Ο Gottfried Wilhelm Leibniz (1646-1716), ο μεγάλος αυτός επιστήμονας και φιλόσοφος, υποστήριξε ότι όλα στον κόσμο εξηγούνται είτε διά του βασιλείου της ισχύος είτε διά του βασιλείου της σοφίας. Αλλά το σπουδαιότερο στοιχείο αυτής της προσέγγισης του Leibniz είναι ότι τα βασίλεια της ισχύος και της σοφίας διεισδύουν παντού το ένα στο άλλο ώστε οι μέγιστες αποκτήσεις του πρώτου να είναι ταυτόχρονα οι κάλλιστες του δεύτερου (Leibniz, SpecimeDynamicum, part Ι).
Ο κόσμος μπορεί να έχει αλλάξει από την εποχή που έζησε ο Leibniz αλλά η παρατήρησή του είναι χρήσιμη σήμερα όσο ποτέ, ειδικά στην περίοδο της παγκοσμιοποίησης που διανύουμε. Αντίθετα με τα επιχειρήματα κάποιων που είναι προσκολλημένοι στο παρελθόν και δεν αντιλαμβάνονται τις τεράστιες αλλαγές που συμβαίνουν αλλά και επίκεινται να συμβούν στον κόσμο μας, η παγκοσμιοποίηση δεν είναι θέμα πολιτικής επιλογής. Τις ημέρες μας, η παγκοσμιοποίηση οδηγεί την πολιτική και όχι αντίστροφα. Αυτό συμβαίνει γιατί το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης είναι απόρροια των τάσεων που αναπτύσσονται μέσα από την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους. Συγκεκριμένα, είναι το αποτέλεσμα της τεχνολογικής εξέλιξης που είναι άμεσα συσχετισμένη με την επιστημονική πρόοδο. Υπάρχουν τεράστια οφέλη για αυτούς που ευθυγραμμίζονται με την κατεύθυνση των δυνάμεων της παγκοσμιοποίησης αλλά ταυτόχρονα και μεγάλες απώλειες γι’ αυτούς που μένουν πίσω ή προσπαθούν να αντιδράσουν με τον ένα τρόπο ή τον άλλο. Και βρισκόμαστε μόνο στην αρχή γιατί η παγκοσμιοποίηση θα αποκτήσει τεράστια ορμή στο εγγύς μέλλον.
Η ανακατανομή του πλούτου
Ενα από τα αποτελέσματα της παγκοσμιοποίησης είναι η ραγδαία ανακατανομή του πλούτου. Για όσους δεν το έχουν καταλάβει, αρνούνται να το πιστέψουν ή απλώς σκέφτονται να αντισταθούν με κάποιο τρόπο, υπάρχουν άσχημα σημάδια στον ορίζοντα. Το μελλοντικό βιοτικό επίπεδο χωρών, ή και ακόμα ολόκληρων ηπείρων, θα εξαρτηθεί από το κατά πόσον η οικονομική τους πολιτική θα είναι συμβατή με την εξέλιξη αυτή και η υποδομή τους τέτοια ώστε να υπάρχει δυνατότητα δυναμικής προσαρμογής στη νέα αυτή πραγματικότητα. Στο πολιτικό επίπεδο απαιτείται η δημιουργία των συνθηκών εκείνων ώστε η οικονομία να είναι ευέλικτη και να μπορεί να προσαρμόζεται δυναμικά σύμφωνα με τους κανόνες του νέου περιβάλλοντος που αλλάζουν συνεχώς. Ομως αυτό απαιτεί και την ταυτόχρονη αντίδραση της κοινωνίας. Δεν αρκεί μία σωστή στην βάση της οικονομική πολιτική και υποδομή όταν δεν έχουν δημιουργηθεί οι κατάλληλες συνθήκες για την κοινωνία να πρωτοστατήσει στις εξελίξεις. Το πρόβλημα είναι σύνθετο αλλά υπάρχει λύση.
Σε σχέση με την προσέγγιση του Leibniz που αναφέρθηκε στην αρχή, η πλάστιγγα της ανακατανομής του πλούτου θα γείρει προς τις κατευθύνσεις εκείνες όπου τα βασίλεια της ισχύος και της σοφίας διεισδύουν το ένα στο άλλο. Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, η περιορισμένη της ισχύς ως μια μικρή χώρα στο να επηρεάζει τα παγκόσμια δρώμενα μπορεί να αντισταθμιστεί από την σοφία των πολιτών της και συγκεκριμένα από την ικανότητά τους να εξευρίσκουν νέους τρόπους να εκμεταλλεύονται τις πλουτοπαραγωγικές πηγές της χώρας στο περιβάλλον της παγκοσμιοποίησης και με σκοπό την εισροή πλούτου αντί της εκροής του ήδη υπάρχοντος. Δεν είναι τυχαίο ότι τα τελευταία χρόνια λόγω είτε της μη αναγνώρισης του προβλήματος ή είτε της εσφαλμένης οικονομικής πολιτικής και σε συνδυασμό με αλλοτριωμένες κοινωνικές τάσεις, το βιοτικό επίπεδο του Ελληνα παρέμεινε χαμηλό σε σχέση με τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Η Ελλάδα ξεπούλησε πολλαπλάσιο πλούτο από ό,τι δημιούργησε μόνο και μόνο για να διατηρήσει ένα χαμηλό βιοτικό επίπεδο σε σχέση με άλλες χώρες της Ευρώπης.
Οικονομία, Παιδεία και Κοινωνία
Μια λύση για την Ελλάδα βρίσκεται στην σοφία που ήδη υπάρχει και αύτη που πρέπει να καλλιεργηθεί περαιτέρω και άμεσα στους πολίτες της ώστε οι δημιουργικές τους ικανότητες να αυξηθούν. Σε ένα περιβάλλον στο οποίο υπάρχουν οικονομικά ισχυροί, οι αδύνατοι οικονομικά θα επιβιώσουν μόνο εάν είναι σοφότεροι ώστε και οι ισχυροί να τους χρειάζονται αλλά και οι ίδιοι να αυξάνουν συνεχώς την επιρροή τους σε αυτούς. Αυτό απαιτεί ριζικές τομές στο επίπεδο της οικονομικής πολιτικής, της παιδείας και της κοινωνίας. Οσον αφορά την οικονομική πολιτική τα πράγματα είναι στη θεωρία τους γνωστά. Το σπουδαιότερο είναι ότι η οικονομία πρέπει να απελευθερωθεί από οποιαδήποτε γραφειοκρατία και μονοπωλιακά συμφέροντα που στέκονται εμπόδιο στην επιχειρηματική δραστηριότητα και αυτό είναι θέμα πρωτίστως νομοθετικό. Ομως, το θέμα της παιδείας, η οποία θέτει τις βάσεις της γνώσης και κατά συνέπεια της σοφίας αυτής που απαιτείται στο νέο περιβάλλον, δεν αποτελεί το αντικείμενο του νομοθέτη απλά και μόνο. Η αποτελεσματικότητα της παιδείας είναι και συνυφασμένη με τα κοινωνικά πρότυπα και αξίες, που τα τελευταία χρόνια δεν ήταν δυστυχώς στο επίπεδο που απαιτεί μια σύγχρονη κοινωνία. Η δημιουργία ιδιωτικών, μη-κερδοσκοπικών, Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων είναι το πρώτο απαραίτητο βήμα αλλά δεν αρκεί. Χρειάζεται και μια ταυτόχρονη αλλαγή στα κοινωνικά πρότυπα και αξίες με μεταστροφή στην κατεύθυνση αυτή που συμβάλει τα μέγιστα στην ανάπτυξη και ευημερία. Αυτό είναι ένα πολύ πιο δύσκολο έργο από αυτό του νομοθέτη της πολιτείας. Μπορεί όμως η πολιτεία με έμμεσους τρόπους να προωθήσει την κοινωνική αυτή αλλαγή που απαιτείται. Οταν ένα πρόβλημα εντοπίζεται επακριβώς μόνο τότε η έννοια της εύρεσης λύσης έχει νόημα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση πρέπει να εντοπιστούν οι παράγοντες που επιδρούν αρνητικά στην κοινωνική εξέλιξη και πρόοδο (όντως υπάρχουν και αρκετοί από αυτούς είναι γνωστοί) και να ελαχιστοποιηθεί η επιρροή τους, ενώ ταυτόχρονα να μεγιστοποιηθεί η επιρροή αυτών που ευνοούν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Δεν είναι ένα απλό εγχείρημα αλλά πρέπει να τεθεί σε εφαρμογή προτού είναι πολύ αργά. Μία βασική αναγκαιότητα είναι κατά την γνώμη μου η δημιουργία μιας αυτόνομης δεξαμενής σκέψης (think tank) που θα μελετήσει το πρόβλημα και θα προτείνει ολοκληρωμένες λύσεις. Οι μερικές λύσεις δεν είναι αποτελεσματικές στο νέο περιβάλλον και οποιαδήποτε αποσπασματική προσέγγιση βασισμένη στην έννοια της αυτό-προσαρμογής ή του «αόρατου χεριού» είναι καταδικασμένη. Αυτό που χρειάζεται είναι μια συστηματική και πολύπλευρη αντιμετώπιση του προβλήματος.
Δεν υπάρχουν άλλα περιθώρια
Η σοφία, με την οποία θεμελιώθηκε ο δυτικός πολιτισμός, γεννήθηκε στην Ελλάδα. Υπήρχαν όμως τότε και τα κοινωνικά πρότυπα και αξίες που συνετέλεσαν τα μέγιστα σε αυτό. Στο καινούργιο περιβάλλον της παγκοσμιοποίησης που εξελίσσεται ταχύτατα, οι Ελληνες μπορούν και πρέπει να διεκδικήσουν μια αξιόλογη θέση. Την αξίζουν από την ιστορία τους και τον πολιτισμό τους. Η δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών για τη θέση που θα διεκδικήσει η Ελλάδα στο νέο περιβάλλον και που κατά συνέπεια θα έχει άμεσο αντίκτυπο στο βιοτικό επίπεδο των πολιτών της πρέπει να αποτελέσει την προτεραιότητα της πολιτείας στο οικονομικό, εκπαιδευτικό αλλά και κοινωνικό επίπεδο. Δεν υπάρχουν πλέον περιθώρια για υποσχέσεις, ευχολόγια και καθυστερήσεις.
* Ο Ευθύμιος Χαροκόπος είναι σύμβουλος χρηματοπιστωτικών οργανισμών. Email: [email protected]