Μια παράδοση 70 χρόνων (η πρώτη κλαδική τραπεζική σύμβαση χρονολογείται από το 1936), σαν να έκλεισε μέσα σε λίγη ώρα, την περασμένη Δευτέρα. Οταν οι 6 μεγάλοι τραπεζικοί όμιλοι, με ισάριθμες επιστολές, αντί να κοινοποιήσουν -όπως ανέμεναν οι συνδικαλιστές- τα ονόματα των εκπροσώπων για την έναρξη συλλογικών διαπραγματεύσεων, ανακοίνωσαν τελεσιγραφικά ότι δεν θα υπογράψουν σύμβαση.
Ο αιφνιδιασμός για την Ομοσπονδία ήταν μεγάλος. Πολύ περισσότερο όταν πριν από λίγες ημέρες, είχε λήξει άδοξα και η προσπάθειά της για να μην αλλάξει το ωράριο εργασίας στα υποκαταστήματα μεγάλων εμπορικών κέντρων.
Η ΟΤΟΕ έχει κηρύξει για αύριο 24ωρη απεργία. Ωστόσο, είναι αμφίβολο εάν θα συγκεντρώσει μεγάλα ποσοστά συμμετοχής. Ολα δείχνουν ότι ο γίγαντας αναγκάζεται να γονατίσει.
Η απεργία των 39 ημερών
Σε άλλες συνθήκες, η παράκαμψη της κλαδικής και το ωράριο θα προκαλούσαν σεισμό αντιδράσεων στον κλάδο. Απεργία διαρκείας, ακόμη και επιστράτευση, εάν δεν υποχωρούσαν οι τράπεζες. Η ιστορία της βρίθει από ανάλογα παραδείγματα και από κινητοποιήσεις που δεν θα τολμούσε να αποφασίσει άλλη οργάνωση. Το 1979, εν μέσω θέρους, προκαλεί 7ήμερη πανελλαδική απεργία για το ωράριο. Η κυβέρνηση επιστρατεύει τους απεργούς, αλλά το ωράριο καταστρατηγείται στην πράξη και η κυβέρνηση Καραμανλή υπαναχωρεί. Στις 16 Ιανουαρίου του 1980 η ΟΤΟΕ εξαγγέλλει και πάλι απεργία με αιχμή το ωράριο και την υπογραφή συλλογικής σύμβασης εργασίας. Είναι η περίφημη απεργία των 39 ημερών, που συνταράσσει τη λειτουργία της αγοράς. Με τη λήξη της οριστικοποιείται η εφαρμογή της πενθήμερης εβδομάδας εργασίας.
Οι κατακτήσεις στον τραπεζικό τομέα λειτουργούν ως πιλότος και για άλλους κλάδους, αφού ένα χρόνο μετά το πενθήμερο θα επεκταθεί στο Δημόσιο, τους ΟΤΑ και τα άλλα ΝΠΔΔ. Με το ισχυρό συνδικάτο της δεκαετίας του ’80 θα «αναμετρηθεί» και η πρώτη κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ το 1982, με την απεργία των 42 ημερών.
Η απεργία -παρά την προσπάθεια συνδικαλιστών του ΠΑΣΟΚ που ρίχνουν το σύνθημα «αγωνιστικής απεργοσπασίας»- λήγει τον Ιούλιο του 1982 με την υπογραφή συλλογικής σύμβασης και το Ενιαίο Μισθολόγιο γίνεται νόμος του κράτους. Η δύναμη της ΟΤΟΕ μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του ’80 είναι τόσο μεγάλη, που καταφέρνει -επί προεδρίας Αλ. Πουλαρίκα- να επιβάλει με σύμβαση την πρόσληψη των απολυθέντων από τις ξένες τράπεζες συνδικαλιστών σε τράπεζες του κρατικού τομέα. Είναι η εποχή των σκληρών αναμετρήσεων στις ξένες τράπεζες, όπως η ΑRΑΒ Βαnk, Bank of Chicago, Chase Manhatan, Continental, αλλά και στην Τραπεζα Πίστεως. Μια σχετικά ασήμαντη για τα σημερινά δεδομένα αφορμή, όπως ήταν η τοποθέτηση ηλεκτρονικού μέσου για το «χτύπημα της κάρτας», προκαλεί απεργία με διάρκεια δύο μηνών και κατάληψη του dealing room της τράπεζας.
Διακριτές οι προσωπικότητες των συνδικαλιστών της εποχής, διέθεταν κύρος στους εργαζομένους, παρόλη την πολιτική και κομματική αντιπαλότητα της μεταπολιτευτικής περιόδου. Ξεχωρίζουν η Μίνα Γιάννου, ο Στ. Παπαϊωάννου, η Λ. Μακρόγλου, ο Θ. Παπαμάργαρης, ο Γ. Ραυτόπουλος, ο Παφίλης, ο Πουλαρίκας, ο Σωτ. Αντωνίου, ο Μ. Μαυροφόρος, ο Ν. Πίσκοπος, ο Λιουδάκης.
Αλλωστε, ο πρόεδρος της Βουλής Γιάννης Αλευράς ήταν ο πρώτος πρόεδρος της Ομοσπονδίας το 1955.
Στάσιμη η ΟΤΟΕ
Η μεγάλη κρίση στην ΟΤΟΕ αρχίζει στα τέλη της δεκαετίας του ’80 με τα πρώτα σημάδια απελευθέρωσης του τραπεζικού συστήματος. Το πόρισμα της Επιτροπής Καρατζά το 1987 προετοιμάζει το έδαφος για τη διεύρυνση του τραπεζικού ανταγωνισμού που επεκτείνεται ραγδαία. Οι εξελίξεις από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 μέχρι και τις αρχές του 2000 είναι καταιγιστικές. Μεταβάλλουν τη σύνθεση της τραπεζικής εργασίας και μαζί τα χαρακτηριστικά, τις ανάγκες και τα οράματα των τραπεζοϋπαλλήλων.
Την κατάργηση του διοικητικού προσδιορισμού του επιτοκίου από την Τράπεζα της Ελλάδος ακολουθεί η απελευθέρωση των δανείων για αγορά αυτοκινήτων. Στην άνθηση των καταναλωτικών δανείων, που εμφανίζονται αρχικώς με πλαφόν, γίνεται αισθητός ο νέος ρόλος μικρών αλλά δυναμικών ιδιωτικών τραπεζών, όπως η Χίος Βank, η Ιnterbank και σε περιορισμένο τομέα (εταιρικού δανεισμού) η Eurobank. Δίπλα στην Κρήτης, που βγαίνει λαβωμένη από το σκάνδαλο Κοσκωτά, περνάει από την Εθνική Τράπεζα σε ιδιωτικά ξένα κεφάλαια η Τράπεζα Αθηνών. Η Εργασίας συνεχίζει να αποτελεί σημείο αναφοράς για το τραπεζικό σύστημα που θα ολοκληρώσει ένα μεγάλο κύκλο εξαγορών μέχρι το 1997, ενώ η Πειραιώς αποτελεί την άλλη μεγάλη έκπληξη. Τράπεζες, όπως η Interbank, η Κρήτης, η Αθηνών, η Μακ- Θρακ και τέλος η Ιονική, αλλάζουν χέρια και παγιώνονται οι νέοι μεγάλοι ιδιωτικοί όμιλοι.
Οι δημόσιες τράπεζες, από τις οποίες αντλεί τη δύναμη και τα στελέχη της η ΟΤΟΕ, χάνουν μερίδια της αγοράς. Η επιρροή τους συρρικνώνεται και η λειτουργία τους αποκτά ιδιωτικοοικονομικά στοιχεία. Οι αλλαγές συμπίπτουν με την άνθηση του Χ.Α. και συνοδεύονται από την επέκταση των πρόσθετων αμοιβών και των κινήτρων που αφειδώς παρέχουν οι ιδιωτικές τράπεζες στο προσωπικό τους σε εξατομικευμένη βάση.
Στην πράξη αυτό σηματοδοτεί και την απαξίωση της σημασίας που έχει η κλαδική σύμβαση. Ταυτοχρόνως, ακόμη και οι αυξήσεις των επιχειρησιακών συμβάσεων σε δημόσιες τράπεζες μοιάζουν με ψίχουλα μπροστά στις υπεραξίες που έχουν οι τραπεζοϋπάλληλοι από τη διανομή μετοχών, είτε με τη μορφή μπόνους είτε με τα προνόμια που αποκτούν στην αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου.
Η χαμένη ευκαιρία
Η ΟΤΟΕ αντιλαμβάνεται τις αλλαγές, αλλά δεν θέλει ή δεν μπορεί να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες. Οι κινητοποιήσεις στο ασφαλιστικό Γιαννίτση μοιάζει με τελευταία αναλαμπή. Η απήχησή της υποχωρεί και τα επιχειρησιακά σωματεία, άλλοτε κρυφίως και άλλοτε εμφανώς, αποκτούν καθοριστικό ρόλο στα του οίκου τους.
Η ΟΤΟΕ είχε μια ευκαιρία ακριβώς πριν από ένα χρόνο. Οταν προέκυψε το μείζον θέμα προσαρμογής των τραπεζών στα Διεθνή Λογιστικά Πρότυπα. Τότε, λόγω και της πίεσης που ένιωθαν οι τράπεζες, είχε την ευχέρεια να διαπραγματευτεί τη δημιουργία Ενιαίου Ταμείου Ασφάλισης. Αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει και τον συνδετικό της κρίκο με τους 65.000 εν ενεργεία υπαλλήλους που έχει ο κλάδος και κυρίως με τη νέα γενιά. Οι διαπραγματεύσεις είχαν φτάσει σε σημείο αποδοχής του Ενιαίου Ταμείου και όλα έδειχναν ότι εάν έκανε τους αναγκαίους συμβιβασμούς θα είχε μια λύση καλύτερη από την υφιστάμενη. Την τελευταία στιγμή, η συμφωνία ακυρώθηκε. Πολλά και πολλοί έπαιξαν ρόλο. Σήμερα, η λύση που της επιβλήθηκε διά νόμου για το ασφαλιστικό διασπά παντελώς την Ομοσπονδία από τους νέους υπαλλήλους. Ενώ οι παλαιοί, προ του 1993, διατηρούν τα ασφαλιστικά τους κεκτημένα, οι προσληφθέντες μετά το 1993 τίθενται σε καθεστώς ΙΚΑ. Επομένως, ο συνδετικος κρίκος με τις νεότερες γενιές τραπεζοϋπαλλήλων έσπασε.
Αντιθέτως, εκείνη η πιεστική για τις τράπεζες περίοδος αναζήτησης συμφωνιών με την ΟΤΟΕ για τα ΔΛΠ πρέπει να ήταν και η αφορμή για την κοινή τους στάση στην προσπάθεια κατάργησης των κλαδικών συμβάσεων.