Ηταν στο τέλος της δεκαετίας του ’50 όταν ο Μάνος Χατζιδάκις σκέφτηκε τη μουσική για το «Αστρο της Ανατολής». Στο μυαλό του είχε ένα κορίτσι συνηθισμένο, «ασήμαντο» όπως το περιγράφει, που θα μεταμορφωνόταν σε άστρο. Μπαλέτο είχε στο νου του, όταν εμπνεύστηκε τη μελωδία. Στην πορεία άλλαξε. Το κορίτσι έγινε λαμπερό, φωτεινό – έτσι κι αλλιώς, αυτό το κορίτσι είχε το δικό του άστρο…
Εξι χρόνια από την ημέρα που πρωτογράφτηκε η μελωδία, η Μελίνα Μερκούρη άκουσε το «Αστρο της Ανατολής». Εντυπωσιάστηκε και με τον γνωστό παρορμητισμό της, του ζήτησε επίμονα να ντύσει μουσικά την ταινία που γύριζε ο Ζυλ Ντασσέν εκείνο τον καιρό, το «Τοπκαπί», με συμπρωταγωνιστές της τον Πίτερ Ουστίνοφ και τον Μαξιμίλιαν Σελ.
Το αποτέλεσμα ήταν υπέροχο. Το βλέπουμε ακόμη, κι ας το θεωρούσαν οι δημιουργοί της κάπως ελαφρύ. Μια γυναίκα που λατρεύει τα διαμάντια, φτιάχνει μια συμμορία για να κλέψει από το μουσείο Τοπκαπί της Κωνσταντινούπολης ένα μαχαίρι ανεκτίμητης αξίας, στολισμένο με σμαράγδια. Περιπετειώδης κωμωδία που γυρίστηκε στην Καβάλα, την Κωνσταντινούπολη και το Παρίσι.
Οι μελωδίες του κορυφαίου Ελληνα συνθέτη, επίσης κεφάτες, με αίσθημα και φρεσκάδα, προκάλεσαν το θαυμασμό με την πρώτη κιόλας ακρόαση. Το «Αστρο της ανατολής» έγινε η βασική μελωδία στο «Τοπκαπί» και πολλά χρόνια μετά, εκεί γύρω στο 1991 με στίχους του Ακου Δασκαλόπουλου, κατέληξαν σε «Μαγικό χαλί» με τη φωνή της Φλέρυς Νταντωνάκη.
Τρεις εκδόσεις στην Αμερική
Το σάουντρακ του «Τοπκαπί», όμως, στην Ελλάδα δεν κυκλοφόρησε ποτέ. Εκδόθηκε στην Αμερική το 1964, κάνοντας την ίδια χρόνια τρεις εκδόσεις, και μέχρι τώρα αποτελεί συλλεκτικό βινύλιο για όποιον τυχερό το απέκτησε στο εξωτερικό. Αυτό το κενό έρχεται τώρα να καλύψει ο «Σείριος» -δημιούργημα του ίδιου του Μάνου Χατζιδάκι-, ο οποίος εκδίδει για πρώτη φορά στη χώρα μας αυτό το υλικό. Το cd, με τα 13 κομμάτια που αποτελούν το «Τοπκαπί» θα κυκλοφορήσει σε λίγες ημέρες, περιλαμβάνοντας κείμενο που έγραψε το 1983 ο ίδιος ο συνθέτης καθώς και διηγήσεις του Ζυλ Ντασσέν, από συνομιλία του με τον Γιώργο Τσάμπρα. Δίγλωσσο, όπως άλλωστε και το σάουντρακ του «Blue» που επίσης εκδίδει ο «Σείριος» -η μουσική από το γουέστερν του Silvio Marizzano με πρωταγωνιστές τους Terence Stamp, Joanna Peter, Karl Malden, Ricardo Montalban-, συμπίπτουν χρονικά και με την επανέκδοση ενός τρίτου σάουντρακ του «America America» από τη «Warner» αυτήν τη φορά.
«Οταν έγραψα το «Τοπκαπί» ήξερα ότι κάνω ένα είδος σάτιρας πάνω στην άλλη μου ταινία, το «Ριφιφί». Ηταν ένα παιχνίδι, ένα αστείο… Διασκέδαση και παράλληλα δουλειά, για να κερδίζουμε λίγα χρήματα. Και ο Μάνος ήξερε καλά τι ήταν», θυμάται ο Ζυλ Ντασσέν. «Γελάσαμε πολύ! Με τον Μάνο πάντα συνεννοούμαστε για κάποια πράγματα πριν αρχίσουμε γύρισμα, αλλά πολλές φορές εκείνος είχε την ανάγκη να βρει αυτό που ήθελε παίζοντας με τους μουσικούς στο στούντιο. Είχε μια τεράστια ευκολία σ’ αυτό. Θυμάμαι κάποτε του ζήτησα για μια σκηνή κάτι χτυπώντας του ένα ρυθμό με τα δάχτυλα και, μια ώρα αργότερα, μου έφερε μια πάρα πολύ ωραία μουσική παιγμένη ήδη από την ορχήστρα. Ετσι ήταν ο Μάνος… Αρχικά ήταν να κάνουμε τραγούδι το βασικό θέμα της ταινίας. Δεν τέλειωσα όμως τους στίχους – ήταν αγγλικά-, γιατί δεν έβρισκα σωστή στιγμή για να μπει ένα τραγούδι. Τελικά η ταινία άρχιζε με λίγες στροφές απ’ αυτήν, και μόλις τώρα, από σας μαθαίνω ότι πολλά χρόνια μετά ο Μάνος έβαλε στίχους και την ηχογράφησε ως τραγούδι με τη Φλέρυ Νταντωνάκη. Τότε όλοι μας είδαμε την ταινία σαν παιχνίδι. Δεν πίστευα ποτέ ότι ήταν κάτι πολύ σημαντικό. Μέχρι σήμερα ακόμα, η αλήθεια είναι πως δεν καταλαβαίνω γιατί έκανε την επιτυχία που έκανε. Οι φίλοι μου λένε ότι έχω άδικο. Μπορεί να κάνω λάθος… Μπορεί να ‘ταν και η εποχή του γυρίσματος τέτοια -η Μελίνα ήταν άρρωστη- που να είχαμε ανάγκη να την αντιμετωπίσουμε με ελαφράδα, να γελάμε με τη δουλειά μας. Ομως ξέρω ότι τις στιγμές που υπάρχει μουσική στο «Τοπκαπί’, αυτή λειτουργεί, είναι βοήθεια για την ταινία».
Με τις ασκήσεις του ΝΑΤΟ
Σε δικές του διηγήσεις ο Πίτερ Ουστίνοφ -που έλαβε και το Οσκαρ του β΄ αντρικού ρόλου για την ερμηνεία του στην ταινία- θυμάται: «Σε μια σεκάνς έπρεπε να βρίσκομαι πίσω από ένα λόφο, περιμέντας το σύνθημα για να βγω και να πάω προς το τούρκικο τελωνείο, που είχαν στήσει μέσα στα ελληνικά σύνορα». «Οσο περίμενα εκεί για να βγω, άκουσα μέσα στο γουόκι τόκι, που μου είχαν δώσει για να συνεννοούμαι με τον σκηνοθέτη, φωνές από ασκήσεις του NATO που γίνονταν εκείνη την ώρα», συνεχίζει σε διηγήσεις του στη Φρίντα Μπιούμπι για το βιβλίο της «Μελίνα». «Αλεξίπτωτα που έπεφταν και διαταγές δοσμένες στα ελληνικά, τουρκικά και αμερικάνικα.
Μια τρομερή σύγχυση, στην οποία πήρα την πρωτοβουλία να προσθέσω κάτι κι εγώ. Μίλησα μέσα στο μηχάνημα: «Εδώ η Πρώτη Βουλγαρική Μεραρχία». Σε λίγο κατέφθασαν Τούρκοι στρατιωτικοί μέσα σ’ ένα τζιπ. Με είχαν εντοπίσει. Ζήτησαν εξηγήσεις, τις έδωσα και το θέμα τακτοποιήθηκε. Αλλά το μάτι τους είχε μείνει στα φυλάκια που είχαν κατασκευαστεί για τις ανάγκες του έργου. «Οταν τελειώσετε με το φιλμ» είπαν στον Τζούλι, «να μας τα χαρίσετε. Δεν έχουμε αρκετά – τα χρειαζόμαστε».
Στη διάρκεια των γυρισμάτων υπήρχε πρόβλημα με την πρωταγωνίστρια, η οποία προσπαθούσε να συνέλθει από τη φυματίωση που την είχε καταβάλει. Αν και όλοι προσπαθούσαν να την κάνουν να τα απολαύσει, η Μελίνα Μερκούρη δεν τα χάρηκε όσο οι υπόλοιποι. Ομως οι Τούρκοι ήταν πράγματι ενθουσιασμένοι μαζί της.
Τη λάτρεψαν που τους έκανε την τιμή να πάει εκεί. Για να την ευχαριστήσουν, μάλιστα, της επέτρεψαν να φωτογραφηθεί με τα σπάνια κοσμήματα του Μουσείου Τοπκαπί!
Ενα κείμενο του M. Χατζιδάκι
«Είχα σκεφθεί τότε ένα μπαλέτο, γύρω στο ’57, που θα είχε σαν θέμα ένα κορίτσι μιας τότε γειτονιάς, ασήμαντο και τρυφερό μαζί, μέσα στη μίζερη πραγματικότητά του, που όμως το βράδυ σε μια παραλιακή ταβέρνα του Φαλήρου θα μεταμορφωνότανε σε Αστρο της Ανατολής. Χορεύοντας άγουρα και άτεχνα ένα χορό, ας πούμε μεσανατολικό, θα ερέθιζε, θα δημιουργούσε έκσταση και πανικό στους καταπιεσμένους συνοικιακούς θαμώνες αυτού του κέντρου. Κι ένα φεγγάρι από ψηλά θα γελούσε ειρωνικά με τη φτωχή και χάρτινη «Ανατολή», όπως την παρίσταναν εκεί κάτω, «κάτω στο Φάληρο, κάτω στη Δραπετσώνα». H Μελίνα άκουσε τη μελωδία γύρω στο ’63, όταν με τον Ντασσέν γύριζε την ταινία Topkapi. Και θέλησε με όλη της την ψυχή να γίνει η μελωδία αυτή το βασικό τραγούδι της ταινίας. Από τότε κιόλας φανέρωνε το χαρακτήρα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μιας υπουργού Πολιτισμού. Ζητούσε κι έπαιρνε όλα τα μνημεία που της χτυπούσανε το μάτι ή την… ακοή. Για παράδειγμα, τα Ελγίνεια, το Αστρο της Ανατολής κι άλλα πολλά».
– «Αλίμονο και μερικά αχ», Θέατρο Καισαριανής 1997 και ΔΗΠΕΘΕ Κέρκυρας 1998.