Παρασκευή, νωρίς το απόγευμα, στην είσοδο του Αελλώ, μία σκηνή που έχω να δω πολλά χρόνια. Μεμονωμένοι θεατές κόβουν το εισιτήριό τους· ούτε ένα ζευγάρι στον ορίζοντα. Ενας εικοσάχρονος χαζεύει το περιοδικό του, μία περιποιημένη κυρία μπαίνει βιαστικά στα ενδότερα του συνοικιακού μίνιπλεξ. Εχουν αφήσει πίσω τους το απογευματινό μούχρωμα της Πατησίων, τις πρώτες χριστουγεννιάτικες βιτρίνες, το πήγαινε έλα των τρόλεϊ.
Δεν φανταζόμουν ότι υπάρχει κόσμος που πηγαίνει σινεμά στις πέντε το απόγευμα. Να μία όψη της αθηναϊκής ζωής που είχα διαγράψει, καταχωρισμένη στις συνήθειες ενός αλλοτινού βίου, πολύ πριν από τα κυλιόμενα ωράρια και τα πριμ παραγωγικότητας. Είμαι αυτόπτης μάρτυρας μιας «επαρχιακής» Αθήνας, όταν ο κόσμος δούλευε μέχρι τις 3 το μεσημέρι, έτρωγε στο οικογενειακό τραπέζι, έριχνε έναν υπνάκο κι αν του έκανε κέφι πεταγόταν ώς το σινεμά της γειτονιάς για να δει τι παίζει. Δεν χρειάζεται παρά να κάνω δύο βήματα, από την Αγίου Μελετίου ώς την πλατεία Αμερικής, για να ξυπνήσω στο 2005. Το Αττικα, αυτή η οικεία μικρογραφία αμερικανικού σινεμά, με υποδέχεται σκοτεινό· η φωταγωγημένη του μαρκίζα δεν άναψε τον Σεπτέμβριο. H εταιρεία διανομής Ama Films αποχώρησε, ύστερα από μία ιδιαίτερα άσχημη σεζόν.
Στην ίδια απόφαση οδηγήθηκε και η Playtime· το περυσινό «πείραμα» με τη νεκρανάσταση του θρυλικού Στούντιο δεν πέτυχε. Από τον Σεπτέμβριο του 2004 έως την περασμένη άνοιξη κόπηκαν όλα κι όλα 10.500 εισιτήρια· όσα κόβει το Village ένα μέτριο Σαββατοκύριακο. Και το Studio Νοvo, όπως είχε μετονομαστεί, έβαλε λουκέτο πρoτού καλά καλά ξεκινήσει η διαγραφόμενη νέα εποχή· και τα φιλόδοξα σχέδια της Playtime για μία δεύτερη αίθουσα έμειναν όπως ήταν φυσικό στα χαρτιά.
Πέρυσι, είχε κλείσει το Ράδιο Σίτι, σήμα κατατεθέν της Πατησίων. Μαζί, κατεδαφίστηκε και το γειτονικό θέατρο Καλουτά· στη θέση τους ανεγείρεται σούπερ μάρκετ «A-B Βασιλόπουλος».
Αττικα, Στούντιο, Ράδιο Σίτι, Αθηνά… Ολα έκλεισαν. Για πολλούς είναι ο επιθανάτιος ρόγχος της μεγαλύτερης κινηματογραφικής πιάτσας που γνώρισε ποτέ η Αθήνα. Και δεν φαίνεται να έχουν άδικο. Από τους 28 κινηματογράφους των αρχών της δεκαετίας του ’80 κατρακυλήσαμε φέτος για πρώτη φορά σε μονοψήφιο νούμερο: εννέα επιβιώνουν, εκ των οποίων οι τέσσερις θερινοί. Με εξαίρεση την δυναμική επέκταση του Αελλώ (από το 2000 η μονή αίθουσα απέκτησε τέσσερα αδελφάκια και θερινό στην ταράτσα), η πορεία εμφανίζεται φθίνουσα και μη αναστρέψιμη.
Ο Δημήτρης Στεργιάκης της «Ama Films», που διαχειριζόταν τα τελευταία τρία χρόνια τις δύο αίθουσες του Αττικα στην πλατεία Αμερικής, δεν βλέπει φως από πουθενά: «H Πατησίων έχει πεθάνει», μάς λέει. Για τον ίδιο η μετατροπή του Αελλώ σε μίνιπλεξ υπήρξε καθοριστική και συμπληρώνει: «Τη χαριστική βολή έδωσε ο πολυκινηματογράφος της Ster στην Αχαρνών».
Διαφορετική άποψη εκφράζει η κ. Τσακαλάκη από το Αελλώ. Δεν αρνείται το ειδικό βάρος του μούλτιπλεξ που άνοιξε τα Χριστούγεννα στον Αγιο Ελευθέριο, αλλά αρνείται να υπογράψει το πιστοποιητικό θανάτου ολόκληρης της Πατησίων: «Είναι αλήθεια ότι το Ster προσέλκυσε ένα νεανικότερο κοινό αλλά εμείς, ως Αελλώ, δουλεύουμε ικανοποιητικά στηριζόμενοι σχεδόν αποκλειστικά σε μεγαλύτερες ηλικίες και ανθρώπους της γειτονιάς. Το γεγονός ότι μεγαλώσαμε δεν μας άλλαξε, εξακολουθούμε να είμαστε ένας κινηματογράφος με συνοικιακά χαρακτηριστικά». Πώς εξηγεί, λοιπόν, το κλείσιμο σημαντικών μεμονωμένων αιθουσών; «Νομίζω πως αν δώσεις στον πελάτη αυτό που θέλει, ένα αναβαθμισμένο περιβάλλον με όλες τις σύγχρονες ανέσεις, θα έρθει. Τα στάνταρ άλλαξαν και οφείλουμε να προσαρμοστούμε».
Πληθυσμιακή αλλαγή
Η αλήθεια είναι πως οι περισσότεροι παλιοί κινηματογράφοι δεν προχώρησαν σε μεγάλες επενδύσεις. Υπήρξαν σημαντικές βελτιώσεις, όπως στην περίπτωση του Αττικα ή του Ράδιο Σίτι, αλλά όχι στον βαθμό που θα περίμενε ο απαιτητικός θαμώνας των κεντρικών κινηματογράφων.
Δύσκολα, επίσης, μπορείς να μιλήσεις για την αποψίλωση της Πατησίων χωρίς να αναφερθείς στη μεγάλη πληθυσμιακή αλλαγή που συντελέστηκε σε ολόκληρη την περιοχή τη δεκαετία του ’90.
H αποχώρηση αστικών στρωμάτων, ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ’70, προς τα νότια και βόρεια προάστια έλαβε γρήγορα μαζικό χαρακτήρα, ενώ η εγκατάσταση χιλιάδων μεταναστών σε Κυψέλη και Πατήσια διαμόρφωσε ένα πρωτόγνωρο δημογραφικό μωσαϊκό. Το αποτέλεσμα ήταν έως ένα βαθμό αναμενόμενο: οι όλο και λιγότεροι Ελληνες προτιμούσαν τα καλύτερα σινεμά του κέντρου και τα απαστράπτοντα μούλτιπλεξ, ενώ οι όλο και περισσότεροι μετανάστες είχαν διαφορετικές προτεραιότητες από την κινηματογραφική ψυχαγωγία.
«Εμείς έχουμε πολλούς ξένους», σπεύδει να υπογραμμίσει η κ. Τσακαλάκη από το Αελλώ, αλλά προφανώς δεν αρκούν για να συντηρήσουν τους πέντε ή έξι κινηματογράφους της περιοχής. Στους αντίποδες, ο Γιώργος Τζιώτζιος, διευθυντής της εταιρείας διανομής Playtime, χρεώνει την αποτυχία του πειράματος του Στούντιο αποκλειστικά στην πληθυσμιακή αλλοίωση της περιοχής. «Από την Πατησίων και κάτω οι Ελληνες αποτελούν μειοψηφία. Κι οι Ελληνες σπάνια μάς προτιμούσαν, εκτός από παλιούς φανατικούς θαμώνες του Στούντιο. Μην σας φαίνεται παράξενο αλλά σε πολλούς συμπολίτες μας δεν τους αρέσει να βγαίνουν από το σινεμά και να πέφτουν πάνω σε ταβέρνες ή βίνεο κλαμπ με επιγραφές στα ρώσικα και ρουμάνικα».
Σήμερα, ο Γιώργος Τζιώτζιος κάνει μία επανεκτίμηση του όλου εγχειρήματος: «Προχώρησα στην επένδυση του Στούντιο με καθαρά συναισθηματικά κριτήρια. Πίστευα ότι η πρόσφατη κακοδαιμονία του οφειλόταν σε κακή επιλογή ταινιών. Αποδείχθηκε ότι έκανα μέγα λάθος. H περιοχή έπαψε να έχει τα χαρακτηριστικά που επέτρεπαν σε έναν κινηματογράφο σαν το Στούντιο να κόβει, το 1988, 150 χιλιάδες εισιτήρια. Εμείς πέρυσι ιδρώσαμε να ξεπεράσουμε τα 10 χιλιάδες…».
Πολύ κακή χρονιά το 2005
Ολα τα είχαν οι συνοικιακοί κινηματογράφοι, η (πανθομολογούμενη) κρίση τους έλειπε. Υστερα από ένα μέτριο 2004 (ο κ. Στεργιάκης έκανε λόγο για πτώση της τάξης του 50%!), ακολούθησε ένα ακόμα χειρότερο 2005. Ειδικά η σεζόν που άρχισε τον Σεπτέμβριο καταγράφει διαρκή αρνητικά ρεκόρ. Πλησιάζουμε τις γιορτές και μόνο δύο ταινίες έχουν κινηθεί ικανοποιητικά («Το εργοστάσιο σοκολάτας του Τσάρλι» και «O επίμονος κηπουρός»), όταν κατά μέσο όρο βγαίνουν κάθε εβδομάδα έξι – επτά ταινίες. H αγορά αδυνατεί να απορροφήσει την υπερπροσφορά. Πολλές ταινίες «σκοτώνονται» σε μία ή δύο εβδομάδες, ο κόσμος αδυνατεί να παρακολουθήσει τον ιλιγγιώδη ρυθμό των εταιρειών διανομής. Με λίγα λόγια: αν χάσεις μία ταινία την πρώτη ή την δεύτερη εβδομάδα προβολή της, το πιθανότερο είναι να τη χάσεις για πάντα. Οι εταιρείες, όμως, εκτός από τον κακό τους εαυτό, έχουν να αντιμετωπίσουν και εξωτερικούς εχθρούς, όπως την πειρατεία. Θα έχετε προσέξει εδώ και λίγους μήνες πως εκτός από πειρατικά cd προσφέρονται και πειρατικά dvd· συχνά πωλούνται τίτλοι ταινιών που δεν έχουν καν προβληθεί στις ελληνικές αίθουσες. Επίσης, με τη διάδοση του ευρυζωνικού Ιντερνετ γίνεται ευκολότερο το (παράνομο αλλά εντελώς ανέξοδο) «κατέβασμα» ταινιών από το Διαδίκτυο.
Εως τις αρχές της δεκαετίας του ’80 στην ευρύτερη περιοχή της Πατησίων (από το ύψος της Αλεξάνδρας και κάτω) λειτουργούσαν ούτε λίγο ούτε πολύ 28 κινηματογράφοι εκ των οποίων οκτώ αμιγώς θερινοί (Λίντο, Αλφα, Ατενέ, A-B, Στέλλα, Λιλά, Μετροπόλ, Ηλέκτρα).
Τα θερινά σινεμά παρουσιάζουν μεγαλύτερη ανθεκτικότητα καθώς επιβιώνουν ακριβώς τα μισά (Στέλλα, Λιλά, Μετροπόλ, Ηλέκτρα)· η Στέλλα έχει γίνει δημοτικός κινηματογράφος ενώ πρόσφατα αγοράστηκε από τον Δήμο Αθηναίων και το εκτεταμένο οικόπεδο του A-B, όπου διασώζεται η επιβλητική του οθόνη.
Στους χειμερινούς οι απώλειες είναι δραματικές. Από τους 20 κινηματογράφους συνεχίζουν τη λειτουργία τους μόνο οι πέντε: Αελλώ, Αλεξάνδρα, Ιλιον, Τριανόν και Φιλίπ. Φέτος δεν επαναλειτούργησαν το Στούντιο και το Αττικα, ενώ πέρυσι έκλεισαν το εμβληματικό Ράδιο Σίτυ (όπου το 1958, σ’ ένα κοσμοϊστορικό γεγονός για τη γειτονιά, η Ελίζαμπεθ Τέιλορ παρακολούθησε την αθηναϊκή πρεμιέρα της ταινίας «O γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες», μαζί με τον σύζυγο της και παραγωγό Μάικ Τοντ) και το Αθηνά.
Τον χορό της αποψίλωσης είχαν σύρει πολύ νωρίτερα, κυρίως μέσα στη δεκαετία του ’80, άλλοι 11 χειμερινοί κινηματογράφοι της περιοχής. Εχουμε και λέμε: Μπρόντγουεϊ, Αντζελα (στην ταράτσα του λειτουργούσε και θερινός), Πιγκάλ, Σελέκτ, Ατθίς, Αλκυονίς, Αλόη, Αμαλία, Αχιλλεύς, Αρμονία, Αττική (μετασκευάστηκε στο θέατρο Χώρα). Οι περισσότεροι λειτουργούσαν σε ισόγειο ή υπόγεια πολυκατοικιών, ελάχιστοι, δηλαδή, λειτουργούσαν σε αυτόνομα κτίρια ή, πολύ περισσότερο, διεκδικούσαν αρχιτεκτονικές δάφνες. Εξαίρεση η μοναδική Αντζελα, με έντονες επιρροές από αρ ντεκό που κατεδαφίστηκε πριν από λίγα χρόνια.