχνε τόσο σίγουρος. Αναρωτιόμουν, λοιπόν, εάν ένας γονιός πρέπει να πει στο παιδί του κάτι τέτοιο.

Τώρα που τα ξανασκέφτομαι όλα αυτά, ίσως δεν μου είπε ψέματα ο πατέρας μου. Iσως όντως να ανακάλυψε έναν τρόπο για να μην πεθαίνουν οι άνθρωποι, αλλά διαφορετικά απ’ ό,τι το φανταζόμουν. Τώρα που έχει πεθάνει και μου έχει αφήσει πίσω του τόσα βιβλία, σημειώσεις, μεταφράσεις, τόσους αναγνώστες, τους μαθητές του, ίσως όντως νίκησε τον θάνατο. Παράκουσα την τελευταία του επιθυμία, κηδεύτηκε στο ήσυχο περιβάλλον του Κιμπούτζ ανάμεσα σε φίλους, και εκείνη τη στιγμή η μητέρα μου ξεκίνησε ένα τραγούδι που αγαπούσε, και όλοι μας αρχίσαμε να τραγουδάμε όλα εκείνα τα εβραϊκά τραγούδια της ειρήνης και της συμφιλίωσης, του ουμανισμού. Γιατί οι Εβραίοι δεν είναι μόνον αυτοί που θέλουν να κάνουν εκατοντάδες χρόνια πολέμους ή να διώξουν τους Αραβες, αλλά η επιθυμία του πατέρα μου ήταν να συνδεθούμε με τη γη, με τη γη που πασχίσαμε τόσο πολύ συνδεθούμε, να κάνουμε παιδιά και να προστατέψουμε τα παιδιά όλων από τον συνεχή πόνο.

Ξέρω ότι είναι μια τρελή επιθυμία, ο πατέρας μου πίστευε τόσο πολύ σε αυτό. Και να εφαρμοστεί επιτέλους μια κοινωνική δικαιοσύνη με τους γείτονές μας, τους Αραβες. Θα ονόμαζα την επιθυμία τού πατέρα μου σαν έναν ανθρώπινο σοσιαλισμό. Να ανακαλύψουμε τον άνθρωπο που κρύβουμε μέσα μας, βλέπετε πάλι μιλούσε για ακόμα μία ανακάλυψη. Ελπίζω για όλα αυτά, αλλά δεν είμαι καθόλου αισιόδοξη.

– Σας μίλησε ποτέ για τη μητέρα του;

– Οταν ήμουν μικρή καθόλου. Οταν μεγάλωσα ήξερα ότι ήταν η γιαγιά που πέθανε πολύ πριν γεννηθώ. Οταν έγινα 16 χρόνων, άρχισε ο πατέρας μου να γίνεται γνωστός και στο εξωτερικό, εκεί είδα ένα αμερικανικό περιοδικό στο τραπέζι μας με μια συνέντευξη του πατέρα μου. Στην εισαγωγή διάβασα ότι η μητέρα του αυτοκτόνησε. Θυμάμαι ότι αμέσως πήγα το περιοδικό στον πατέρα μου και τον ρώτησα αν είναι αλήθεια. Μου απάντησε πως είναι αλήθεια, ότι ήταν πολύ θλιμμένη και εκείνος είχε την ανάγκη να απωθήσει την ιστορία της μητέρας του για να ζήσει, να την κρύψει ακόμα και από τα παιδιά του, την κόρη του που την ονόμασε με το ίδιο όνομα. Γενικά μιλούσε ελάχιστα για τη μητέρα του. Εγώ όταν μεγάλωνα είπα μέσα μου ότι θα γίνω η δική μου Φάνια, δεν θα χτίσω τη ζωή μου κάτω από τη σκιά της.

Το 2002 κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Ιστορία αγάπης και σκότους», ήταν μάλλον έτοιμος να μιλήσει γι’ αυτό. Είχε γίνει ήδη παππούς τεσσάρων εγγονών, και μας είπε ότι θέλει να γίνει για τα εγγόνια του ο «σκληρός δίσκος» της μνήμης. Και τότε αναρωτηθήκαμε πώς γνωρίζει τι κάνει ένας σκληρός δίσκος, ήταν αναλφάβητος ως προς την τεχνολογία. Και τελικά έγινε ο σκληρός δίσκος για μια ολόκληρη γενιά.

Η μητέρα του αυτοκτόνησε ακριβώς γιατί δεν μπόρεσε να αντέξει τις προσωπικές της αγωνίες σε συνδυασμό με τις κοινωνικές, την ιστορική περίοδο μέσα στην οποία ζούσε. Δεν οφειλόταν η αυτοκτονία ούτε στον άνδρα που δεν την καταλάβαινε ούτε στη φτώχεια που ζούσαν στα Ιεροσόλυμα, ήταν επειδή όλοι οι δικοί της άνθρωποι είχαν σκοτωθεί από τους ναζί. Ολόκληρες πόλεις εξαφανίζονταν. Δεν ήταν μόνον ο ψυχισμός της, αλλά και η ιστορία που περνούσε από πάνω της.

Γι’ αυτό σας λέω, ελπίζω, χωρίς να είμαι αισιόδοξη με αυτή την έννοια. Είμαι ιστορικός άλλωστε. Δεν με ενδιαφέρει η πολιτική, αλλά θέλω να έχω δημόσια φωνή, την εκφράζω χρησιμοποιώντας τα δίκτυα, κάτι που ο πατέρας μου θα έβρισκε σοκαριστικό. Είναι ο μόνος τρόπος για εμένα να φτάσω σε ανθρώπους που δεν σκέφτονται όπως εγώ και ίσως να τους πείσω. Καμιά φορά αντιμετωπίζω κατάρες και προσβολές, αλλά συνεχίζω.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή