Βαθιά πολιτική, σύνθετη και πολυεπίπεδη ως προς τα ζητήματα που θίγει και τον τρόπο που αυτά μεταφράζονται σε σκηνική πραγματικότητα, η παράσταση «Οι αγνοούμενοι» του Mapa Teatro από την Κολομβία εγγράφεται στις πολύ καλές στιγμές του εν εξελίξει φετινού Φεστιβάλ Αθηνών.
Οσοι από τους θεατές της παράστασης είχαν διαβάσει Εντουάρντο Γκαλεάνο, εκείνο το παλιό δίτομο «Οι ανοιχτές φλέβες της Λατινικής Αμερικής» (1981, εκδ. Θεωρία, 1982) ή το «Eνας κόσμος ανάποδα» (1998, εκδ. Στάχυ, 2000), θα αναγνώρισαν τις ιστορικές, κοινωνικές και πολιτικές αναφορές που διατρέχουν τη μεταδραματική γλώσσα της παράστασης.
Αν μάλιστα ήταν εξοικειωμένοι με την παρακαταθήκη του λεγόμενου «μαγικού ρεαλισμού» στη λατινοαμερικανική λογοτεχνία, θα διαπίστωσαν την επίδρασή του στη δραματουργία, έτσι όπως στιγμές «πραγματικότητας» εντάσσονται στην υπερρεαλιστική σκηνική δράση, με την ελευθερία, την παρανοϊκή και τρομακτική, των ονείρων. Πώς αλλιώς να μπορέσουν οι καλλιτέχνες της ομάδας να μιλήσουν για δύσκολα πολιτικά θέματα, όπως η διάχυση της ευθύνης για τα ασύλληπτου μεγέθους, ποσοτικού και «ποιοτικού», εγκλήματα που έγιναν στην Κολομβία τα τελευταία 60 χρόνια; Ή για θέματα-ταμπού, όπως η παραγωγή και εμπορία της κοκαΐνης, βασικού πλουτοπαραγωγικού προϊόντος της χώρας και αιτία του «πολέμου των ναρκωτικών» που έχει στοιχίσει χιλιάδες ανθρώπινες ζωές;
Ενα μικροαστικό σαλόνι, οι δρόμοι και το ξενοδοχείο μιας μικρής πόλης και μια χασιέντα κάπου στην τροπική ζώνη της Κολομβίας –καταφύγιο του διαβόητου βαρώνου της κόκας Πάμπλο Εσκομπάρ– είναι οι βασικοί χώροι δράσης. Κάποιας μορφής γιορτή βρίσκεται σε εξέλιξη, αλλά η εορταστική ατμόσφαιρα νιώθεις ότι εγκυμονεί βία και θάνατο. Είναι πράγματι δεξιοτεχνικός ο τρόπος που περνάει στην παράσταση η αίσθηση της διαρκούς απειλής, της βεβαιότητας ότι τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται. Οτι τα πυροτεχνήματα της γιορτής και τα εκρηκτικά του πολέμου είναι από την ίδια ύλη.
Στο πρώτο μέρος, τα μέλη μιας οικογένειας(;) είναι συγκεντρωμένα γύρω από το ραδιόφωνο. Δεν μιλούν μεταξύ τους. Η φωνή από το ράδιο με πικρό χιούμορ διακρίνει τη ταξική διάσταση της γλώσσας, το διαφορετικό νόημα που έχουν για την άρχουσα τάξη και τον λαό λέξεις όπως «δημοκρατία», «ολιγαρχία», «βία» και «επανάσταση». Η φράση που επανέρχεται κάθε τόσο, «Φτάνει πια το καρναβάλι, ήρθε η ώρα της επανάστασης», δεν επιτρέπει παρανοήσεις: τα τρία αδέλφια Αμπντερχάλντεν (Κολομβιανοί με ελβετική καταγωγή), που αποτελούν τον πυρήνα του Mapa Teatro, αναφέρονται στη ματωμένη σύγχρονη ιστορία της Κολομβίας. Από το 1964 έως το 2017 το νόμιμο κράτος, «ξένες δυνάμεις», στρατός και παραστρατιωτικοί, αριστεροί αντάρτες του FARC (Fuerzas Armadas Revolucionarias de Colombia) και, βέβαια, η μαφία της κοκαΐνης ενεπλάκησαν σε ένα ανελέητο χρονικό βασανιστηρίων, εξαφανίσεων, δολοφονιών που σημάδεψαν τη ζωή, τη συμπεριφορά, τον ψυχισμό των ανθρώπων της πολυφυλετικής αυτής χώρας. Να θυμάσαι ή να ξεχνάς; Να τιμωρήσεις ή να συγχωρέσεις; Ο φόβος για νέα κεφάλαια βίας και τρομοκρατίας οδήγησε σε συμβιβασμούς που γεννούν άλυτα διλήμματα. Αν μένει ατιμώρητος ο δικτάτορας και τα εγκλήματα του καθεστώτος του και την καθεστηκυία τάξη στηρίζει το λαθρεμπόριο της κόκας (αλλά με εκατομμύρια ναρκοδολαρίων φαίνεται ότι χρηματοδοτούνταν οι δραστηριότητες παραστρατιωτικών και ανταρτών), πώς να μη γίνει ποπ είδωλο ο Πάμπλο Εσκομπάρ, που είτε από φιλανθρωπία είτε από φιλοδοξία (επιθυμώντας να διαδραματίσει ρόλο στην πολιτική ζωή της χώρας του) έχτισε νοσοκομεία και σπίτια για τους φτωχούς;
Το τροπικό δάσος (η πιο «αγνή» περιοχή της Κολομβίας, σε αντιδιαστολή με την «ηθική της ζούγκλας», που χαρακτήρισε τη δράση εκπροσώπων της πολιτικής/στρατιωτικής τάξης αλλά και του οργανωμένου εγκλήματος), που και σε άλλες παραστάσεις του Mapa Teatro βρίσκει τρόπο να χωρέσει, δεν λείπει από τους «Αγνοούμενους». Και να ’τες πάλι μάσκες του Μαρξ, του Λένιν, του Τσε και του Κάστρο, που φορούν οι ηθοποιοί για να θυμίσουν ότι η ιστορία της Λατινικής Αμερικής τον 20ό αιώνα καθορίστηκε από την αποικιοκρατία και τους ένοπλους αγώνες εναντίον της. Η ουτοπία της επανάστασης απορροφήθηκε από το καρναβάλι. Aλλά μόλις χθες άνθρωποι θυσιάζονταν στο όνομά της.
Απροσπέλαστο στο κοινό που προσήλθε αδιάβαστο είναι το δεύτερο μέρος του τριπτύχου, που αναφέρεται στο πώς γιορτάζουν τη 28η Δεκεμβρίου, την ημέρα των «Αγίων Αθώων» στο Guapi, μια μικρή πόλη στα νοτιοδυτικά, δίπλα στον Ειρηνικό. Στους δρόμους, άντρες ντυμένοι γυναίκες μαστιγώνουν όσους δεν έχουν μεταμφιεστεί. Γιορτή συνδεδεμένη με τους Αφροαμερικανούς δούλους, ένας εξορκισμός ενάντια στη βία και στην καταπίεση, δεν γίνεται εύκολα «κατανοητή» από τη λευκή τουρίστρια που φθάνει στην πόλη, αλλά δεν της επιτρέπεται να βγει από το ξενοδοχείο. Η «αθωότητα» της γυναίκας δεν χωράει στη βίαιη τελετουργία της γιορτής, που τροφοδοτείται από το παλιό άγος.
Το τρίτο μέρος των «Αγνοουμένων» βασίζεται σε έναν μύθο για τον Εσκομπάρ. Την ημέρα που σκοτώθηκε (2/12/1993) βρέθηκε στην τσέπη του, λένε, ένα κείμενο που ήρθε στην κυριότητα της CIA (με την οποία ο γιος του έχει πει ρητώς ότι συνεργαζόταν κανονικά και με το αζημίωτο για να εξάγει κόκα από την Κολομβία στις ΗΠΑ). Σε αυτήν την ομιλία που δεν έγινε ποτέ επιχειρηματολογούσε για την ανάγκη να νομιμοποιηθούν τα ναρκωτικά σε όλον τον κόσμο, αφού ο «πόλεμος κατά των ναρκωτικών» δεν έχει αποτέλεσμα.
Η κινηματογραφική ροή των εικόνων και η ηχητική δραματουργία (θραύσματα ραδιοφωνικών εκπομπών, το μαρς που παίζουν οι ηθοποιοί με τύμπανα και μεταλλόφωνα, τραγούδια του ’60 από δίσκους, ο μουσικός από την μπάντα που διασκέδαζε τον Εσκομπάρ, ο ράπερ και η ηθοποιός που ερμηνεύει το τραγούδι της κοκαΐνης) είναι υποδειγματικές σε αυτήν την ιδιαίτερη παράσταση, ακόμη μία απόπειρα των νεότερων δημιουργών της Κολομβίας να κατανοήσουν και να συμφιλιωθούν με την εξαιρετικά δύσκολη ιστορία της χώρας τους. Οι φλέβες της Κολομβίας, και της Λατινικής Αμερικής, παραμένουν ανοικτές.