Jacqueline de Romilly: «H αρχαία Ελλάδα εναντίον της βίας». Μετάφραση: Μπάμπη Αθανασίου, Κατερίνα Μηλιαρέση. Εκδόσεις «Το Αστυ», 2001, σελ. 154.
Το ένστικτο της επιθετικότητας ο πολιτισμός το τιθασεύει, δεν το εξαλείφει, αφού είναι γνωστό από τον Φρόιντ και τον Μαρκούζε ότι «ο πολιτισμός είναι η καθυπόταξη των ενστίκτων», όχι η νέκρωση. Συνεπώς το γεγονός ότι η αρχαία Ελλάδα από άποψη πολιτισμού (του είδους της «παιδείας», όχι της «κατασκευής βίου») έφθασε σε μεγάλα ύψη, δεν σημαίνει ότι η βία ήταν άγνωστη στους αρχαίους Ελληνες.
Αυτό είναι το 15ο βιβλίο της μεγάλης Γαλλίδας ελληνίστριας Jacqueline de Romilly, ομότιμης καθηγήτριας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης και μέλους της Γαλλικής Ακαδημίας, που με απαράμιλλη ζέση μεταφέρουν στη γλώσσα μας οι δύο συνεκδότριες του «Αστεως» και μάλιστα μεταφρασμένο από τις ίδιες. Απαντάει τεκμηριωμένα, χωρίς να τον αναφέρει ρητά πουθενά, στον μεγάλο θεωρητικό της επιθετικότητας του 20ού αιώνα, Αυστριακό νομπελίστα Conrand Lorentz ότι ειδικά οι αρχαίοι Ελληνες, συγκριτικά με άλλους λαούς, όχι μόνο δεν ήταν βίαιοι οι ίδιοι, αλλά και οι εκφραστές τους στα γράμματα και τις τέχνες στάθηκαν εναντίον της βίας.
Το έργο αποτελείται από μακρά εισαγωγή, από τρία κεφάλαια: 1) Βία και τραγωδία. 2) Θεϊκή βία και ανθρώπινη πραότητα. 3) Τι δυνάμεις να αντιπαραθέσουμε στην καθημερινή βία, από συμπέρασμα με τίτλο «Βία και ομορφιά» και από ένα παράρτημα, όπου, κατά τη συνήθη τακτική της προσθέτει την προσωπική της εκδοχή για το φαινόμενο της βίας και εφιστά την προσοχή των αναγνωστών της σε έργα σύγχρονης λογοτεχνίας, που συσχετίζονται με το υπό συζήτηση θέμα.
Βέβαια, όπως παραδέχεται και η ίδια, στην αρχαία Ελλάδα σε πολεμικούς καιρούς, ιδιαίτερα σε εμφύλιες έριδες, διεπράχθησαν από τους αντιμαχόμενους και αποτρόπαια εγκλήματα, αλλά οι αρχαίοι συγγραφείς τα στηλιτεύουν είτε κραυγαλέα (όπως ο Ευριπίδης, ιδιαίτερα στα λεγόμενα πολιτικά δράματά του: «Τρωάδες», «Ικέτιδες», «Ηρακλείδαι», «Ανδρομάχη») είτε υπαινικτικά (όπως ο Θουκυδίδης στον Διάλογο και τη Σφαγή των Μηλίων). Αντίθετα, διαμαρτύρεται, γιατί στη σύγχρονη ζωή μας, ιδιαίτερα στην κοινωνία όπου ζει η συγγραφέας, η βία στα κείμενα ξεπερνάει το αντίστοιχό της στην πραγματική ζωή. Κάποτε εκρήγνυται, χάνοντας για μια φορά την παροιμιώδη νηφαλιότητά της: «Τι τρελός άνεμος μαίνεται στη γαλλική λογοτεχνία, τι τυφλή μανία εμπνέει τους συγγραφείς μας; Είναι 15 συγγραφείς φέτος (1999) το φθινόπωρο, που από τα έργα τους ξεχύθηκε όλο το αίμα του κόσμου, 15 νέοι βάρβαροι, των οποίων τα έργα παρουσιάζουν μια σαφή ραδιοσκόπηση της γενικής σύγχυσης της εποχής μας».
Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες για την πρωτοτυπία τους είναι οι εξής δύο θέσεις της: Πρώτον, ότι στην αρχαία Ελλάδα και από τις βιαιότερες ακόμη ανθρώπινες πράξεις οι μανίες των θεών (από εδώ βγαίνουν οι «θεομηνίες») είναι ασύγκριτα σκληρότερες. Και δεύτερον, ότι όσο η βία και η ομορφιά σταθερά αντιστρατεύονται η μία την άλλη, τόσο ταιριάζουν συχνά στην τέχνη.
Είναι χαρμόσυνο για τους φιλολόγους και άλλους περιεργοπένητες ότι κυκλοφόρησε ήδη το επόμενο έργο της στα ελληνικά από τον ίδιο εκδοτικό οίκο, «Φόβος και αγωνία στο θέατρο του Αισχύλου» και ετοιμάζεται το μεθεπόμενο, «Ηρωες τραγικοί – ήρωες λυρικοί». H μεγάλη κυρία της κλασικής φιλολογίας του κόσμου «μουσικήν ποιεί και εργάζεται», ακαταπαύστως.
Ο Ανδρέας Παναγόπουλος είναι καθηγητής της Κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών.