Υπαίθριο μουσείο η βίλα του Ηρώδη

Υπαίθριο μουσείο η βίλα του Ηρώδη

6' 59" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Ολόκληρο μουσείο μπορούν να γεμίσουν τα εκατοντάδες γλυπτά που έφεραν στο φως οι ανασκαφές στην Εύα Κυνουρίας εδώ και 25 χρόνια. Μουσείο, βέβαια, ακόμη δεν υπάρχει για τα ευρήματα και προς το παρόν βρίσκονται φυλαγμένα σε αποθήκες, ωστόσο τα αρχιτεκτονικά μέλη και τα περίφημα ψηφιδωτά που καταλαμβάνουν έκταση 1.500 τ.μ., θα προστατευθούν κάτω από ένα στέγαστρο. Το στέγαστρο, σύμφωνα με απόφαση του Αρχαιολογικού Συμβουλίου, θα καλύψει μια περιοχή 4,5 στρεμμάτων προστατεύοντας ένα μεγάλο μέρος της βίλας του Ηρώδη από τις άσχημες καιρικές συνθήκες. Εξαιτίας των κλιματικών αλλαγών και των μεταβολών θερμοκρασίας, παρατηρούνται όλο και περισσότερες διαβρώσεις και αποκολλήσεις στα ψηφιδωτά και στα κεραμικά δάπεδα, καθιζήσεις και ετοιμορροπίες.

Κάθε εύρημα και μια ιστορία…

Η έπαυλη, που άρχισε να ανασκάπτει από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 ο Θόδωρος Σπυρόπουλος, καταλαμβάνει μια επιφάνεια 20.000 τ.μ., και περιείχε εντυπωσιακές συλλογές όπως αποδεικνύουν τα ευρήματα. Από τις συλλογές αποκαλύπτεται και η ιστορία του ίδιου του Ηρώδη, που ονειρευόταν μια χαρούμενη βίλα με πρωτότυπα έργα της αρχαίας ελληνικής τέχνης και ρωμαϊκά αντίγραφα αρχαίων έργων. Οταν όμως περιέπεσε σε κατάθλιψη επειδή έχασε τη σύζυγό του Ρήγιλλα, τα παιδιά και τους μαθητές του, μετέτρεψε τη χαρούμενη πολυτελή έπαυλη σε μαυσωλείο και χώρο μυστικής λατρείας των νεκρών του.

«Σε όλη την έκτασή της τοποθέτησε επιτύμβιες στήλες, νεκρόδειπνα κλασικών χρόνων από νεκροταφεία και ηρώα της Αττικής και πάνω απ’ όλα τις περίφημες στήλες των Μαραθωνομάχων, ύψιστο μνημείο τιμής σε αφηρωισμένους νεκρούς», σημειώνει ο Γιώργος Σπυρόπουλος, μελετητής και συνανασκαφέας στην Εύα Κυνουρίας, ο οποίος συγκρίνει μάλιστα τη βίλα του Ηρώδη με το μουσείο του Βατικανού.

Απόδειξη οι επιγραφές

Ο πρώτος που ταύτισε τα ερείπια με ρωμαϊκή βίλα ήταν το 1850 ο Curtius. O K. Ρωμαίος την ταύτισε με τον Ηρώδη Αττικό γιατί βρήκε επιγραφές κατά των καταστροφέων και των αναθημάτων του όμοιες με εκείνες που είχαν βρεθεί σε άλλες βίλες του Ηρώδη στην Αττική (Κηφισιά – Μαραθώνα – Ραμνούντα). Μαζί βρήκε επιστύλιο με επιγραφή στον παππού του Ηρώδη: ΙΠΠΑΡΧΟΣ ATTIKOY ΠΑΤΗΡ. H επόμενη επιγραφή ΗΡΩΔΟΥ ΦΙΛΟΓΥΜΝΑΣΤΙΚΟΥ, που βρέθηκε από τον Θόδωρο Σπυρόπουλο και τον γιο του Γιώργο στην Παλαίστρα της βίλας, στο ανατολικό άκρο, ήταν ακόμη μια σημαντική μαρτυρία. Εκεί, κατά τους ανασκαφείς, «ο Ηρώδης τελούσε επιτάφιους αγώνες για τους τροφίμους του, όπως απέδειξε ο Louis Rodert».

O Ηρώδης ο Φιλογυμναστικός εξέφρασε με το γλυπτό διάκοσμο της βίλας του (στήλες, αγάλματα αθλητών), «την εμμονή του στις ελληνικές παιδευτικές αξίες, στην ελληνική αρετή και παρέπεμπε και στις δικές του αθλήσεις και του πατέρα του Αττικού, που είχε ηγηθεί χορού εφήβων στη Σπάρτη, στην οποία αναβίωσαν οι Λυκούργειοι θεσμοί και οι ομαδικές αθλήσεις παίδων και εφήβων», λέει ο μελετητής των ευρημάτων.

Η κατασκευή της συγκεκριμένης βίλας έχει τα χαρακτηριστικά της βίλας του Αδριανού στο Τίβολι. Οπως σημειώνει ο μελετητής της: «ο Αδριανός ήταν φίλος και προστάτης του Ηρώδη και επισκέφθηκε τη Μαντίνεια, την Τεγέα και ίσως την Εύα, το 131 – 132 μ.Χ. Τα κιονόκρανα του περιστυλίου του Κήπου που είναι της Αδριάνειας περιόδου, όπως και στο Ολυμπιείον της Αθήνας, δείχνουν ότι η έπαυλη ολοκληρώθηκε επί Αδριανού, δηλαδή γύρω στο 117 – 138 μ.Χ.».

Νεαρές χορεύτριες

Τα ευρήματα είναι εκατοντάδες. Κι όλα δείχνουν τη φιλοδοξία του ιδρυτή της βίλας να συγκεντρώσει πρωτότυπα έργα. Από τα πιο σημαντικά όμως θεωρούνται οι Ορχούμενες Λάκαινες, έργα επώνυμου καλλιτέχνη, κατά τον ανασκαφέα, του Καλλίμαχου (420 π.Χ.), οι οποίες ήταν τοποθετημένες στην στοά απέναντι από τις αντίστοιχες εξι Καρυάτιδες αμαζόνες.

Ολόκληρη διασώζεται μία μόνο και κάποια θραύσματα από τις υπόλοιπες. Ποια είναι η μορφή της; «H νεαρή κοπέλλα έχει εκτιναχθεί αμφίπλευρα σε μια χορευτική φιγούρα κρατώντας στα χέρια της το ιπτάμενο ιμάτιο», περιγράφει ο Γ. Σπυρόπουλος αυτήν που βρέθηκε. H εικόνα της μοιάζει με στυλιζαρισμένη ορχηστική κινησιολογία, ενώ ο αισθησιασμός της επιδιώκει «τον εντυπωσιασμό και την επίδειξη της τεχνικής επιδεξιότητας και είναι εφάμιλλες των Μαινάδων που αποδίδονται επίσης στον Καλλίμαχο».

Οτι έφτιαξε ο καλλιτέχνης αυτές τις μορφές το πληροφορούμαστε και από τον Πλίνιο. O Wolters θεώρησε ότι οι Ορχούμενες Λάκαινες αποδίδουν τις κοπέλες από τη Σπάρτη που χόρευαν λατρευτικούς χορούς προς τιμήν της Αρτέμιδος. «Το πρόγραμμα της γιορτής περιελάμβανε χορούς παρθένων επιφανών οικογενειών της χώρας».

Δεν είναι όμως μόνο η πανέμορφη Λάκαινα που βρέθηκε. Θραύσματα χάλκινων αγαλμάτων, αντίγραφα κλασικών αριστουργημάτων (Αθλητής του Λύσιππου, Ηρακλής Πολύκλειτου, Αφροδίτη του Πραξιτέλη), αντίγραφα από Opera Nobilia (το σύμπλεγμα του Αχιλλέα και της Πενθεσίλειας), αντίγραφα Αμαζόνων τύπου Mattei του Φειδία, Κένταυροι, Νύμφες, αγάλματα αθλητών, προτομές φιλοσόφων, κ.ά.

Για εκείνους που απορούν γιατί στη βίλα του Ηρώδη αποκαλύπτονται αποσπασματικά επιτύμβια μνημεία και στήλες, ο Γ. Σπυρόπουλος, εξηγεί: «H ιδιομορφία αυτή αντιστοιχούσε σε μια τραγική ιδιαιτερότητα της ζωής του Ηρώδη Αττικού, όπως την καταγράφει ο βιογράφος του Φιλόστρατος και όπως την επιβεβαίωσαν ευρήματα από μικρές επαύλεις του στην Αττική. Μετά το 165 μ.Χ. ο Ηρώδης περιέπεσε σε θλίψη διότι έχασε όλα τα προσφιλή του πρόσωπα». Επένδυσε τις βίλες με λέσβιο μάρμαρο «για να βιώνει το πένθος του». Μετέτρεψε λοιπόν την χαρούμενη έπαυλη σε πένθιμο μαυσωλείο.

Θρήνησε κραυγαλέα και μετέτρεψε «σε πένθιμη σκηνογραφία της βαρυαλγούσης ψυχής του» την έπαυλη όταν τον έπνιξαν οι συμφορές. Ομως, όπως λέει ο μελετητής, αυτό δεν έγινε με κενή θεατρικότητα και επίδειξη: «Οι εκδηλώσεις αυτές είχαν το πνεύμα του ηρωϊκού ελληνικού τρόπου, στην έκφραση του πένθους για τους προσφιλείς νεκρούς».

Πανέμορφα και τα δυο ευρήματα με τον Ηρακλή που βρέθηκαν στον κήπο της βίλας που είχε τη μορφή ιπποδρόμου. O Ηρακλής του Σκόπα (αντίγραφο από το γλυπτό που βρίσκεται στο Μάλιπο) ήταν τοποθετημένος απέναντι ακριβώς από τον Ηρακλή που κρατάει στα χέρια του τα μήλα των Εσπερίδων. Από τις στήλες των αθλητών ξεχωρίζει μια ανάγλυφη παράσταση με γυμνό νέο που έχει πλούσια και λαξευμένη κόμη και η δεύτερη που παρουσιάζει ιματιοφόρο αθλητή, ανυπόδητο που φέρει γάντια πυγμαχίας. Στα ανάγλυφα σημαντικό θεωρείται εκείνο με τις Εννέα Μούσες και τον Απόλλωνα κ.α.

Και μετά τον Ηρώδη

Τα ευρήματα αρχίζουν από την αρχαϊκή εποχή και φτάνουν έως και τον 2ο αι. μ.Χ. και μετά αφού αποκαλύφθηκαν και πορτρέτα αυτοκρατόρων που έζησαν μετά τον Ηρώδη. «Αυτό σημαίνει ότι η βίλα ήταν ακόμη σε χρήση, δηλαδή οι κληρονόμοι συνεχίζουν να εμπλουτίζουν τη συλλογή. Βρέθηκαν μεταξύ άλλων πορτρέτο του Σεπτήνου Σεβήρου, ψηφιδωτά της εποχής του M. Κωνσταντίνου κ.ά.».

Οι δύο οικοδομικές φάσεις της έπαυλης πιστοποιούνται από τα κιονόκρανα. Εχουμε λοιπόν αυτά της εποχής των Φλαβίων τα οποία βρέθηκαν στη βασιλική της βίλας, δηλαδή στην αίθουσα ακροάσεων και τα κιονόκρανα της Αδριάνειας περιόδου (2ος μ.Χ. αι.) που στόλιζαν την αψίδα.

Μέχρι το 1995, οι αποκαλύψεις ήταν σποραδικές. Από τον Αύγουστο όμως εκείνης της χρονιάς, άρχισαν να έρχονται στο φως όλο και περισσότεροι «θησαυροί». Την ίδια εποχή στη δυτική πλευρά της βίλας ανάμεσα στα πορτρέτα που βρέθηκαν ήταν και το εντυπωσιακό σύμπλεγμα του Αχιλλέα και της Πενθεσίλειας αλλά και θραύσματα από τις Ορχούμενες Λάκαινες.

Μια ανασκαφή που ξεκίνησε πριν από 25 χρόνια

Ο αρχαιολογικός χώρος της ρωμαϊκής βίλας του Ηρώδη Αττικού βρίσκεται τέσσερα χιλιόμετρα βορειοδυτικά του Αστρους, δίπλα στη Μονή Μεταμορφώσεως Σωτήρος. O κεντρικός πυρήνας της έπαυλης αποτελείται από ορθογώνια αυλή, ένα κήπο ο οποίος περιβάλλεται από ένα τεχνητό ποταμό. Στις τρεις πλευρές της η αυλή πλαισιώνεται από στοές και διαδρόμους με πανέμορφα ψηφιδωτά δάπεδα στο αίθριο, ενώ στην τέταρτη υπάρχει ένα Νυμφαίο – Εξέδρα.

Δυτικά ήρθε στο φως μια μικρή βασιλική, ενώ στη νότια πλευρά αποκαλύφθηκε μια οκταγωνική κατασκευή (φυλάκιο), λουτρά, μια ημικυκλική διαμόρφωση (Νυμφαίο), καθώς και μια δεύτερη βασιλική (Ιερό του Αντίνοου). Μια σειρά δωματίων ήταν τα ευρήματα ανατολικά, τα οποία καταλήγουν επίσης σε μιαν αυλή όπου υπολογίζεται ότι μετά ακολουθούσαν οι κήποι. H τρίτη βασιλική βρέθηκε στη βόρεια πλευρά, ενώ ανάμεσα σε αυτή και μια άλλη στοά, σχηματίζεται ένας επιμήκης χώρος που ήταν η Βιβλιοθήκη.

Οι έρευνες που έγιναν επί 25 χρόνια αποκάλυψαν τρεις χρονολογικές φάσεις, αφού τα ευρήματα που βρέθηκαν μαρτυρούν τη συνεχή χρήση του χώρου από τον 1ο – 2ο αι. μ.Χ. έως τον 6ο αι. μ.Χ., ενώ οι εντυπωσιακές επιγραφές, τα γλυπτά και τα ανάγλυφα δηλώνουν την παρουσία του Ηρώδη του Αττικού και της οικογένειάς του στην περιοχή.

Οι πρώτες αρχαιότητες εντοπίστηκαν στην περιοχή τον 19ο αιώνα, το 1962 κηρύχθηκε αρχαιολογικός χώρος με το όνομα «Κολώνες» και γύρω στο 1978 άρχισαν οι πρώτες έρευνες από τον τότε έφορο κ. Γ. Σταϊνχάουερ. H αποκάλυψη ωστόσο του μνημείου, έγινε τη δεκαετία του ’90 από τον έφορο Θ. Σπυρόπουλο

Ολα αυτά δημιούργησαν και την ανάγκη της προστασίας. Με απόφαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, το μεγαλύτερο μέρος της βίλας του Ηρώδη Αττικού θα στεγαστεί από ένα ενιαίο χωροδικτύωμα που θα στηρίζεται σε έξι ζευγάρια κεντρικών στύλων. Είναι η μόνη λύση για τη σωτηρία των αρχαιοτήτων. Το επόμενο βήμα ίσως είναι το μουσείο.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή