Είναι γνωστό ότι η χώρα μας εδώ και δύο δεκαετίες έχει επιτύχει μια πρωτοπορία στις εφαρμογές ηλιακής ενέργειας για τη θέρμανση νερού χρήσης με τη βιομηχανική παραγωγή, εγκατάσταση και εξαγωγές ηλιακών θερμικών συστημάτων. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της Ενωσης Βιομηχανιών Ηλιακής Ενέργειας (ΕΒΗΕ), η συνολική εγκατεστημένη επιφάνεια ηλιακών συλλεκτών στη χώρα μας υπερβαίνει τα 3,0 εκατομμύρια τ.μ., με εφαρμογές που αντιστοιχούν σε περίπου 900.000 νοικοκυριά και χιλιάδες εγκαταστάσεις σε ξενοδοχεία, νοσοκομεία και βιομηχανίες. Η ετήσια παραγωγή ηλιακών συλλεκτών σημείωσε ρεκόρ το 2004 με 380.000 τ.μ. από τα οποία τα 180.000 τ.μ. ήσαν εξαγωγές. «Η χώρα μας έχει αναπτύξει μία από τις πλέον δυναμικές αγορές ηλιακών συστημάτων, τα οποία χαρακτηρίζονται από υψηλές προδιαγραφές και άριστη ποιότητα, εξ ου και οι εξαγωγές οι οποίες αυξάνονται σταθερά τα τελευταία χρόνια», τονίζει ο πρόεδρος της ΕΒΗΕ κ. Εμμανουήλ Καστανάκης. Σήμερα η Ελλάδα μαζί με την Κύπρο έχουν το μεγαλύτερο ποσοστό εγκατεστημένων ηλιακών θερμοσιφώνων ανά κατοικία στην Ευρωπαϊκή Ενωση.
Είναι λογικό ότι με μια τέτοια σημαντική δραστηριότητα της χώρας στον τομέα της ηλιακής ενέργειας ένα μέρος της ελληνικής ερευνητικής δραστηριότητας, τόσο από τα Πανεπιστήμια – Πολυτεχνεία – ΤΕΙ, όσο και από τη βιομηχανία και τα μελετητικά γραφεία να έχει επικεντρωθεί στην έρευνα και ανάπτυξη ηλιακών εφαρμογών, την επινόηση νέων μεθόδων και καινοτόμων συστημάτων. Τα τελευταία χρόνια το εργαστήριο αυτό έχει αναδειχθεί ως ένα από τα πλέον αξιόλογα και σοβαρά εργαστήρια της Ευρώπης συμμετέχοντας σε πολλά ερευνητικά προγράμματα σε διεθνές επίπεδο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η συνεργασία του εργαστηρίου με τις ελληνικές βιομηχανίες, η οποία χρονολογείται από τα τέλη της δεκαετίας του 1970. Το εργαστήριο έχει την ευθύνη για την πιστοποίηση ηλιακών συλλεκτών και συστημάτων σύμφωνα με τα πρότυπα του ΕΛΟΤ. Ο διευθυντής του εργαστηρίου δρ Βασίλης Μπελεσιώτης παρατηρεί ότι η συμβολή του εργαστηρίου του στην ανάπτυξη της ελληνικής βιομηχανίας ηλιακής ενέργειας υπήρξε καθοριστική. «Οι έλεγχοι αλλά και οι παρατηρήσεις του εργαστηρίου επί της θερμικής συμπεριφοράς ή και κατασκευής συγκεκριμένων ηλιακών συλλεκτών και συστημάτων έχουν συμβάλει στη βελτίωση των τεχνικών προδιαγραφών των προϊόντων, στην καλυτέρευση της θερμικής συμπεριφοράς και γενικά στην επίτευξη μιας υψηλής ποιότητας», παρατηρεί ο δρ Μπελεσιώτης. Η εξειδίκευση που έχει αποκτήσει το εργαστήριο είναι σημαντική γι’ αυτό και τους αποστέλλονται ηλιακά συστήματα από πολλές ξένες χώρες για δοκιμές και πιστοποίηση.
Εκτός από τα ηλιακά θερμικά συστήματα τα οποία και αποτέλεσαν τη βάση ανάπτυξης του εργαστηρίου, σήμερα δοκιμάζονται εκεί με μεγάλη επιτυχία και πολλά φωτοβολταϊκά συστήματα (Φ/Β), τα οποία μετατρέπουν την ηλιακή ακτινοβολία σε ηλεκτρική ενέργεια. Εάν και περιορισμένες οι φωτοβολταϊκές εφαρμογές στην Ελλάδα, σε σύγκριση με άλλες χώρες, έχει αρχίσει να αναπτύσσεται.
Ενα από τα πιο ενδιαφέροντα υπό δοκιμή συστήματα στο εργαστήριο ηλιακής ενέργειας του Δημόκριτου είναι μια καινοτόμος διάταξη που έχει σχεδιασθεί και κατασκευασθεί από την ελληνική εταιρεία «Ηλιοτρον Ενεργειακή Α.Ε.», η οποία συνδυάζει την παραγωγή θερμού νερού και ηλεκτρικού ρεύματος. Με άλλα λόγια το εν λόγω σύστημα έχει τα χαρακτηριστικά ενός ηλιακού θερμικού συλλέκτη και ενός φωτοβολταϊκού συστήματος. Το καινοτόμο αυτό σύστημα, το οποίο επινοήθηκε από τον μηχανικό κ. Αλέξανδρο Παπαδόπουλο, είναι γνωστό ως «Υβριδικό Φωτοβολταϊκό Σύστημα Πρωτέας». Μάλιστα το εν λόγω σύστημα και ο εφευρέτης του βραβεύτηκαν από τον Οργανισμό Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (ΟΒΙ) στις 5 Οκτωβρίου 2004, σε ειδική τελετή, ως η καλύτερη εφεύρεση της χρονιάς.
Μια τυπική μονάδα του συστήματος «Πρωτέας» παράγει 250 λίτρα ζεστό νερό την ημέρα και 250 Wp ηλεκτρική ισχύ, αλλά στο ίδιο περίπου κόστος με εκείνο ενός συμβατικού ηλιακού θερμοσίφωνα. Η εφεύρεση στηρίζεται στην ανάπτυξη ενός καινοτομικού συστήματος συγκέντρωσης της ηλιακής ακτινοβολίας σε ειδικές Φ/Β κυψελίδες, χρησιμοποιώντας κάτοπτρα ολικής ανάκλασης από κοινό άχρωμο γυαλί. Αυτά έχουν πρακτικά απεριόριστο χρόνο ζωής και μπορούν να παραχθούν μαζικά με πολύ μικρό κόστος από υπάρχουσες αυτοματοποιημένες εγκαταστάσεις παραγωγής γυαλιού με εκτύπωση. Μια μεγαλύτερη έκδοση του «Πρωτέα» σε συνδυασμό με αντλίες θερμότητας μπορεί να προσφέρει ταυτόχρονα και κλιματισμό, κάνοντας έτσι πραγματικότητα και την ιδέα της ενεργειακά ανεξάρτητης κατοικίας. Ενα λειτουργικό βιομηχανικό πρότυπο του «Πρωτέα» έχει ήδη κατασκευαστεί και έχει εγκατασταθεί για δοκιμές στον Δημόκριτο.
«Η Ελλάδα, αν και αργά, φαίνεται ότι με τον καινούργιο (υπό ψήφιση) νόμο για τις ΑΠΕ, επιχειρεί να μπει και αυτή στο κλαμπ των ευρωπαϊκών χωρών που υποστηρίζουν ενεργά τα Φ/Β», παρατηρεί ο κ. Αλέξανδρος Παπαδόπουλος. Για να συνεχίσει: « Χάρις σε μια καλή συγκυρία η Ελλάδα έχει καταφέρει να εξασφαλίσει την πρωτοπορία στην τεχνολογία των υβριδικών Φ/Β, όπου ήδη ευρίσκονται σε εξέλιξη δύο αντίστοιχα ερευνητικά και επιδεικτικά προγράμματα (τα μοναδικά στην Ευρωπαϊκή Ενωση). Εχει έτσι άλλα δύο συγκριτικά πλεονεκτήματα για να διατηρήσει την πρωτοπορία στην Ευρώπη στον τομέα των ηλιακών θερμοσιφώνων».
Ποια είναι τα επόμενα βήματα του «Πρωτέα»; «Αμεσος στόχος μας», μας πληροφορεί ο κ. Αλέξανδρος Παπαδόπουλος, «είναι η σχεδίαση και κατασκευή ενός μεγάλου επιδεικτικού έργου στην Ελλάδα. Γι’ αυτόν τον σκοπό είμεθα ήδη σε συζητήσεις με ιδιωτικές εταιρείες και δημόσιους φορείς».
Στα πλαίσια του ανωτέρω ελληνοκινεζικού ερευνητικού προγράμματος έχει υποβληθεί πρόταση οικονομικής ενίσχυσης στην Γενική Γραμματεία Ερευνας και Τεχνολογίας, οι αρμόδιες υπηρεσίες της οποίας όμως φαίνεται να έχουν σοβαρές ενστάσεις που εστιάζονται στην επιστημονική επάρκεια του έργου!