Τέχνασμα είναι η θεωρία της σύγκρουσης πολιτισμών

Τέχνασμα είναι η θεωρία της σύγκρουσης πολιτισμών

3' 30" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Το σύγγραμμα του Σάμιουελ Χάντιγκτον, με τίτλο «Η σύγκρουση των πολιτισμών», προκάλεσε το 1993 άμεσο ενδιαφέρον και σωρεία συζητήσεων. Το άρθρο είχε ως στόχο να παράσχει στους Αμερικανούς μια θεώρηση της νέας μορφής των διεθνών σχέσεων στη μετα-Ψυχροπολεμική εποχή, όπως αναφέρει σε άρθρο στη γαλλική εφημερίδα Le Monde ο Εντουαρντ Σαΐντ.

Ο Χάντιγκτον ισχυρίσθηκε ότι ο κύριος άξονας των συγκρούσεων στη σύγχρονη εποχή θα μετατοπισθεί από την πολιτική και την οικονομία. Τα πολιτισμικά ζητήματα είναι εκείνα που θα γίνουν αντικείμενο των νέων συγκρούσεων. «Οι συγκρούσεις πολιτισμών θα κυριαρχήσουν στην παγκόσμια πολιτική σκηνή», ανέφερε χαρακτηριστικά ο Χάντιγκτον στο επίμαχο κείμενό του.

Η συγκρουσιακή θεωρία προϋποθέτει την υπεραπλουστευμένη ύπαρξη δύο ευρύτατων και ισχυρών μετώπων, εκείνου του Χριστιανισμού και εκείνου του Ισλάμ. Ο Χάντιγκτον μοιάζει να αδιαφορεί για τις εσωτερικές συγκρούσεις και αντιθέσεις που εμφανίζονται στο μουσουλμανισμό, επιλέγοντας την υπεραπλουστευτική και δημαγωγική άποψη, που περιγράφει τους πολιτισμούς ως μονολιθικούς. Χρέος του πολιτικού κόσμου της Δύσης, σύμφωνα με τον Χάντιγκτον, είναι η διασφάλιση της κυριαρχίας του δυτικού τρόπου ζωής και σκέψης, έναντι των ανατολικών προτύπων.

Ο Αμερικανός πανεπιστημιακός είναι στην πραγματικότητα ένας ιδεολόγος. Επιθυμεί να προσδώσει στον πολιτισμό και την ιδεολογία γνωρίσματα που δεν διαθέτουν: το μονολιθικό και ερμητικά κλειστό χαρακτήρα, απαλλαγμένο από τα ιστορικά και ιδεολογικά ρεύματα, που χαρακτηρίζουν την ανθρώπινη εξέλιξη. Οι τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου αξιοποιήθηκαν από μεγάλη μερίδα του πολιτικού κόσμου, ως επιχειρήματα υπέρ της ορθότητας των θεωριών του Χάντιγκτον. Αντί οι πράξεις αυτές να χαρακτηρισθούν γι’ αυτό που πράγματι είναι: η υιοθέτηση μεγαλοϊδεατισμού από μικρές οργανώσεις φανατικών έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης από διαφορετικούς πολιτικούς κύκλους, όπως την πρώην πρωθυπουργό του Πακιστάν Μπεναζίρ Μπούτο και τον Ιταλό πρωθυπουργό Σίλβιο Μπερλουσκόνι, οι οποίοι υπερθεμάτισαν γύρω από τα ενδογενή προβλήματα του Ισλάμ.

Γιατί, όμως, δεν γίνονται παραλληλισμοί της Αλ Κάιντα με τρομοκρατικές οργανώσεις, όπως των Νταβιντιανών του Τέξας, της αίρεσης του Τζίμι Τζόουνς στη Γουιάνα ή του Αούμ Σιρικίο στην Ιαπωνία;

Τα κύρια άρθρα του δυτικού Τύπου δεν εγκαταλείπουν τους παραλληλισμούς με το έργο του Χάντιγκτον. Στόχος των δημοσιευμάτων αυτών είναι η πυροδότηση κλίματος αντιπαράθεσης μεταξύ των Δυτικών αναγνωστών και του υποτιθέμενου ισλαμικού κινδύνου. Η δήλωση του Μπερλουσκόνι ότι «το Ισλάμ έχει αποδείξει την ανικανότητά του να αποτελέσει μέρος του μοντερνισμού», αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα επικίνδυνης ρατσιστικής γενίκευσης.

Ο συγγραφέας Γιόζεφ Κόνραντ είναι εκείνος που διέλυσε αυτούς του μύθους με το περίφημο ημι-βιογραφικό βιβλίο του «Στην καρδιά του Σκότους», όπου παρουσιάζει το ηθικό τέλμα στο οποίο βουλιάζει ο Δυτικός άνθρωπος στην αναζήτησή του για πλουτισμό στη Μαύρη Ηπειρο του 19ου αιώνα. Ο Νίτσε και ο Φρόιντ απέδειξαν, άλλωστε, ότι ακόμη και οι κοινωνίες που βρίσκονται σε σύγκρουση πετυχαίνουν μεγάλο βαθμό αλληλοσύνδεσης, επηρεάζοντας η μία την άλλη. Η συγκεχυμένη μορφή της παρούσας αντιπαράθεσης, όμως, ώθησε τους Αμερικανούς επισήμους να ομιλούν για σταυροφορία, μάχη του Καλού με το Κακό, της ελευθερίας με τον φόβο, τις πρώτες ημέρες μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Εκτοτε παρατηρήσαμε σαφή αποκλιμάκωση της ρητορικής αυτής, αν και το λαϊκό αίσθημα στις ΗΠΑ έχει πλέον στραφεί οριστικά κατά των Αράβων και των μουσουλμάνων. Η έντονη παρουσία του μουσουλμανικού στοιχείου στα κράτη της Δύσης ενισχύει το πρόβλημα. Το Ισλάμ δεν βρίσκεται πλέον στις παρυφές του δυτικού πολιτισμού, καθώς μουσουλμανικοί πληθυσμοί αποτελούν σημαντικές μειονότητες στα περισσότερα δυτικά κράτη. Γιατί, όμως, αυτή η παρουσία θεωρείται τόσο απειλητική; Καταχωνιασμένη στον εθνικό ψυχισμό βρίσκεται η ανάμνηση των πρώτων μεγάλων αραβοϊσλαμικών κατακτήσεων του 7ου αιώνα, οι οποίες έδωσαν οριστικό τέλος στη μεσογειακή ενότητα, επιτρέποντας την ανάδειξη νέων κέντρων εξουσίας στην Κεντρική Ευρώπη (Γερμανία και Γαλλία του Καρλομάγνου), των οποίων αποστολή κατέστη η προστασία του δυτικού κόσμου από τους πολιτισμικούς εχθρούς του.

Οι τεχνητοί διαχωρισμοί μεταξύ Δύσης και Ανατολής δεν είναι πλέον βάσιμοι, ιδιαίτερα σε μια ιστορική περίοδο, που χαρακτηρίζεται από ιδεολογική και πολιτική ρευστότητα. Αν και ζούμε σε μια μεταβατική περίοδο, είναι προτιμότερο να σκεφτόμαστε συλλογικά, να αγνοούμε την ισχύ, προς όφελος της πνευματικής δύναμης. Ηλθε η ώρα να διαχωρίσουμε τους υποστηρικτές των καθολικής ισχύος αρχών της δικαιοσύνης, από εκείνους που επωφελούνται από την αδικία.

Τέχνασμα

Η θεωρία της Σύγκρουσης Πολιτισμών είναι ένα τέχνασμα, όπως και εκείνο του Πολέμου των Κόσμων, της περίφημης ραδιοφωνικής εκπομπής του Ορσον Ουέλς, η οποία είχε τρομοκρατήσει τους Αμερικανούς τη δεκαετία του 1930. Η θεωρία είναι αποτελεσματικότερη για την ενίσχυση της αμυντικής αλαζονείας, παρά για την ενδυνάμωση της κριτικής αντίληψης για την εκπληκτική πολυμορφία του σύγχρονου πολιτισμού.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή