Κ αθώς στρίβει κανείς από τη λεωφόρο Βουλιαγμένης προς την περιοχή του Αγίου Δημητρίου, προβάλλει το Στρογγυλό. Το πρώτο ξάφνιασμα ακολουθεί μια ανυποχώρητη επιθυμία: Να το ακολουθήσεις, να μην το αφήσεις πίσω σου, να το περιεργαστείς διαγράφοντας τον κύκλο. Εν έτει 2005, παρά την εξοικείωση του βλέμματος στον αρχιτεκτονικό σχεδιαστικό ίλιγγο, το κτίριο αυτό προκαλεί την ίδια περιέργεια και το ενδιαφέρον με την εποχή που πρωτολειτούργησε, τότε στη δεκαετία του ’70. Είναι απολύτως κατανοητό γιατί αυτό το κυκλικό σχολείο, μια εντελώς πρωτότυπη λύση για τα ελληνικά δεδομένα, που εμπνεύστηκε ένας οραματιστής αρχιτέκτονας, εκπρόσωπος του μοντερνισμού, ο Τάκης Ζενέτος (1926 – 1978), «προσεδαφίστηκε» σαν κάτι ξένο, σε μια συνηθισμένη συνοικία της Αθήνας με στενούς δρόμους και ακατάστατη δόμηση.
«Εβλεπε» στο μέλλον
Η ανοικοδόμησή του ξεκίνησε το 1970, άρχισε να λειτουργεί το φθινόπωρο του 1976, παραδόθηκε σταδιακά στη φθορά και την εγκατάλειψη (λόγω και της κακής κατασκευής και ευτέλειας των υλικών) και σήμερα ο ΟΣΚ (Οργανισμός Σχολικών Κτιρίων) του προσφέρει μια δεύτερη ζωή. Το 1ο Γυμνάσιο και Λύκειο Αγίου Δημητρίου ανακαινίστηκε με εντυπωσιακά αποτελέσματα και από τον ερχόμενο μήνα θα επαναλειτουργήσει, διεκδικώντας και πάλι, ανανεωμένο, τον τίτλο του πιο τολμηρού και ριζοσπαστικού δημόσιου κτιρίου της χώρας. Οχι ότι έχασε ή κινδύνευσε να χάσει ποτέ τα πρωτεία.
Ο Τάκης Ζενέτος, μεσούσης της δικτατορίας, «έβλεπε» στο μέλλον, στην κοινωνία της πληροφορικής και στις ψηφιακές τεχνολογίες, σχεδιάζοντας, όπως έλεγε ο ίδιος, «ένα χώρο ενιαίο που να μπορεί να εξελίσσεται συνεχώς και έπειτα από χρόνια να μπορεί να πάρει μια νέα μορφή». Αφού μελέτησε για έξι μήνες την εκπαίδευση στον κόσμο και τη διεθνή βιβλιογραφία για να κατατοπιστεί για τις νέες τάσεις, κατέληξε στην κατάργηση της γραμμικής διάταξης που διασπά τον χώρο. «Για να πετύχω τον στόχο μου έκανα τον διάδρομο με τις τάξεις σε σχήμα κύκλου και έτσι μπορώ, αφαιρώντας τα χωρίσματα, να έχω έναν ενιαίο χώρο», έγραφε το 1977.
Επειτα από σειρά διαλέξεων στον ΟΣΚ, οι αρμόδιοι συμφώνησαν τελικά με τις απόψεις του Ζενέτου και δέχτηκαν τη λύση του, εφόσον θα μπορούσε να εξυπηρετεί και ένα κλασικό σχολείο. Οταν το έργο τελείωσε, η έκπληξη ήταν μεγάλη για όποιον το πρωτοαντίκριζε: σκελετός από εμφανές σκυρόδερμα, υαλοπέτασμα σε όλη του την όψη, μεγάλοι πρόβολοι, περσίδες ηλιοπραστασίας. Το κτίριο υψώνεται σε τρεις ορόφους. Στον κάτω όροφο δεσπόζει το αμφιθέατρο.
Ο Ζενέτος πίστευε ότι στο κέντρο θα γίνονταν οι διαλέξεις, πειράματα φυσικής με τη χρήση εικονικής πραγματικότητας, πρότεινε όχι μόνο εκπομπές βίντεο αλλά και ολογράμματα. Ολα αυτά θα είχαν τη δυνατότητα να μαγνητοσκοπηθούν και να μοιραστούν σε τηλεοπτικούς σταθμούς. Προέβλεπε, το 1970 (!), τη χρήση υπολογιστών όπου οι μαθητές θα μπορούσαν να εργαστούν ατομικά συνδεόμενοι με βιβλιοθήκες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Και επειδή φοβόταν ότι οι μαθητές θα απομονώνονταν με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, είχε προβλέψει και τη συμμετοχή και επιμόρφωση των δασκάλων στις νέες τεχνολογίες. Το σχολείο θα έπρεπε να τονίζει την ενότητα μιας κοινωνίας που τείνει να διασπαστεί σε ατομικές πρακτικές από τον υπολογιστή. «Το σχολείο», υποστήριζε, «είναι η καρδιά της κοινότητας».
Ενα ντοκιμαντέρ αφηγείται…
Ενα ντοκιμαντέρ, που θα προβληθεί στις 16 Μαρτίου από την ΕΤ1, (θα προηγηθούν δύο προβολές του στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης στις 11 και 12 του μηνός) μας συστήνει με τον πληρέστερο τρόπο το Στρογγυλό μέσα από τη σύλληψη του Ζενέτου. Εντάσσεται στη σειρά «Πορτραίτα και διαδρομές Ελλήνων Αρχιτεκτόνων», φέρει τον εύστοχο τίτλο, «Το κτήριο που έπεσε στη γη» και την υπογραφή του Γιώργου Παπακωνσταντίου που εκτός από σκηνοθέτης είναι και επίκουρος καθηγητής στο τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Επιστημονικός σύμβουλος της σειράς, ο αρχιτέκτονας Γιώργος Τζιρτζιλάκης. Η παραγωγή είναι του Νίκου Ταμιωλάκη για την ΕΡΤ.
Το ντοκιμαντέρ έχει τον καταλληλότερο πλοηγό: τον μελετητή της ανακαίνισης του κτιρίου, καθηγητή του ΕΜΠ, Δημήτρη Παπαλεξόπουλο, με τον οποίο συνομιλεί ο Γ. Τζιρτζιλάκης. Συνοδοιπόρος του Δ. Παπαλεξόπουλου ήταν κι ένας άλλος αρχιτέκτονας, ο Γιάννης Παπαϊωάννου, που έφυγε από τη ζωή πριν προλάβει να δει το έργο να ολοκληρώνεται. Συνεντεύξεις με τους διευθυντές του Γυμνασίου και του Λυκείου, αποφοίτους του Στρογγυλού, τον δήμαρχο Αγ. Δημητρίου, σχεδιαγράμματα, η φωνή του Τ. Ζενέτου να μιλά για το κτίριο, τρισδιάστατα ψηφιακά μοντέλα, «συναρμολογούν», σαν κομμάτια από ψηφίδες, το παζλ του Στρογγυλού.
Τη σχέση του με τη σχολική κοινότητα, την έγνοια και τη φροντίδα των διδασκόντων να αναπτυχθεί και στο μέλλον σαν ένας χώρος ενεργός, που θα φιλοξενεί εκδηλώσεις και δραστηριότητες των μαθητών, «ανοικτός», όπως τον ήθελε ο εμπνευστής του, και διαρκώς εξελισσόμενος.
Οι πανοραμικές λήψεις δίνουν έμφαση στην κυκλική μορφή του κτιρίου, ενώ με την αφήγηση, εικόνας και λόγου, αναδεικνύεται η πολύτιμη σχέση του αρχιτεκτονήματος με τους «ενοίκους» του. Η στενή συναισθηματική επαφή, που διαρκεί και μετά την αποφοίτηση, η επιρροή του μοντέρνου σχήματος και της άνεσης των χώρων, στη συμπεριφορά και, εν τέλει, στη διαμόρφωση της αισθητικής αντίληψης και σκέψης διδασκόντων και διδασκομένων.
Η «Κ» επισκέφθηκε το κτίριο, εργοτάξιο ακόμη, πριν από λίγο καιρό. Ο κ. Παναγιώτης, επιστάτης του εργοταξίου, μας συνόδευσε στην περιήγηση στον χώρο. «Οταν πρωτοήρθαμε θύμιζε Αλκατράζ…», λέει, επιδεικνύοντας με καμάρι το «θαύμα» της ανακαίνισης. «Το επισκέπτονται και φοιτητές από το εξωτερικό», σχολιάζει και περιγράφει πώς θα είναι πια και ο περιβάλλων χώρος όταν διαμορφωθεί, μέσα στο καλοκαίρι, και ολοκληρωθούν οι εργασίες.
Φεύγοντας, είχαμε εξακριβώσει από κοντά ότι το Στρογγυλό σχεδιάστηκε, όπως είπε ο δημιουργός του, «για να προάγει την ανθρώπινη επαφή, επικοινωνία, συνεργασία και ικανότητα για έρευνα και δημιουργικότητα».
«Οι προθέσεις δεν αλλοιώθηκαν αλλά ούτε ολοκληρώθηκαν. Αυτό μάλλον θα αργήσει και το αφήνω και αυτό στις εφεδρείες για το μέλλον. Ξέρω πως η κατάσταση δεν θα είναι ιδανική, απλώς είμαι ήσυχος πως οι δάσκαλοι έχουν ήδη το χνάρι στα χέρια τους»…
(από συνέντευξη του Τάκη Ζενέτου στη Μ. Δουμάνη, που δημοσιεύτηκε στα «Αρχιτεκτονικά θέματα»).