Μισή ώρα μετά τα μεσάνυχτα της 2ας προς 3η Δεκεμβρίου 1984. H δίχρονη Ρούμπι κοιμόταν, όπως και δεκάδες χιλιάδες κάτοικοι των παραγκουπόλεων της ινδικής πόλης Μποπάλ. Ξημέρωνε Δευτέρα. Αλλη μια κοπιαστική βδομάδα τους περίμενε. Κι όμως, για χιλιάδες απ’ αυτούς ήταν το τελευταίο βράδυ. H Ρούμπι ξύπνησε από ένα τρομερό βήχα. Το δωμάτιο γεμάτο από άσπρο καπνό? τα μάτια της ποτάμι. Ολη η οικογένεια βγήκε έξω και άρχισε να τρέχει. O ουρανός είχε βαφτεί κόκκινος. Σαν να καθρέφτιζε το θάνατο. H μητέρα της, με το μικρό αδελφάκι αναίσθητο στην αγκαλιά, φώναζε για βοήθεια. Γύρω τους, όλοι ούρλιαζαν, έτρεχαν, έπεφταν. Πολλοί έκαναν εμετό ή είχαν διάρροια. H Ρούμπι είδε τη ζωή να τελειώνει γύρω της? αλλά εκείνοι συνέχισαν να τρέχουν. Σώθηκαν γιατί άνοιξε μια πόρτα και τους τράβηξε μέσα. Το άλλο πρωί όλοι οι δρόμοι ήταν γεμάτοι ανθρώπινα πτώματα και κουφάρια ζώων. H Ρούμπι σήμερα είναι φοιτήτρια Βιολογίας. Είναι νέα, αλλά δεν μπορεί να ξεχάσει. «Για μας η 3η Δεκέμβρη είναι ό,τι είναι για τους Αμερικανούς η 11η Σεπτέμβρη», γράφει στην ιστοσελίδα της Greenpeace.
Νέες δουλειές
Κι όμως όλα είχαν ξεκινήσει τόσο αισιόδοξα. Οταν η μεγάλη αμερικανική πολυεθνική UnioCarbide ανακοίνωσε ότι θα χτίσει ένα εργοστάσιο εντομοκτόνων στην Μποπάλ, οι κάτοικοι χάρηκαν για τις νέες δουλειές. Ομως κανείς δεν τους είπε ότι η UnioCarbide θα χρησιμοποιούσε μία από τις πιο επικίνδυνες ουσίες που έχουν χρησιμοποιηθεί ποτέ στη χημική βιομηχανία, το ισοκυανικό μεθύλιο (MIC). H ένωσή του με λίγες σταγόνες νερού ή ελάχιστα γραμμάρια μεταλλικής σκόνης ήταν αρκετή για να προκληθεί μια ανεξέλεγκτη έκρηξη. Το πιο βασικό μέτρο ασφαλείας ήταν η διατήρηση του ισοκυανικού μεθυλίου μόνιμα κοντά στους μηδέν βαθμούς Κελσίου.
Η αμερικανική πολυεθνική δεν δίστασε να φτιάξει το εργοστάσιό της δίπλα στις φτωχογειτονιές και όχι σε απόσταση ασφαλείας. Ηθελε άφθονο νερό και σταθερό δίκτυο ηλεκτρισμού, μαζί με φθηνά -όσο και αναλώσιμα- εργατικά χέρια. O μήνας του μέλιτος όμως τελείωσε γρήγορα. H UnioCarbide δεν είχε τις πωλήσεις που υπολόγιζε και άρχισε τις περικοπές. Τα συστήματα ασφαλείας δεν εξαιρέθηκαν. Μεταξύ 1980 – ’84 το προσωπικό ασφαλείας περιορίστηκε στο μισό. H παραγωγή εντομοκτόνου γινόταν με διακοπές, με αποτέλεσμα τεράστιες ποσότητες MIC να μένουν στις δεξαμενές, ενώ έκλεισε ακόμα και η μονάδα ψύξης!
Τη δραματική εκείνη μέρα, προκλήθηκε αντίδραση και 40 τόννοι ισοκυανικού μεθυλίου, μαζί με υδροκυάνιο και άλλα χημικά, σχημάτισαν ένα φονικό νέφος, που στόχευε τα μάτια, τους πνεύμονες, το συκώτι, τα έντερα, τους μυς, τον εγκέφαλο, το αναπαραγωγικό και το ανοσοποιητικό σύστημα χιλιάδων ανθρώπων. Ακόμα πιο ανατριχιαστικό είναι ότι η εταιρεία όχι μόνο δεν σήμανε συναγερμό στην πόλη, αλλά έκανε ό,τι μπορούσε -ειδικά τις πρώτες κρίσιμες ώρες- για να συγκαλύψει τις ευθύνες της. Ετσι χάθηκαν χιλιάδες ζωές που μπορούσαν να σωθούν. Οπως καταγράφει ο Ντομινίκ Λαπιέρ, συγγραφέας του «Μεσάνυχτα και πέντε στην Μποπάλ» στο βιβλίο με τίτλο «Σκασμός» (εκδ. Κοχλίας) κανένα μεγάφωνο δεν ήταν στραμμένο προς τα έξω. Ακόμα και ο ανεμοδείκτης ήταν ορατός μόνο από το εσωτερικό του εργοστασίου. Οι φτωχογειτονιές δεν είχαν ούτε ένα κομμάτι ύφασμα να ανεμίζει. Ετσι, τρέχοντας προς τα νοσοκομεία, έμπαιναν μέσα στο δηλητηριώδες νέφος. Αντίθετα, όλη η βάρδια σώθηκε χάρη στον ανεμοδείκτη….
Σαράντα πέντε λεπτά μετά τη διαρροή ο διευθυντής του εργοστασίου Τζ. Μούκουντ έλεγε στον κόσμο που έπαιρνε τηλέφωνο πως «το αέριο δεν προέρχεται από μας, το εργοστάσιο είναι κλειστό». Λίγο αργότερα, ο αρχίατρος του εργοστασίου συνιστούσε στους ασθενείς «να βάλουν μια βρεγμένη πετσέτα στα μάτια τους? το αέριο δεν είναι δηλητηριώδες». H UnioCarbide δεν έδινε την ακριβή σύσταση του αερίου, εμποδίζοντας τους γιατρούς να χορηγήσουν την κατάλληλη θεραπεία. Τι αποτρόπαιο τίμημα για το απόρρητο της εμπορικής της πατέντας…
Υποτίμηση
Η ακραία υποτίμηση του ανθρώπου και του περιβάλλοντος από την UnioCarbide εκφράστηκε και στη συνέχεια. Αν και η Ινδία είχε ζητήσει 3 δισ. δολάρια για αποζημίωση, η εταιρεία «καθάρισε» με μόλις 470 εκατ. δολάρια. Αλλά δεν καθάρισε το εργοστάσιο, τα υπόγεια νερά και το υπέδαφος της περιοχής. H Μποπάλ παραμένει δηλητηριασμένη. Το δε εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο είναι γεμάτο χημικά. Πάνω από 25.000 τόννοι τοξικών αποβλήτων, μια ωρολογιακή βόμβα στα σπλάχνα της ινδικής πόλης. Το κόστος της συνολικής αποκατάστασης υπολογίζεται σε 30 εκατ. δολάρια. H UnioCarbide είναι αγορασμένη πια από τον κολοσσό Dow Chemical, ο οποίος θεωρεί την υπόθεση τελειωμένη. H UnioCarbide κοστολογήθηκε 9,3 δισ. δολάρια. Πάνω σε αυτά σίγουρα υπάρχουν οι σκιές των κολασμένων της Μποπάλ, οι κραυγές των οποίων σφράγισαν τα παιδικά χρόνια της Ρούμπι.