Ιβάν Γκολ
Ποιήματα
Επιλογή-μετάφραση-επίμετρο-σημειώσεις: Ε.Χ. Γονατάς
Εκδ. Στιγμή
Το εγχείρημα του Ε. Χ. Γονατά, να επιλέξει, να μεταφράσει και να σχολιάσει ποιήματα του Ιβάν Γκολ (1891-1950) απ’ όλες σχεδόν τις περιόδους της δημιουργίας του – πλην της πρώτης- είναι σημαντικό για την έκδοση του έργου του ποιητή, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς. Είναι η πρώτη τόσο πλήρης ανθολογία του έργου του Γκολ, ενός πολύ σημαντικού ποιητή που δεν βρίσκεται όμως εδώ και καιρό στο λογοτεχνικό προσκήνιο, για εξωλογοτεχνικούς κυρίως λόγους, που έχουν να κάνουν με την κακή διαχείριση των πνευματικών του δικαιωμάτων από τη σύζυγό του Κλαιρ και τις έριδες που αυτή προκάλεσε. Ο Ε. Χ. Γονατάς μας έχει ήδη συστήσει τον Γκολ με τις θαυμάσιες μεταφράσεις του στα περιοδικά, αρχής γενομένης από την Πρώτη ύλη, το 1959, αλλά και με τα Μαλαισιακά τραγούδια. Με την παρούσα ανθολογία, όμως, ο αναγνώστης παρακολουθεί στίχο τον στίχο, εικόνα την εικόνα, την εκρηκτική ποιητική διαδρομή ενός ανθρώπου που έζησε όλη του τη ζωή στην κόψη του ξυραφιού, σε όλα τα επίπεδα.
Αλσατός εβραϊκής καταγωγής, ο Γκολ ανήγαγε τη μετατόπιση και τη ροή, την οποία βίωσε αρχικά ως αναγκαστική εναλλαγή εθνικής ταυτότητας και γλωσσικού ιδιώματος, σε στάση ζωής: πλάνης και ανέστιος, κρύβει και αποκαλύπτει το πρόσωπό του με τα πολλαπλά ψευδώνυμά του, περιέρχεται τους λογοτεχνικούς τρόπους και τα ρεύματα, προσαρμόζοντάς τα στις προσωπικές του αναζητήσεις, δημιουργεί το παλίμψηστο της ποίησής του μέσα από τις διαφορετικές εκδοχές και τις ανόμοιες συνιστώσες της, κατακυριεύει τα είδη του λόγου και διευρύνει τα όριά τους.
Με λαμπρές σπουδές νομικής και φιλοσοφίας, ταλαντούχος και ιδιοφυής, ο Γκολ θα ενστερνιστεί στις παραμονές του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου με πάθος τον εξπρεσιονισμό, πολύ γρήγορα όμως θα κηρύξει τον θάνατό του και θα έρθει σε επαφή με την καλλιτεχνική πρωτοπορία της εποχής, στην Ελβετία. Φιλειρηνιστής και προοδευτικός, θα στηλιτεύσει με τους στίχους του τον πόλεμο και το 1919 θα βρεθεί στο Παρίσι -το οποίο θα εγκαταλείψει αργότερα για τις ΗΠΑ Την εκρηκτική, ανατρεπτική αυτή περίοδο, ο Γκολ θα συναναστραφεί όλους τους μεγάλους συγγραφείς, ποιητές και ζωγράφους, Γάλλους και ξένους, αναζητώντας τη δική του φωνή, στην ποίηση, στην πεζογραφία, στο θέατρο, στο δοκίμιο, στη μετάφραση. Ενσωματώνει τον κινηματογράφο στο θέατρο και προαναγγέλλει το θέατρο του παραλόγου, συστήνει τον Τζόις στον γερμανόφωνο κόσμο και ανθολογεί την παγκόσμια ποίηση. Ερχεται σε ρήξη με το επίσημο σουρεαλιστικό κίνημα και αναζητεί τη δική του εκδοχή της υπερπραγματικότητας, μέσα από την αφαίρεση και την αναγωγή στα πράγματα καθαυτά. Από το αίτημα της μονιασμένης ανθρωπότητας, που τον χαρακτήριζε στην πρώτη του περίοδο, ο Γκολ θα περάσει στην αναζήτηση της αλήθειας του όντος και στη μυστική ενότητα του ανθρώπου με τον κόσμο, που θα τον οδηγήσει στο αισθητικό του μανιφέστο, τον «πραγματισμό» (reisme) της τελευταίας περιόδου του.
Φιλοσοφική και λυρική, η ποίηση του Γκολ εξεικονίζει αυτή την υπερ-πραγματικότητα, φέρνοντας κοντά τα αποκλίνοντα στοιχεία της και αφήνοντας την έκβαση της διαρκούς πάλης ανάμεσα στον θάνατο και τη ζωή, που συνέχει όλα του τα ποιήματα, μετέωρη. Μαχητικός και την ίδια ώρα βαθιά απαισιόδοξος, ο Γκολ θα μεταγγίσει στις ποιητικές συνθέσεις του την εναγώνια αναζήτηση ενότητας που τον διακατείχε, συναιρώντας τα μεταφυσικά με τα αισθητικά αιτήματα σε μια πολυπρισματική, άλλοτε διαυγή και άλλοτε απολύτως ερμητική ποιητική ιδιόλεκτο. Οι προσωπικές αναγνώσεις του των αλχημιστών, των καββαλιστικών ή των ιουδαϊκών κειμένων και η επίγνωση του θανάτου του, μαζί με την αίσθηση του τέλους του πολιτισμού που του εμπνέει η ατομική βόμβα, θα του υπαγορεύσουν μεγαλειώδεις και σκληρές εικόνες αποσύνθεσης, που συνομιλούν εντούτοις υπογείως με τα ομορφότερα ερωτικά τραγούδια του.
Ο Ιβάν Γκολ ξεκίνησε να γράφει στα Γερμανικά και στα Γερμανικά επέστρεψε λίγο πριν πεθάνει (στην υπέροχη Ονειροχλόη που στα Ελληνικά μετέφρασε εξαιρετικά ο Δ. Π. Παπαδίτσας). Εχει έρθει η ώρα το έργο του, έργο-καταλύτης στον 20ό αιώνα, να ξεφύγει από τον κύκλο της σιωπής, όπου είναι εγκλωβισμένο. Με την ανθολογία του, ο Ε. Χ. Γονατάς συμβάλλει στην αποκατάσταση του ποιητή, αποδίδοντας με τρόπο μοναδικό τη βαθύτερη ουσία και ομορφιά της ποίησής του.