Ronald Ηayman
Ο θάνατος και η ζωή της Σύλβιας Πλαθ
Μετ. Εφη Φρυδά
Εκδ. Μελάνι
Τεντ Χιουζ
Γράμματα γενεθλίων
Μετ. – εισαγ. – σημ.: Γιάννης Αντιόχου
Εκδ. Μελάνι
Τον χειμώνα του 1962-1963, η Σύλβια Πλαθ είναι τριάντα χρονών. Εχει πίσω της μια ποιητική συλλογή, τον «Κολοσσό» και διάσπαρτα πεζά και ποιήματα σε εφημερίδες και περιοδικά. Εχει εκδώσει το μυθιστόρημα «Ο γυάλινος κώδων» με ψευδώνυμο και η φήμη της μόλις ανατέλλει. Υστερα από έξι χρόνια πυρακτωμένης σχέσης με τον Τεντ Χιουζ, βρίσκεται μόνη με δύο μωρά, χωρίς χρήματα, σε ένα παγωμένο σπίτι στο Λονδίνο. Η θλίψη και η μανία για όσα δεν κατάφερε, για όσα ποτέ δεν είχε, για όσα είχε και έχασε, εναλλάσσονται και γράφει ασταμάτητα. Ως το βράδυ της 11ης Φεβρουαρίου, όταν, κουρασμένη πια να παλεύει τους δαίμονές της, αποφασίζει να τελειώσει τη δουλειά την οποία είχε αφήσει μισή στα είκοσί της: «Η γυναίκα έχει τελειοποιηθεί. / Το νεκρό της / Σώμα φοράει το χαμόγελο της επίτευξης, / Η ψευδαίσθηση της ελληνικής αναγκαιότητας / Ρέει στις πτυχές της τηβέννου της, / Τα γυμνά της / Πόδια μοιάζουν να λένε: / Φτάσαμε ώς εδώ, αρκεί» (μτφρ. Κ. και Ε. Ηλιοπούλου).
Το ανάθεμα στον σύζυγο
Αυτοκτονώντας, η «λαίδη Λάζαρος» πραγματώνει τον μύθο που δεν έζησε και ταυτοχρόνως λαβαίνει εκδίκηση. Ως γυναίκα που διεκδίκησε τη δημιουργικότητά της σε έναν αρνητικό αντρικό κόσμο, και απέτυχε, ανακηρύσσεται Αγία του φεμινιστικού κινήματος. Το ανάθεμα πέφτει βαρύ στον μοιχό σύζυγο και την ερωμένη του, η οποία, προδομένη κι αυτή λίγα χρόνια αργότερα, αυτοκτονεί με τον ίδιο τρόπο, παίρνοντας μαζί και την κόρη της με τον Χιουζ, τη δίχρονη Σούρα. Σε επίπεδο δημιουργίας, η συλλογή «Αριελ» που άφησε πίσω της, παρότι αρχικά εκδόθηκε από τον σύζυγό της κουτσουρεμένη και με αλλαγμένη τη σειρά των ποιημάτων, την καθιερώνει ως μια από τις γνησιότερες φωνές της εξομολογητικής ποίησης, τη μόνη ίσως που καταφέρνει να ανυψώσει το προσωπικό βίωμα σε διαχρονική εμπειρία – μέσα από διαδοχικές, παράφορες μεταμορφώσεις που οδηγούν μονίμως στο ίδιο σημείο, στη φιλική ανυπαρξία του θανάτου.
Είκοσι τουλάχιστον βιογραφίες και πενήντα μελέτες έχουν ώς σήμερα αποπειραθεί να εξιχνιάσουν το μυστήριο της ζωής και του έργου της, ειδικά στη σχέση της με τον Χιουζ – με πιο πρόσφατη αυτή της Νταϊάν Μίντλμπρουκ, «Ο σύζυγός της». Οι περισσότερες από αυτές χρησιμοποιούν τη φεμινιστική-ψυχαναλυτική μέθοδο, αντιμετωπίζουν τα ποιήματα ως αυτοτελείς και αξιόπιστες μαρτυρίες και επικεντρώνονται στην «πραγματικότητα» του ζευγαριού, όπως προκύπτει από τα ημερολόγια και τις επιστολές της Σύλβιας κυρίως, τις όποιες μαρτυρίες.
Ο Ρόναλντ Χάιμαν, στη «βιογραφική μελέτη» του, επισημαίνει τους κινδύνους που κρύβει η αναγωγή του ποιήματος σε τεκμήριο – χωρίς να αποφεύγει εντελώς την παγίδα της. Το προτέρημα του έργου του είναι ότι δεν εξιδανικεύει την Πλαθ, παρά την τρυφερότητα με την οποία την προσεγγίζει· ούτε δαιμονοποιεί τον Χιουζ, αν και υπογραμμίζει τις ανακολουθίες στη συμπεριφορά του, ειδικά στη διαχείριση του έργου της. Ζωντανεύει μια λαμπερή γυναίκα που αδυνατεί να δει στον καθρέφτη το είδωλό της, μια εκρηκτική δημιουργό που τη στενεύει η γυναικεία καθημερινότητα. Ενα χαρισματικό, τραχύ άντρα που αποτελεί το άλλο της μισό, έναν οραματικό, σαμάνο – ποιητή, που τη στηρίζει και την οδηγεί, όπως και την αναστέλλει ή την προδίδει, ζώντας τον δικό του μύθο.
Αντιφατικές κριτικές
Η σχέση τους ήταν ένας θανάσιμος εναγκαλισμός, κατά τον Χιουζ ο ένας από τους δύο έπρεπε να πεθάνει. Πέθανε η Σύλβια, αλλά αντέστρεψε με τον θάνατό της τη λαβή και έπνιξε το έργο του. Για πολλούς, ο Τεντ Χιουζ ήταν και παραμένει ο υπαίτιος του θανάτου της Πλαθ – και όχι μια πολύ σημαντική φωνή της σύγχρονης Αγγλίας. Τα «Γράμματα γενεθλίων», τα ογδόντα οχτώ ποιήματα, με τα οποία λίγο πριν από τον θάνατό του άνοιξε για πρώτη φορά διάλογο με τη νεκρή του σύζυγο, προκάλεσαν αίσθηση λόγω της θεματικής τους και πάλι, έγιναν μπεστ σέλερ (700.000 αντίτυπα ώς σήμερα), βραβεύτηκαν ξανά και ξανά. Οπως όλα του τα έργα, προκάλεσαν αντιφατικές κριτικές. Αλλοι θεώρησαν τη συλλογή το πιο ώριμο έργο του, άλλοι τη θεώρησαν έσχατη δικαιολόγηση του ανθρώπου και του ποιητή μπροστά στον θάνατο. Καμία ανάγνωση δεν μπορεί να διεξαχθεί εκτός της σύμφρασης της σχέσης του με την Πλαθ. Και η σύμφραση αυτή, από την άλλη, δεν μπορεί να μειώσει την αξία ενός έργου με τεράστιες φιλοδοξίες ολοποίησης, το ειδικό βάρος ενός ποιητή που συναιρεί την κληρονομιά των Κελτών βάρδων, της Καββάλα και του ερμητισμού, του σαμανισμού και του αγγλικού ρομαντισμού, σε μια αντισυμβατική αναπαράσταση του κόσμου.
Ερωτας και πένθος
Στα «Γράμματα γενεθλίων», ο Χιουζ παρακολουθεί τη σχέση του με την Πλαθ μέσα από γεγονότα αποτυπωμένα στη μνήμη, σε μια φωτογραφία, σε ένα ποίημα, που επανέρχονται, μετουσιώνονται και ερμηνεύονται. Συνομιλεί με τη γυναίκα και την ποιήτρια, με ύφος απλό και κουβεντιαστό, επικαλούμενος διαρκώς τη μοίρα που παραμόνευε και όριζε τη σχέση τους. Με δομές καββαλιστικές, που τον προστατεύουν από το κακό ακόμα και στους στίχους, υφαίνει τη δική του εκδοχή των πραγμάτων, σε μια σπαρακτική συλλογή έρωτα και πένθους, η οποία ευτύχησε στα ελληνικά στην εμπνευσμένη απόδοση του Γιάννη Αντιόχου.
Ο Χιουζ ενδύεται συχνά το ύφος της Πλαθ, σε μια προσπάθεια κατανόησης/διαλόγου. Η βίαιη διαλεκτική της ζωής και του θανάτου, που κυριαρχεί στο έργο του, δίνει τη θέση της στον στοχασμό και την επίγνωση, καθώς ούτε η ποίηση δεν μπορεί πια να αλλάξει διά μαγείας τον ρουν των πραγμάτων. Εργο κατορθωμένο, η συλλογή αυτή αποτελεί μια εξαιρετική εισαγωγή στο έργο ενός ιδιόρρυθμου ποιητή, που αξίζει να τον προσεγγίσουμε πέρα και έξω από τη βιογραφία του.