Τζορτζ Ελιοτ
Μiddlemarch
Μετάφραση – επίμετρο Εύη Γεωργούλη
Εκδόσεις Ινδικτος, Αθήνα 2003
Το Middlemarch, έργο της βικτωριανής εποχής, είναι το αριστούργημα της μεγάλης Αγγλίδας συγγραφέως Τζορτζ Ελιοτ (1819 – 1880), η οποία επέτυχε να ανανεώσει το μυθιστόρημα, χρησιμοποιώντας την ψυχολογική παρατήρηση, το χιούμορ και την ειρωνεία. Στα έργα της, όπως και στο συγκεκριμένο, αναβιώνει ο κόσμος της καθημερινότητας στην επαρχία, οι χαρακτήρες είναι αντιπροσωπευτικοί, και παρατίθενται οι άνθρωποι βιομηχανικών πόλεων με την αριστοκρατία της υπαίθρου. Ενώ οι κοινωνικές αλλαγές στην εποχή της είναι δεδομένες, η συγγραφέας στα έργα της περιγράφει την επαρχιακή ζωή με δύναμη και ρεαλισμό και παρουσιάζονται οι εξελίξεις σε τομείς όπως η ιατρική, η πολιτική και η τεχνολογία. Μάλιστα οι λεπτομέρειες, οι οποίες απεικονίζουν την καθημερινότητα των ηρώων της, είναι τόσο έντονες που όταν η ίδια η συγγραφέας αναφερόταν στο μυθιστόρημα της Ανταμ Μπιντ έλεγε ότι αυτό είναι γεμάτο χνώτο αγελάδων και μυρωδιά άχυρου.
Ο κόσμος της επαρχίας
Στο μυθιστόρημα Middlemarch περιγράφεται ο κόσμος της επαρχίας κατά τη μέσο-Βικτωριανή περίοδο, η οποία επηρεάζεται από το Μεταρρυθμιστικό Νομοσχέδιο (πρόκειται για την ψήφιση του νόμου περί μεταρρύθμισης των εκλογικών περιφερειών). Οι χαρακτήρες είναι ποικίλοι και το σπουδαιότερο είναι υπεύθυνοι για τις πράξεις τους. Οι πιο τραγικοί, με ομοιότητες και διαφορές, είναι η Δωροθέα Μπρουκ, που ανήκει στην αριστοκρατία της υπαίθρου και ο γιατρός Τέρτιος Λίντγκεϊτ,οι οποίοι αφοσιώνονται στις ιδέες και τους στόχους τους, και με τη στάση τους προκαλούν τους άλλους. Αλλά ακόμα και οι δευτερεύοντες χαρακτήρες ή οι κομπάρσοι παίζουν σημαντικό ρόλο στην ύφανση των γεγονότων και το στήσιμο της κοινωνίας, ενώ και τα ιστορικά πρόσωπα αποκτούν μυθιστορηματική θέση. Οι αναλυτικές λεπτομερείς περιγραφές της ζωής των ηρώων, οι παρατηρήσεις του παντογνώστη αφηγητή, η ανάλαφρη μετακίνηση από το σοβαρό στη διακριτική ειρωνεία και το χιούμορ, οι ψυχολογικές συγκρούσεις των προσώπων, χωρίς ποτέ αυτές ωστόσο να οδηγούν σε ακραία συμπεριφορά, συνθέτουν τον κόσμο του Middlemarch -πρόκειται για τοπωνύμιο-, στον οποίο ο κάθε ένας έχει τη θέση του, τον ρόλο του και σύμφωνα με τον χαρακτήρα του καθορίζεται και η μοίρα του.
Αδύναμες προσωπικότητες
Ολοι τους, ή σχεδόν όλοι, είναι άνθρωποι δημιουργικοί και έχουν ενδιαφέρον για τα κοινά. Αλλοι προσβλέπουν στην πολιτική, άλλοι στην οικονομική μεταρρύθμιση αλλά και στην επιστημονική πρόοδο, ενώ η κεντρική ηρωίδα, η Δωροθέα, επιθυμεί να προσφέρει τις υπηρεσίες της στην κοινωνία, σχεδιάζοντας αγροτικές καλύβες. Παρ’ όλ’ αυτά, οι άνθρωποι αυτοί, αν και διακρίνονται για τα αποθέματα της ψυχής τους και τους ευγενείς στόχους τους καταλήγουν να άγονται και να φέρονται από αδύναμες προσωπικότητες, και εν τέλει να γίνονται θύματα των φαντασιώσεών τους και μιας ιδεαλιστικής στάσης απέναντι στη ζωή.
Η επαγγελματική επάρκεια, λοιπόν, είναι ανεξάρτητη από τη συναισθηματική ωριμότητα. Η Δωροθέα, παραδείγματος χάριν, προβάλλει στον κληρικό Καζομπόν τις επιθυμίες της, τις ιδέες της για την κοινωνία, και έτσι δεν τον αντιμετωπίζει όπως είναι αλλά όπως αυτή φαντάζεται ότι είναι. Γι’ αυτό, άλλωστε, η επαφή της με την πραγματικότητα αποβαίνει ολέθρια. Ιδού πώς έβλεπε η υψιπετής ηρωίδα μέσα από την αθωότητά της ένα μέρος της υπάρχουσας κατάστασης: «Θα είναι καθήκον μου να μελετώ ώστε να μπορώ να τον βοηθώ (τον Καζομπόν) όσο το δυνατόν καλύτερα στα σπουδαία του έργα.
Στις ζωές μας δεν θα υπάρχει τίποτε ασήμαντο. Τα ζητήματα της καθημερινότητας σ’ εμάς θα ισοδυναμούν με τα υψηλά θέματα. Θα είναι σαν να έχω παντρευτεί τον Πασκάλ. Θα μάθω ν’ αντικρίζω την αλήθεια κάτω από το ίδιο φως που την βλέπουν και οι μεγάλοι άντρες». (σ. 37)
Αρωμα καινούργιου
Η αφηγηματική ικανότητα της Τζορτζ Ελιοτ αναδεικνύει το ορατό και το αόρατο, το απλό και το δαιδαλώδες, το ρητό και το άρρητο. Με επιτυχία αναμετρήθηκε με συγγραφείς της εποχής της, όπως ο Ντίκενς, ο Τρόλοπ, ο Θάκερεϊ, και διακρίθηκε. Η αναλυτική και διεισδυτική ματιά της συνδέει το άτομο, που καθορίζεται από τις ψυχικού τύπου διακυμάνσεις, με την κοινωνία. Αυτό το χαρακτηριστικό, άλλωστε, προσδίδει στα μυθιστορήματά της το άρωμα του καινούργιου, το οποίο θα επηρεάσει τους συγγραφείς Τόμας Χάρντι και Χένρι Τζέιμς.
Η απόδοση στα ελληνικά είναι επιτυχής, και η «μεταγραφή» σύνθετων και απαιτητικών περιγραφών διαθέτει ζωντάνια και γρήγορη ροή. Χρήσιμο, επίσης, είναι και το επίμετρο, το οποίο βοηθάει τον αναγνώστη να γνωρίσει την προσωπικότητα της Τζορτζ Ελιοτ και τα χαρακτηριστικά του έργου της.