Είναι πράγματι πολύ δύσκολο να πιστέψει κάποιος ότι μια διαταραχή που πρωτοαναγνωρίστηκε σχεδόν πριν από 70 χρόνια και προσβάλλει περίπου το 10% των γυναικών περνάει απαρατήρητη από πολλούς γιατρούς.
Πρόκειται για το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών ή αλλιώς PCOS. Μια μεταβολική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από ανώμαλα επίπεδα ορμονών, τα οποία με τη σειρά τους μπορούν να προκαλέσουν σοβαρά προβλήματα υγείας και μάλιστα να απειλήσουν την ίδια τη ζωή. Σ’ αυτά συμπεριλαμβάνονται η υπογονιμότητα, η παχυσαρκία, η ακμή, η υπερβολική τριχοφυΐα στο πρόσωπο και στο σώμα, ο διαβήτης, η καρδιοπάθεια και ο καρκίνος της μήτρας.
Τι συμβαίνει
Το σύνδρομο αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά το 1935 από δύο Αμερικανούς γυναικολόγους, τον δρα Irving Steiκαι τον δρα Michael Leventhal και μέχρι πρόσφατα ήταν γνωστό ως σύνδρομο του SteiLeventhal. Η ονομασία του άλλαξε, όταν οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι σε αρκετές από τις γυναίκες που υπέφεραν από το σύνδρομο, οι ωοθήκες τους ήταν καλυμμένες από πολλές διαδοχικές κύστες που έδιναν την εικόνα κομπολογιού. Οι κύστες αυτές αντιπροσώπευαν ωάρια τα οποία δεν κατάφεραν να ωριμάσουν πλήρως και να απελευθερωθούν, όπως θα συνέβαινε σε μια συνήθη ωορρηξία.
Τυπικά, μπορεί να περάσουν χρόνια και να μεσολαβήσουν πολλές επισκέψεις σε ειδικούς μέχρις ότου η γυναίκα που πάσχει από το σύνδρομο να λάβει τη σωστή διάγνωση και να ακολουθήσει θεραπευτική αγωγή. Μια αγωγή, η οποία μπορεί να ανακουφίσει από τα συμπτώματα και να μειώσει τον κίνδυνο σοβαρών επιπλοκών.
Πράγματι, αρκετές γυναίκες μαθαίνουν για πρώτη φορά την αιτία των συμπτωμάτων τους, όταν αποτυγχάνουν να μείνουν έγκυοι και συμβουλεύονται ειδικούς σε θέματα γονιμότητας.
Δυστυχώς, η πάθηση αυτή δεν διαγνώσκεται εύκολα, καθώς τα συμπτώματα ποικίλλουν αρκετά. Ακόμη κι όταν οι γυναίκες μεταφέρουν με ακρίβεια στο γιατρό τις ενοχλήσεις τους, εκείνος είναι πολύ πιθανό να μην αντιληφθεί τη σοβαρότητα του προβλήματος και να αποδώσει τις ενοχλήσεις στην ένταση και στο άγχος της καθημερινής ζωής. Τα συμπτώματα του συνδρόμου μπορεί να ξεκινήσουν κατά την εφηβεία, ωστόσο η διάγνωση μπορεί να γίνει αργότερα, κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής ηλικίας της γυναίκας.
Το δίκτυο ορμονών του σώματος λειτουργεί σε αρμονία και όταν μία ή περισσότερες ορμόνες διαταράσσονται, προκαλείται αναστάτωση σε όλο το σώμα. Στην περίπτωση του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών παρατηρείται ανισορροπία στις δύο ορμόνες της υπόφυσης, τις FSH και LΗ.
Οι ορμόνες αυτές σε φυσιολογικές συνθήκες διεγείρουν τις ωοθήκες ώστε να ωριμάσουν, να απελευθερώσουν ωάρια και να σχηματίσουν μια μάζα παραγωγής προγεστερόνης. Ετσι μπορεί να ξεκινήσει μια εγκυμοσύνη ή αν δεν γονιμοποιηθεί κανένα ωάριο, να αρχίσει η εμμηνορρυσία.
Οταν όμως η FSH και η LH δεν εκκρίνονται κανονικά, η γυναίκα μπορεί να μην έχει ωορρηξία ή και εμμηνορρυσία. Αυτή η κατάσταση υποδεικνύει την ύπαρξη συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών, αποτελεί την κύρια αιτία υπογονιμότητας και μάλιστα σ’ αυτήν αποδίδεται σχεδόν το ήμισυ του συνόλου των περιπτώσεων γυναικείας υπογονιμότητας.
Επιπλέον αν μια γυναίκα δεν έχει κανονική εμμηνορρυσία, το τοίχωμα της μήτρας υπερδιεγείρεται από τα οιστρογόνα, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε καρκίνο του ενδομητρίου.
Υπερβολική ινσουλίνη
Η ανισορροπία στις ορμόνες αναπαραγωγής αποτελεί μόνο ένα μέρος του προβλήματος.
Αρκετές γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών έχουν επίσης και υπερβολικές ποσότητες ινσουλίνης στο αίμα τους εξαιτίας της αντίστασης που εκδηλώνουν τα κύτταρά τους σ’ αυτήν την ορμόνη.
Η κύρια αποστολή της ινσουλίνης είναι να διατηρήσει σε φυσιολογικά επίπεδα τη γλυκόζη στο αίμα, μετατοπίζοντας το σάκχαρο -που παράγεται από την πέψη υδατανθράκων- σε κύτταρα που το χρησιμοποιούν για ενέργεια. Αλλά η ινσουλίνη ενθαρρύνει επίσης και την αποθήκευση λίπους και τα άτομα που έχουν υψηλά επίπεδα αυτής της ορμόνης στο αίμα συχνά παχαίνουν, έστω κι αν ακολουθούν κανονική διατροφή και έχουν μεγάλη δυσκολία να χάσουν βάρος. Σχεδόν το ήμισυ ή και περισσότερες από τις γυναίκες με πολυκυστικές ωοθήκες γίνονται παχύσαρκες. Οταν η αντοχή στην ινσουλίνη μένει χωρίς θεραπεία, τότε η συνεχής πίεση που υφίσταται το πάγκρεας για να υπερπαράγει ινσουλίνη μπορεί να οδηγήσει σε εμφάνιση διαβήτη τύπου 2.
Και τα «κακά» δεν σταματούν εδώ, καθώς οι γυναίκες με πολυκυστικές ωοθήκες παρουσιάζουν υψηλές συγκεντρώσεις τεστοστερόνης στα επίπεδα του αίματος, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται κι άλλα -κοσμετολογικής φύσεως- προβλήματα, όπως ακμή που δεν ανταποκρίνεται στη συνήθη θεραπευτική αγωγή, τριχοφυΐα στο πρόσωπο, στην κοιλιακή χώρα και στο στήθος, πρόβλημα τριχόπτωσης στα ίδια σημεία όπου εμφανίζεται η αντρική φαλάκρα. Αλλα συμπτώματα της πάθησης περιλαμβάνουν: σκουρόχρωμες περιοχές σε συγκεκριμένα σημεία του σώματος όπως στον αυχένα και γύρω από τις μασχάλες, που αποτελούν σημάδια αντοχής στην ινσουλίνη.
Υψηλά επίπεδα τριγλυκεριδίων στο αίμα που βλάπτουν την καρδιά και χαμηλά επίπεδα της «καλής χοληστερίνης» -υψηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνης- τα οποία αυξάνουν τον κίνδυνο καρδιοπάθειας και εγκεφαλικού.
Το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών «συναντάται» σε οικογένειες και υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι και οι άντρες μπορεί να το αναπτύξουν. Ετσι λοιπόν, όταν μια γυναίκα πληροφορείται ότι έχει πρόβλημα, καλό θα ήταν να ενθαρρύνει και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας να ελέγξουν την υγεία τους για τυχόν ορμονικές διαταραχές.
Εξετάσεις και διάγνωση
Πολύ συχνά το σύνδρομο, λόγω των συμπτωμάτων του, μπορεί να αποδοθεί σε άλλες σοβαρές διαταραχές όπως οι όγκοι. Ετσι λοιπόν, χρειάζεται να γίνουν διάφορες εξετάσεις προκειμένου να υπάρχει σωστή διάγνωση. Η όλη διαδικασία καλό είναι να γίνει υπό την καθοδήγηση ενός ενδοκρινολόγου με εμπειρία στις ορμονικές διαταραχές.
Η γυναίκα θα πρέπει να υποβληθεί σε εξετάσεις και να ελέγξει στο αίμα της τα επίπεδα: της προλακτίνης, της ορμόνης που διεγείρει το θυρεοειδή, LH και FSH, της προγεστερόνης, της τεστοστερόνης και άλλων ανδρικών ορμονών. Επίσης, θα πρέπει να ελέγξει τα επίπεδα των λιπιδίων στο αίμα (τους δύο τύπους χοληστερίνης και τριγλυκεριδίων), την ινσουλίνη και την ικανότητά της να επεξεργάζεται τη γλυκόζη στο αίμα.
Ο γιατρός μπορεί επίσης να συστήσει ενδοκολπικό υπερηχογράφημα προκειμένου να ελέγξει αν υπάρχει μεγέθυνση των ωοθηκών ή κύστες ή υπερανάπτυξη του τοιχώματος της μήτρας. Ενώ με τη βιοψία του ενδομητρίου μπορεί να ελέγξει αν υπάρχει καρκίνος.
Μεγάλη ποικιλία θεραπευτικών αγωγών
Το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών έχει πολλά «πρόσωπα» γι’ αυτό και οι θεραπευτικές προσεγγίσεις ποικίλλουν. Χρειάζεται ακόμη να γίνουν αρκετά κλινικά πειράματα προκειμένου να αναλυθεί το πώς και γιατί ορισμένες γυναίκες έχουν μεγαλύτερη ανταπόκριση σε κάποια θεραπευτική αγωγή σε σύγκριση με άλλες.
Αρκετές γυναίκες για παράδειγμα, παρατηρούν βελτίωση με τη λήψη αντισυλληπτικών χαπιών σε συνδυασμό με αντισυλληπτικά που περιέχουν χαμηλή ποσότητα ανδρογενετικής προγεστίνης. Η προσέγγιση αυτή ρυθμίζει τον έμμηνο κύκλο, καταστέλλει την έκκριση των FSH και LH, χαμηλώνει τα επίπεδα της τεστοστερόνης (ανακουφίζοντας από συμπτώματα ακμής, υπερβολικής τριχοφυΐας), αυξάνει τα επίπεδα της «καλής» χοληστερίνης και προστατεύει το τοίχωμα της μήτρας.
Αν μια γυναίκα με πολυκυστικές ωοθήκες επιθυμεί να μείνει έγκυος, τότε ο γιατρός θα τη συμβουλεύσει να σταματήσει το χάπι και να ξεκινήσει αμέσως την προσπάθεια να συλλάβει πριν αναστατωθούν και πάλι τα επίπεδα των ορμονών της. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις ο γιατρός μπορεί να συστήσει και φαρμακευτική αγωγή με στόχο την πρόκληση ωορρηξίας.
Οι γυναίκες που παρουσιάζουν συμπτώματα αντοχής στην ινσουλίνη ακολουθούν θεραπεία με φάρμακα που ευαισθητοποιούν την ινσουλίνη, τα οποία συνήθως συστήνονται για την αντιμετώπιση του διαβήτη τύπου 2. Επίσης, η θεραπεία αυτή μπορεί να βοηθήσει μια γυναίκα που προσπαθεί να απαλλαγεί από το υπερβολικό της βάρος.
Αρκετές γυναίκες με το σύνδρομο έχουν επίσης διαπιστώσει ότι η τακτική άσκηση και η φτωχή σε υδατάνθρακες διατροφή βοηθούν στον έλεγχο του βάρους, μειώνοντας τα επίπεδα ινσουλίνης που το σώμα πρέπει να παράγει για να επεξεργαστεί τη γλυκόζη. Επειδή όμως οι γυναίκες αυτές διατρέχουν ήδη υψηλό κίνδυνο για ανάπτυξη καρδιοπάθειας, θα πρέπει να αποφεύγουν διά ροπάλου την υπερκατανάλωση κεκορεσμένων λιπών και τα υψηλά επίπεδα χοληστερίνης. Αντίθετα, το διαιτολόγιό τους θα πρέπει να περιλαμβάνει προϊόντα όπως: άπαχο κρέας, ψάρι, πουλερικά, γαλακτοκομικά προϊόντα με χαμηλά λιπαρά, λαχανικά και φρούτα με λίγες θερμίδες. Οσο για τα δημητριακά, συστήνεται η κατανάλωσή τους σε μέτριες ποσότητες δείχνοντας προτίμηση στα μη επεξεργασμένα, πλήρη προϊόντα.
Η κατάθλιψη, η αμηχανία, η απογοήτευση, το στρες, η ένταση και τα συναισθήματα απελπισίας δεν είναι διόλου ασυνήθιστα μεταξύ των γυναικών που υποφέρουν από το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, ιδιαίτερα πριν γίνει η διάγνωση και πριν ξεκινήσει η θεραπευτική αγωγή. Πολλές βρίσκουν σημαντική βοήθεια σε ομάδες υποστήριξης και ψυχοθεραπείας, ενώ στις ΗΠΑ υπάρχουν και σωματεία αλληλοϋποστήριξης.