Πάσχα του 1986: Είμαι 8 ετών, είμαι μαζί με την αδελφή μου στο χωριό, στο σπίτι του παππού και της γιαγιάς μου, των γονιών του πατέρα μου· οι γονείς μου είναι στην Αθήνα, είναι Μεγάλη Πέμπτη και παίζουμε κρυφτό στη γειτονιά, ο ουρανός γεμάτος σκούρα σύννεφα, το τηλέφωνο στο σπίτι χτυπάει, η γιαγιά το σηκώνει, οι πρώτες ψιχάλες αρχίζουν να πέφτουν, στο τηλέφωνο η μητέρα μου και η φωνή της τρέμει, το τηλέφωνο κλείνει, η αδελφή μου τα φυλάει μαζί με ένα άλλο κοριτσάκι, η γιαγιά βγαίνει στη βεράντα και μας φωνάζει επιτακτικά, εγώ έχω κρυφτεί πίσω από το μεγάλο φορτηγό που είναι παρκαρισμένο στο αδιέξοδο και δεν θέλω να βγω, η γιαγιά επιμένει, η αδελφή μου σταματάει το παιχνίδι, παραξενευμένη που η γιαγιά τής λέει να ανέβει γρήγορα σπίτι από την «καλή» σκάλα, τη σκάλα που μόνο τις Κυριακές και τις γιορτές επιτρεπόταν να πατήσουμε.
Η μητέρα μου είχε πει στη γιαγιά μου πως στις ειδήσεις μιλούσαν για το δυστύχημα στον πυρηνικό σταθμό του Τσερνόμπιλ, πως η βροχή μπορεί να είναι ραδιενεργή, πως πρέπει να μείνουμε σπίτι μέχρι να έρθουν από την Αθήνα να μας πάρουν, πως σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να βγούμε έξω –ούτε καν για τον αυριανό Επιτάφιο– και πως ο παππούς πρέπει να φροντίσει να έχουμε προμήθειες στο σπίτι. Ολα αυτά που τόσο έντονα θυμάμαι είναι αδύνατον να τα έχω βιώσει με αυτό τον τρόπο: η μητέρα μου ορκίζεται πως ήμασταν στην Αθήνα εκείνο το Πάσχα, η αδελφή μου πως δεν έπαιζα ποτέ κρυφτό μαζί με τα άλλα παιδιά· επιπλέον, δεν θα μπορούσα να κρύβομαι πίσω από το μεγάλο φορτηγό και ταυτόχρονα να κρυφακούω την από τηλεφώνου κουβέντα ανάμεσα στη μητέρα και τη γιαγιά μου. Μνήμη όμως δεν είναι αυτό που έχει συμβεί· μνήμη είναι οι αφηγήσεις με τις οποίες έχουμε επιλέξει να ζούμε. Και εκείνο το δυστύχημα στον πυρηνικό σταθμό «Β. Ι. Λένιν» του Τσερνόμπιλ είναι μια ισχυρή, προσωπική και συλλογική, μνήμη κι ας έφτασαν σε εμάς με τόση καθυστέρηση τα άσχημα νέα.
Με αυτή την έντονη (αληθινή ή επίπλαστη) μνήμη οδηγό, με το συγκλονιστικό «Voices from Chernobyl» της Αλεξέγιεβιτς διαβασμένο ξανά και ξανά, και με ντοκιμαντέρ και φωτογραφικές μαρτυρίες αποθηκευμένες στον υπολογιστή μου, ξεκίνησα να γράφω το δεύτερο βιβλίο μου, «Ρηχό νερό, σκιές» (Κίχλη, 2019). Συνειδητά δεν χρησιμοποίησα την έκρηξη του αντιδραστήρα Νο 4 στο προσκήνιο της αφήγησης, αλλά την άφησα να αιωρείται ημιδιάφανη στο φόντο. Ετσι, αυτό το καθοριστικό γεγονός του 1986 –καθοριστικό για την Ευρώπη και τον κόσμο– βρίσκει τους κατοίκους του Πρίπιατ, της πόλης-δορυφόρου του πυρηνικού σταθμού, να κοιμούνται, να λογομαχούν, να ερωτοτροπούν ή να παλεύουν με τους εαυτούς και τους δαίμονές τους. Και η αφήγηση τους ακολουθεί για τέσσερα ακόμη 24ωρα. Λειτουργώντας ως τομή στον χώρο και στον χρόνο για τον αναγνώστη, ως το πέτασμα που διαχώρισε ανεπιστρεπτί το πριν από το μετά της ζωής των ηρώων του βιβλίου, η καταστροφή στο Τσερνόμπιλ συνομιλεί με το «Ο,τι είναι παρελθόν, είναι πρόλογος» του Σαίξπηρ στην προμετωπίδα του βιβλίου. Και καθώς η λογοτεχνία είναι εδώ για να μας θυμίζει κρίσιμα ερωτήματα (και όχι για να τα απαντά), το ερώτημα που διαπερνά το βιβλίο είναι το εξής: πώς συνομιλεί το βιωμένο παρελθόν με το παρόν και πως, εν τέλει, το προοικονομεί;
* Ο κ. Ακης Παπαντώνης είναι μοριακός βιολόγος, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Goettingen. Το δεύτερο βιβλίο του, το σπονδυλωτό μυθιστόρημα «Ρηχό νερό, σκιές» (Κίχλη, 2019), κυκλοφόρησε πρόσφατα, ενώ για το πρώτο του βιβλίο, τη νουβέλα «Καρυότυπος» (Κίχλη, 2014), τιμήθηκε με το βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Πεζογράφου του ηλεκτρονικού περιοδικού «Διαβάζω» (2015).